Тақырыб 5: Сиырлардың сүт өнімділігін бағалау және есеп жүргізу технологиясы

Екі сиырдың бақылау сауымының мәліметтері 8 кестеде көрсетілген.

Таблица 8 - Бақылау сауымының нәтижелері

Ол үшін әр түрлі малдың жынысына, тұқымына және жасына қарай бакылау сойысы бойынша сан мәліметтерді қолданады.

Сойыс шығым тұқымға, жынысына, жасына, семіздігіне және басқа да факторларға байланысты. Ірі қара малдардың, қойлардың, ешкілердің және шошқалардың сойыс салмағына қаннан тазартылған, басы, терісі, ішкі органдар (бүйрек майымен кірмейді) және аяқтары жоғарғы буынға дейін жоқ ет салмағы жатады.

Құстарда сойыс салмақ ұшаларды сою кейінгі өңдеуге байланысты

Ең жақсы сойыс шығымы мен еттің сапасы малдардың мамандандырылған ет тұқымдарында болады. Олар жоғары тезжетілгіштігімен, жақсы дамыған бюұлшық ет пен майымен, еттің шырындылығымен және нәзіктілігімен сипатталады. Солтүстік Қазақстанда қазақтың ақ бас және әулиекөл етті тұқымдарын өсіреді.

Зерттелетін тақырыпты меңгеру үшін кестенің мәліметтері бойынша сойыс шығымын; азықты өсімімен төлеу - өсіру мерзімінің азық шығымдарын сойыс салмағына бөлу арқылы; жеуге жарайтын бөліктерінің шығымы және еттілік коэффициентін есептеп шығару.

Тапсырма 15. 12 кестенің мәліметтері бойынша Көкшетау облысында өсірілген кроссбредті аталықтар мен аналықтар қойлардың сойыс салмағын, сойыс шығымын, еттілік коэффициентін және азықты өсімімен төлеу көрсеткіштерді анықтау. Кроссбредті қошқарлар мен саулықтар қойлардын ет өнімділігі тіралы қорытынды жазу.

Тапсырма 16. 13 кестенің мәліметтері бойынша бройлердің сойыс шығымын және еттілік коэффициентін анықтау. 60 және 75 күн жасындағы (корниш х плимутрок) және (корниш х секс х қызыл аққұйрықты) екііздік пен үшіздік бройлерлардың ет өнімділігі туралы қорытынды жазу. Сделать заключение о мясной продуктивности двух- и трехлинейных бройлеров в возрасте 60 и 75 дней.

Тапсырма 17. 14 кестенің мәліметтері бойынша қазақ, якут және олардың будандары үш топ жылқылардың алдынғы, орташа, артқы бөлімдерінің қатынасты салмағын, сойыс салмағы мен шығымын анықтау.

Ет сапасы малдың қондылығына, тірі салмағына, жынысына, жасына әсерлі. Осыған байланысты ҚР мемлекеттік стандарттарымен және техникалық шарттарымен қарастырылған мал шикізатына кейбір талаптар қойылады.

Жоғары сапалы өнім алу үшін санитарлық-гигиеналық талаптарды мұқият сақтау кажет. Жоғары сапалы сүт алудың ең басты жолы - оған сауу кезінде сырттан бактериялардың түсуіне жол бермеу, сүтті тез өңдеп, қыска уақытта тұтынушыға жеткізу болып табылады. Өнімді өңдеу мекемесіне жеткізу мерзімі неғүрлым ұзақболса, соғүрлым сүтке микроорганизмдердің түсіп, даму мүмкіндігі көп, ол санитарлық сапасының, кейіннен қоректік құндылығының төмендеуіне әкеліп соғады.

Сүгті тапсырып-қабылдау кезінде өнім температурасы 10°С-тан аспауы керек. Сондықтан сүтті 5-7°С-ка дейін суыткан дұрыс.

Сүт пробаларды 2 тәулік сауылған және жиналған сүтінен алады. Пробаны алу алдында сүтті 1 см диаметр темір ожаумен арластырады. Ожауды құмыранның түбіне түсіріп, жоғары шетін саусақпен жауып, алынған сүтті таза құрғақ этикеткасы бар шыныға апарады және қақпағымен жабады.

