Б. К. Копжасаров «Өсімдік коргау жоне карантин» кафедрасынын

оңтүстік аудандарда 2, ал солтүстік аудандарда 1 үрпақ беріп өсіп- 
өнеді. Диапаузадан өткізу үшін екінші үрпақтың табиғатта 
жиналган ересектері төменгі температура жағдайында (4-6°С) 
орналастыру 
керек. 
Сонда 
қандалалар 
10-15 
күннен 
соң 
жүмыртқалауға 
кіріседі. 
Зертханалық 
өнімді 
алу 
үшін 
пайдаланылатын бастапқы материалға мына төмендегі шарттар 
қойылады: Қандалаларды жылына 2 үрпақ беретін аудандардан 
жинау. Әсіресе екінші үрпақтың дарақтары қүндырақ. Бүл жағдайда 
екінші үрпақтың қандалаларымен жүмыс істегенде жақсы нәтижеге 
жетуге болады. Сондықтан қандалаларды тамыздьщ аягы немесе 
кыркүйектің басында жинау тиімді. Теленоминдерді өсіріп көбейту 
үшін, қандалалардың жаппай жүмыртқалауының бас кезінде 
салынган жүмыртқаларды алган жөн. Алгашқы кезде зертхана 
жагдайында 100 мыңдай жүмыртқа алу үшін қандалалардың бір 
мыңдай дарагын жинау қажет.
Ересек қандалалар мен олардың дернәсілдерін тәрбиелеу үшін 
мына төмендегі жағдайлар жасалады. Олардың барлық даму 
барысында температура 28-30°С, ауаның дымқылдыгы 70%, ал 
жарық күннің ұзақтыгы 17-18 сагат болу керек. Жарық режимі 
қандалалар мен дернәсілдердің барлық даму кезеңінің барысында 
бұлжымай сақталуы тпіс. Әсіресе оның дұрыс орындалуын жогаргы 
жастағы дернәсілдердін даму кезеңінде және ересек қандалалар 
шыққаннан кейін өте қадагалап тұру керек. Жарык режимінің 
бүзылуы диапаузага кететін қандалалардьщ көбеюіне, ягни жарық 
күннің ұзақтыгы 15 сагаттан төмен болса, онда қандалалардың бәрі 
бірдей диапаузага кетеді.
Дернәсілдердіц 
қорегі 
ретінде 
аскөктің 
түцымы
пайдаланылады. 
Жүмыс 
істеуге 
ыңгайлы 
болу 
үшін 
және 
қоректенетін орын ауыстыруын жақсарту үшін түқымдарды 
крахмалдан жасалган желіммен картон тілімдеріне желімдейді. 
Ылгал ретінде қайнатылган су немесе қызылшаның жапырақтары 
беріледі. 
Суды 
пробиркага 
құйып 
мақтамен 
тығындайды. 
Қандалалардың қозгалып жүруін жеңілдету үшін қатпарланган 
қагаз, ал жұмыртқалауы үшін дәкенің немесе соргыш қагаздың 
тілімдері пайдаланылады. Ересек қандалаларды тәрбиелеу үшін 
көлемі әртүрлі садоктарды пайдалануга болады. Табиғи жағдайда 
жиналган қандалалар салган жүмыртқаларын немесе зертханалық 
популяциялардан 
алынган 
жүмыртқаларды 
гидростаттарга
114

