ө т к і з і і і
,
биологиялык қүралдарды насихаттауын;
- биофабрикалар мен биозертханаларда санигарлык ецбек
жағдайын камгамасыз ету және ецбек коргауды үйымдасгыра
білулерін;
з
ауыл
шаруашылығында
зияпкесгері,
аурулары
жэне
арамшөитерімен күресуге өсімдік өсуіи реттеушілер тізімі меп
коргау жүйесін күруға керекті акпараттарды іріктей білулері керек.
Оку күралды пайдалана отырып, бакалавриаттар берілген
гакырыитарды толык меңгере алады. Сабақтар гакырыптары
айкындалған суреггері бейнеленген, тапсырма жоне бакылау
сүрактары бар. Көрсетілген суреттер тақырыптардың мазмүньш
толыктай мецгеруге көмектеседі.
4
ӨСІМДІКТЕРДІ БИОЛОГИЯЛЫҚ ҚОРГАУДЫҢ МІНДЕТІ
МЕН МАҚСАТЫ. БӨЖЕКТЕРДІҢ БИОЦЕНОЗДАҒЫ ӨЗАРА
БАЙЛАНЫСТАРЫ
Максаты:
Өсімдіктерді биологиялық жолмен коргаудыц
максаты меи міидетімен танысу.
Түйінді
сөздер:
сектор,
биоэдіс,
экология,
пестицид,
инсектицид, патология, токсикология, субсидия, экобиожүйе.
Сабақта карас і ырылагын сүрақгар:
1. Өсімдіктерді биологиялык жолмен коргаудыц максаты мен
міндеті.
2. Өсімдікті биологиялык әдіспен коргаудыц қыскаша даму
тарихы.
3. Бөжектердіц биоценоздагы озара байланыстары.
Сабақта қолданылатмн әдебиеттер:
1.
Штерншис М.В. Биологическая защита растений. -М.:Колос,
2004.
2. Магнаева
Б.Б.
Ауыл
шаруашылык
дақылдарының
зиянкестерімен биологиялык күрес тэсілдері.-Алматы.:Қайнар,1983.
3. Торыбаев Х.К. Энтомофаг божектер.-Алматы.: 2009.
4.
Ашикбаев Н.Ж., Агибаев А.Ж., Прокофьев О.И. Энтомофаги
вредных насекомых и гербифаги сорных растений.-
Алматы: Агроуниверситет, 1996.
5. Торыбаев Х.К. Қатты канатты жырткыш божектер.-Алматы.:
КазНАУ. 2012.
6. Искендирова Р .А., Г. Өсімдікті биологиялык коргау.
Алматы.: Агроупиверситет, 2015.
1 .Өсімдіктерді биологиялык, жолмен қоргаудың мақсаты мен
міндеті:
ауыл шаруашылыгы дақылдарыныц негізгі организмдер
тобы-энтомофаі^тар; гербифаггар, мацызды зиянкестер натогендері
мен антогонистерініц, арамшонтер мен ауру коздыргыштарыныц
жүйелеуін; биология мен экология негіздерін, ауыл шаруашылыгы
дакылдарыныц зияпкестері мен ауру коздыргыштарыныц табиги
жауларыныц тиімділік дорежелеріи, сацыраукүлакгык, вирустық
жоне бактериялык нренараттарды алу және сақтау технологиясын,
энтомофаггар, акарифагтар мен гербифаггарды жаннай көбейгу,
сакгау жоне колдану одістерін, биофабрикалар мен биозертхана
машиналарын білу керек. Сонымен катар:
5
-зиянкестер, аурулар жопе арамшөптермен күресу үшш керекті
биологиялык күралдардыц кажетті мөлшерін есептеу тэсілдерін;
-оларды колданудыц биологиялық, экономикалык тиімділігін
анықтай білуін;
-ауыл
шаруашылығыпда
зиянкестер,
аурулар
жоне
арамшөнтермен күресуге өсімдік өсуін реттеушілер тізімі меи
корғау жүйесін күрута керекті акиараттарды
іріктей біліп,
аймақтағы энтомофагтар, акарифагтар меи микроорганизм түрлеріп
коргауга, керек болганда тиімділерін көбейтіп иайдалана білулері
керек.
Дамыган елдерде химиялық песгицидтерді колдануга және
өсімдік шаруашылығы өнімдерінің күрамындагы токсикологиялық
қалдықтарға
деген
талаптарды
күшейтіп,
ауылшаруашылык
өиімдеріп өндірушілерге биологиялык әдісті кеңінен қолданып,
өсімдікті коргауга мәжбүрлейді. Мүнымен катар мемлекеттің жоне
жеке сектордыц каржылай көмекгесуініц аркасында бүл багытта
іргелі жоне колданбалы гылыми зерттеулер жүргізілуде. Көптеген
елдер өсімдік коргауда экологиялык таза технологияларга белсенді
гүрде өтін жатса, ал Қазакстаида керісінше, өсімдікті зиянкестерден
коргау - бүл тек пестицидтермеи өцдеу гана дегеи үгым
қалыптаскан.
Қазакстанда 1991 жылга дейін бірнеше ондаган биозертханалар
жұмыс істеген, биоәдісті колдану көлемі 400 мыц гектардан
астамды күраган, соныц ішіпде макгада - 250 мыц га, жеміс
дакылдарында - 20 мыц га, көкөніс дакылдарында - 35 мың га.