Сүттің қышқылдығын анықтау үшін 50 мл, тығыздығын, тазалығын, майлылығын, ақуызын, қантын анықтауға - 200-250 мл сүт жарайды.

Егер сүтті екі тәуліктен артық емес сақтаса, оны салқындатады және 3-5ºС температурада сақтайды. Сүтті 8-10 тәулік сақтау үшін оны 3% сутек қос тотығымен консервілейді – 100 мл сүтке 1-2 тамшы сутек қос тотығын қосады.

100 мл сүтіне 1 мл 10% екіхромқышқылды калийді қосса, сүт пробалары 10-12 тәулік сақталады.

100 мл сүтіне 1-2 тамшы 40% формалинді қосса, сүт пробалары 15 тәулік сақталады.

Сүттің санитарлы-гигиеналық қалпын тұтынуға және сүтті өнімдерге өңдеуге жарамдылығы бойынша бағалайды.

Сүт тазалығын фильтрлеу арқылы анықтайды. 250 мл сүтті фильтрден өткізуден кейін фильтрда тұңба қалады, оны эталонмен салыстырады және сүттің тазалық тобын анықтайды. Егер тұңба фильтрда байқалмаса тазалық бойынша бірінші тобына, фильтрда із көрінсе – екінші тобына, фильтра тұңба анық көрінсе – сүтті үшінші топқа жатқызады.

Тығыздықты (көлемдік салмағы) анықтау. Температурасы 20°С қаймағы алынбаған сүт тығыздығы 1,027-1,032 г/см³-ге тең, орта есеппен 1,030 г/см³, немесе 30°А (Ареометр градусы). Сүт тығыздығы құрамдас бөлігінің тығыздығына байланысты, ол келесі деректерден көрінеді (г/см¹): май - 0,923; сүт қанты - 1,610; белок - 1,391; тұз -2,858.

Көк сүт тығыздығы құрамындағы майды айырып алғандықган жоғары - 1,038 г/см. Сүтке су араластырса, тығыздығы төмендейді, ал көк сүт қосса артады. Ол сүттің температурасына (температура артқанда тығыздық төмендейді), химиялық құрамына (сүт құрамындағы белок, тұз, сүт қанты мөлшері көбейгенде тығыздық артады) байланысты.

Сиырды сауғаннан кейін анықгаған сүт тығыздығы бірнеше сағаттан кейін анықтаған көрсеткішке қарағанда 0,8-1,5°А төмен болады. Бұл газдардың біраз бөлігінің ұшуымен және сүтті біртіндеп суытканда май мен белок тығыздығының артуымен түсіндіріледі. Сондықган сүттің тығыздығын сауғаннан кейін 2 сағат өткен соң анықтайды.

Сүттің тығыздығын анықтау үшін сүтті ареометрларды қолданады. Ареометрдің түзеуі 20ºС-дан жылжыйтын әр температурлік градусына ±02° құрайды. Мысалы: 16°-та анықтау өткізілсе және ареометр көрсеткіштері 1,029 немесе 20° А болса, онда температурлік түзеу тең: 20°-16° = 4°; 4 x 0,2=0,8. Сүт тығыздығы (А⁰)= 29-0,8 = 28,2 немесе шын белгісінде - 1,0282 болады.

Сүттің фальсификациясын анықтау. Сүтке су, көк сүт, қаймақ қосылады, Сүтке су қосылса майлығы, тығыздығы, құрғақ заттардың мөлшері, қышқылдығы төмендейді. Сүтке көк сүт және қаймақтың қосылуы майлылығын төмендетеді, құрғак заттардың мөлшері және тығыздығы жоғарлайды.

Сүттің қышқылдығын анықтау. Қышқылдық сүттің ең негізгі көрсеткіші болып табылады. Сұтгің титрленетін және белсенді қышқылдығы болады.

Титрленетін қышқылдық. Майдан басқа, сүт және сүт онімдерінің титрленетін қышқылдығын шартты бірлік Тернер градусымен (°Т) белгілейді. Жаңа сауылған сүтгің қышқылдығы шамамен 16-18°Т, оның 9-13°Т тұздар, 4-6°Т белоктар және 1-3°Т көмірқышқылы мен басқа қышқылдардан тұрады.

Сүттің қышқылдығы сүтті сақтағанда оған түскен. микроорганизмдердің дамуы нәтижесінде сүт қантын сүт қышқылына дейін ашытуына байланысты артуы мүмкін. Кейбір малдардың сүт қышқылының ауытқу мүмкіндігі өте кең. Ол мал организміндегі зат алмасу жағдайына_; байланысты, ал зат алмасу процесіне азықгандыру деңгейі, мал тұқымы, жасы, физиологиялық жағдайы және жеке басының ерекшелігі әсер етеді. Сауу кезеңі барысымен мал денсаулығына байланысты сүт қышқылдығы үйлесімді өзгереді. Сауу кезеңінің алғашкы| күндерінде, құрамында белок пен түздың көп мөлшеріне байланысты сүт қышқылдығы жоғары болады да, кейін ол біртіндеп төмендеп нормаға дейін түседі. Сиыр суалту алдындағы сүттің жөне желіні қабынған сиыр сүтінің қышқылдығы төмен болады.

Сүттің титрленетін қышқылдығы шикі сүттің жаңа сауылғандығын және нақтылығын (натуралдығын) бағалайтын көрсеткіш болғанымен, сүт қышқылдығы жоғары (25°Т) жөне төмен (16°Т) болатынын ескеру қажет.

Қышқылдығы жоғары жаңа сауылған сүтті қышқыл сүт өнімдерін май, ірімшік 40 дайындағанда пайдалануға болады. Қышқылдығы төмен сүтті ірімшік дайындау үшін өңдеу тиімсіз, себебі ұлтабар ферментінің әсерінен баяу ұйыды, қойыртпағы нашар өнделетін босаң болып келеді.

Қышқыл қосканда сүт рН өзгерісі, тек сүттің буферлі кшемі артканда кездеседі. Сүттің қүрамдас бөлігінің буферлік кэсиетінін, ірімшік пен ашыган сүт өніэдцерін дайыңцаіаңда микроорганизэддердің тіршілік әрекеті үшін өте маңызды. Сонымен кефирлік шикізаттың ұю процесінің соңына карай титрленетін қышқылдығы 80°Т бол-гавда рН тек 4,8-4,7 деңгейде болады, осывдай жағдайда сүт қьппқ-ылды стрептококктер жақсы дамып, жүпар иісті заттардың жина-луы жүреді. Қатты ірімшік дайъшдаганда шикізатты тыгыздаганнан кейін титрленетін қышқылдықгың өте жогары деңгейінде рН 5,2-5,6 шамасында болады, оны протеолизде буферлік касиеті артатын белоктың көп мөлшерімен түсіндіруге болады.

Тапсырма 21. Сүттің екі пробасы алынған:

Норма бойынша болу қажет: тығыздығы - 1,030 және майлылығы 3,8%.

1. 
   өнiмдiлiк
   
2. 
   жұмысшы
   
3. 
   асыл тұқымды және спорттық
   

Барлық түлiктен де жылқы өсiру жеңiл. Жылқыны бағып-қағуда артық шығын шықпайды, етi де, сүтi де өте арзанға түседi. Қазiр жылқы малы өте өнiмдi, пайдалы түлiкке айналды. Жылқы өсiруден және қымыз өндiруден пайда көрiп отырған фермер-азаматтар да аз емес. Жылқы етiнiң арзандығы өз алдына, қазақ халқы үшiн ол аса қадiрлi тағам болып саналады.

Ат үстiнде өтетiн бәйге, көкпар тарту, қыз қуу, теңге алу сияқты ұлттық спорт ойындары да қазақстандықтардың арасында үлкен қызығушылықты тудыруда.

Қазақстан Республикасында келесі жылқы тұқымдар өсіріледі: казақ «жабе» және «адай» типтері, қостанай, кушум, буденов, дон, ахалтеке, орлов, орыс желігіш, муголжар және т.б.

Қазақ тұқымы - әмбебап өнімділігімен сипатталады, халық селекция әдісімен шығарылған. Олар ірі емес, көрнікті емес, кеңсүйекті, кеңкеуделі, аяқтары биік емес. Басы ауыр, мойны қысқа, бойы үлкен емес, сауыры түсірінкіреген, арқасы мен белі кең болады.