орналастырып, 28-30°С жэне 70% дымқылдықта ұстайды. Биіктігі 
20 см, диаметрі 10 см гидростаттың ішінде 400-500 жұмыртқа 
орналастыруга болады. Гигростаттың ішіне қайнатылған су құйып, 
аузын мақта тампонымен тығындаған пробирка және аскөктің 
тұқымдары желімделген мөлшері 4x8 см картон тілімі қойылады. 
Суы бар пробирканы 2-3 күнде бір рет жаңасымен алмастырып тұру 
керек. Үш-төрт күн өткен соц жүмыртқалардан дернәсілдер шыға 
бастайды. Бір рет түлегеннен кейін олар қоректенуге кіріседі.
Дернәсілдерді тәрбиелеудің бір жолы ылғал ретінде судың 
орнына қызылшаны пайдалану. Осы мақсат үшін қызылшаның 
жеміс тамырын қыш қүмырага отыргызады да, көгі топырақ бетінен 
7-10 см көтерілген соң оны үстінен органикалық шыныдан жасалган 
цилиндрді төңкеріп қояды. Жүмыс істеуге ең ыңғайлысы-биіктігі 
30-35 см, диаметрі 15-20 см цилиндр. Аэрацияны жақсарту үшін 
цилиндрдің ортасынан «терезе» жасайды да капрон тормен жауып 
қояды. 
Ең 
алгашында 
цилиндрдің 
ішіне 
аскөктің дәндері 
желімделген 2-3 картон тілімдері қойылады. Дернәсілдер өскен 
сайын олардың санын 5-6-га дейін көбейтеді. Тілімдердің көлемі 
5x20 см. Цилиндрдің ішіне картонга желімделген жүмыртқаларды 
немесе жүмыртқалардан шыккан дернәсілдерді орналастырады. Бір 
цилиндрдің ішінде 1-1,5 мың дернәсілді тәрбиелеуге болады. 28- 
30"С жүмыртқадан бастап ересек қандалага дейінгі даму 20-25 
күнге созылады. Жаңа үрпақтың цилиндрде немесе гидростатта 
жетілген ересек қандалаларын жинап алып, қоректік заттар және 
сумей жабдықталған садоктарга орналастырады. Ересек қандала 
пайда болтан күннен бастап есептегенде 7-10 күн өткен соң 
жұмыртқалау кезеңі басталады. Жүмыртқалау кезеңі 25-30 күнге 
созылады.
Қандалалар жүмыртқаларын көбінесе садоктыц ішіне ілінген 
дәкенің немесе соргыш қағаздың тілімдерін салады. 28-30 С 
жұмыртқаның 
дамуы 
өте 
тез 
жүреді 
де 
үшінші 
күні 
теленоминдердің 
залалдауына 
жарамсыз 
болады. 
Сондықтан 
жүмыртқаларды күн сайын, алып түру керек. Теленоминдердің 
залалдауына арналған жүмыртқалар дереу пайдалануы тиіс немесе 
оларды 
сақтау 
үшін 
тоңазытқышқа 
салу 
керек. 
Қажетті 
дымқылдықты эксикаторда ас тұзының немесе күйдіргіш калийдің 
әлсіз ерітіндісі арқылы сақтауга болады. Осындай жағдайларда 
қандалалардың жүмыртқалары теленоминдердің залалдауы үшін 1
N 5