Мысалы,
1987 жылга дейіи бір гана Алматы облысында
трихограмманы 25 мың гектардан астам жерге, ал биопреііараг-
тарды 7,5 мыц гектарга колдапыи, улы химикаттарды колдану
көлемін айтарлыктай төмендеткен. Өкінішке орай, Қазакстапда
соңғы 20 жылда биоодіс бойынша гылыми зерттеулер жоие оны
өидірісте колдану 1990 жылдардагы экономикалык дагдарыстың,
аграрлық
кайта
кұрулардыц,
гылымга
бөлінетін
қаржының
кысқаруының жоне импорттык пестицидтердің базарды жаулау
эсерінен гокгады.
Республикамыздыц
аграрлык
секторында
пестицидтерді
бакылаусыз колданудыц артуы, бүл коршагап ортаның ластануына,
нестицидтерге төзімді зиянкестердің пайда болуына жоне улы
химикаттар табиги экобиожүйеніц жойылуына осерін тигізеді.
6
Лдам деисаулығына улы химикаттардыц кері эсер етуінің ец аса
қауіпті факторлардың бірі - ол бүрку кезінде адамдардыц улануы,
осімдік жэне жаиуарлар, азык-түлік өнімдерінде токсикологиялык
қалдықтардың жинақталуының эсерінеи эртүрлі онкологиялық жәие
аллергиялык аурулардыц жаңа туылған балаларда патолоі иялык
белгілерінің иайда болуы.
Егістіктерде
тонналап
пайдаланған
улы
химикаттардыц
миллиард! атан шығыны жергілікті халықтың денсаулығы меи
экологиясына
орпы
толмас
закым
келтіруде.
Сөйтіп адам
денсаулығына эсерін тигізетіи тиімсіз улы химикаттар ауыз сута,
мал жейтін өсімдіктерге, одан эрі адам оргаиизміне түсуі элі де
жалтасуда, бүдаи баска макта егістіктерін өңдеу барысында ауылга
жакыи тұратын түрғындар тұныи тұратын химиялық тұманмен дем
алады. Адамдардыц иестицидтермен улануынан, коршатаи ортаның
ластануынан сактау үшіи биологиялық тэсіл химиялық тәсілден
басымырак болуы тиіс.
Биологиялық эдісті Қазакстаииыц оңтүстік жэие оңтүстік-
шытыс
-
макта,
көкөиіс,
картой,
алма-жүзім,
жылыжай
шаруашылықтары
дамыған
өңірлерінде
өркендету
кажет.
Болашақта жылыжай көлемі жүздеген гектарға жететін болады.
Экологиялык газа, пакты эдісті жэне зиянды оргаиизмдермец
күресу технологиясын жетілдіру, соиыц ішіиде иайдалы бөжектер
биоагенттерді жэие биопрепараттарды зияіікестерге карсы колдаиу
ғылымныц
ец
негізгі
батыты
болып
отыр.
Бұл
ғылыми
зерттеулердіц иэтижесімде зиянкестерден болатын шыгыипың
төмеіідеуіие жэие ауылшаруашылык өидірісіиде колданылатын
гіестицидтердіц көлеміиіц кыскаратыііыиа, қоршаған органы коргау,
халықтың денсаулығын сактау жэне Қазақстан Республикасының
азық-түлік жэне экологиялык қауіисіздігін қамтамасыз етуге
косылған гылыми үлес болмак.
Өсімдіктерді зиянды организмдерден қоргау олардан алынатын
жалпы өнімді арттырудың иегізгі шарттарыныц бірі болыи
саналады. Сондықтан ауыл шаруашылыгы дакылдарыиыц алуаи
түрлі зияикестеріие қарсы колдаііылагыи шаралардыц маңызы
баргаи сайын артып келеді. Ауыл шаруашылыгы дакылдарыиыц
зияиды организмдерімен күресудіц биологиялық эдісі оларга карсы
пайдалы бөжектер - кепелер, өрмекшілер жэие микрооргаиизмдер,
күсгар т.б гірі орі аиизмдерді колдануга негізделген. Бүл тэсілдердіц
7
аса кұнды ерекшелігі айналадағы коршаған ортаға ешкандай зиянын
тигізбейді. Адамдарга иайдалы жануардар меи бөжектерге кері осер
етпейді жоне зиянкестерге карсы күресудегі баска тәсілдермен
салыстырғанда арзанға түседі. Биологиялык одіспен күресу үшіи
пайдаланылатын бөжектер зиянды оргаиизмдердіи жагіпай көбейіп
жоне таралып кетуіне жол бермейді, олардың мөлшерін тежеп,
табиғи тепе-тендікті сактау заңына да иайдалы осер тигізеді.
Өсімдікті
кешенді
корғауға
көшу
кәсіптура
мамандар
дайыидауға таланты күшейтеді. Қазіргі кезде өсімдік корғау
мамандары зиянкестерді жаксы ажырата білумен катар, оныц
табиғи жауларыи да аныктаумен олардыц агробиоценоздагы
экологиялык өзгермелі жағдайға тиімділігін багалаи, кай тосілді
гіайдалану керек екендігін шеше білу керек.
Достарыңызбен бөлісу: |