ай боны жарамды болып тұрады. Зиянды бақашық кандалага қарсы 
биологиялық күресті ұйымдастырудың ең негізгі мәселелерінің бірі 
- жұмыртқа жегілерді аналык материал ретінде жинау және оларды 
сақтау. Теленоминдерді зертханада көп мөлшерде тәрбиелеп өсіру 
үшін ең алдымен аналық материалды алу керек. Шетелдерден 
әкелінген және еліміздің басқа аудандарынан алынган жүмыртқа 
жегілерді 
сақтаумен 
катар, 
пайдалану 
үшін 
жергілікті 
теленомустардың 
жақсы 
болтаны 
абзал. 
Зиянды 
бақашық 
кандаланың жүмыртка жегілерін жинауды барлық вегетациялық 
маусым бойында жүзеге асыруға болады. Жаздың бірінші 
жартысында оларды зиянды бақашықтыц жүмыртқаларынан, ал 
одан кейін жидек қандаласының және қалқаншалар түқымдасының 
басқа да түрлерінің жұмыртқаларынан шыгарады.
Қандалалардың 
жүмыртқаларынан 
жұмыртқа 
жегілерді 
шығарганда олардың қандай түрлерге жататындықтарын білудің 
маңызы 
зор. 
Сондықтан 
жиналған 
жұмыртқа 
топтарының 
әрқайсысын жеке пробиркаларға салып сақтау керек. Жұмыртқа 
жегілердің 
үшып 
шығу 
барысында 
оларды 
түр-түрімен 
энтомологиялық үлкен пробиркаларга салып үстайды (Бір текше 
сантиметрге 10 дарак есебінен). Жүмыртқа жегілердің өмірін үзарту 
мақсатында және өсімталдыгын жоғары дәрежеде сақтау үшін 
оларды бірінші күннен бастап жүйелі түрде көмірсулы қорекпен 
коректендіріп түру керек. Қорек ретінде қанттың немесе балдың 20 
және 50% концентрациялы ерітінділерін пайдалануга болады. 
Теленоминдерді қоректендіргенде ортаны жаз айларында жетісіне 
бір рет, ал жылдың басқа мерзімдерінде екі жетіде бір рет өзгертіп 
тұрады. Жиналган жұмыртка жегілерді әртүрлі жағдайларда 
сақтауга болады. Олар үшін ең қолайлысы, әсіресе жаз айларында. 
табиғи 
жагдайда 
сол 
үшін 
әдейі 
арналып, 
жасалған 
инсектарийлерде немесе көлеңкелі жерлерге орналастырылган 
керегелері торлы садоктардыц ішінде сақтаган дұрыс. Мүндай 
жагдайда паразиттерді суық күзге дейін ұстауға болады. Одан соң 
оларды температурасы 10°С жоғары көтерілмейтін және минус 3- 
5°С томен түспейтін жерге немесе от жагылмайтын үйлерге 
көшіреді. Температурасы 3-5°С және ылғалдыгы 65-75% болатын 
эксикаторларга салыи, тоңазытқыш ішіне қояды. Теленоминдерді 
ұзак уақыт сақтаумен қатар олардың біраз бөлігін жаңартып түру 
керек. Осы максатпен аналық паразиттерге залалдату үшін
П6

қандалалардың жұмыртқалары ұсынылады. Әрбір аналык паразитке 
көктемде жэне күзде 40, ал кыста 30 жүмыртқадан. Жұмырі каларды 
залалдау жоне одаи эрі олардыц дамуын бакылау жұмыстары 24- 
26°С жылыжай жағдайыпда жүргізіледі. Бүдаи кейін үшып шыккап 
ересек гіаразиттерді 3 жеті бойы өзгермелі температурада үстап 
коректепдіреді, одан соц түракты төменгі температурасы бар 
орындарга орналастырады. Теленоминдерді жаппай көи мөлшерде 
өсіріп көбейту үшіи ец жарык деген бөлмені бөледі. Гіаразигтерді 
өсіру ерекше садоктарда пемесе күты шыныдан жасалғап баска да 
ыдыстарды 
жүргізеді. 
Садоктар, 
құтылар, 
шыны 
ыдыстар 
зертханада столдың үстіпе немесе сөре мен стеллаждарда терезеге 
жакын, бірак күн соулелері тура түспейтін орьшдарға қойылады. 
Теленоминдердін аиалыктары жыпыс бездеріиде өте көи 
ііісііі
жетілген 
жұмырткалары 
бар 
күйінде 
ұшып 
шытады. 
Бүл 
жүмыргкаларды олар өміріпіц біріиші күпдеріпде сала алады. 
Сонымен катар иесімен түрақты түрде бірге болтан жатдайда 
олардыц бездеріндегі жүмырткалары шетінен үздіксіз пісіп жетіле 
береді. Сөйтіп, өміріпіц алғашқы 6 күні ішіиде олар өзініц 
жүмыртқа корыныц 70% салып үлгіреді. 
Мысалы, 

жүктеу 16,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: