Қазақстанреспубликасы ғылымжәнебілім министірлігі

150 
 
Библиоте́кагрек  сөзі.Аудармасы.  biblíon«кітап»  и  thēkē«сақтау  орны»)  – 
Бүгінде 
кітап 
сақталатын, 
оны 
қалың 
бұқара 
халықтың 
пайланудынұйымдастыратын  мекемені  кітапхана  деп  атаймыз.  Бұл  мекеме 
сонымен  қатар  анықтамалы-ақпарат  қызыметімен  және  белгілі  авторларды 
насихаттаумен айналысады. 
Соңғы  жылдары  кітапхана  қоына  ақпарат  таратудың  жаңа  түрі  болып 
есептелетін  электронды  құралдарға  (CD-ROM,  DVD-ROM)түсірілген  дерек-
терді сақтауға алынуда.  
Әлемдегі мыңдаған кітапханалар бірнеше түрге бөлінеді: 

 
Мемлекеттік 

 
Бюджеттік 

 
Муниципальдық 

 
Жеке меншіктік 

 
Отбасылық 

 
Оқу орындарындағы 
 
Әмбебап кітапханалардың әлеуметтік түрлері: 

 
Көпшілік 

 
Зағиптар кітапханасы 

 
Балалар 

 
Жастар 

 
ЖОО 

 
Академялық 

 
Салалық 

 
Және басқалар 
 
Арнаулы салалық кітапханалар: 

 
Медициналық 

 
Ауылшаруашылық 

 
Техникалық 

 
Көркем шығармалапр сақталатын. 

 
Және басқалар 
 
Әлемдегі ең ірі кітапхана қатарына мына төмендегілер жатады: 

 
Ниневиядағы Ашшурбанипал кітапханасы. 

 
Эллинизмзаманындағы Александрия кітапханасы. 

 
Пергам кітапханасы. 

 
Отрар кітапханасы. 

 
КордовадағыЕкінші аль-Хакам кітапханасы. 

 
Ватикан апостол кітапханасы. 

 
Француз ұлттықкітапханасы. 

 
Қытай ұлттық кітапханасы. 

151 
 

 
Миландағы Амброзиан кітапханасы. 

 
Флоренциядағы Лауренцианкітапханасы. 

 
Вашингтондағы Конгресс кітапханасы. 

 
Лондонкітапханасы (әлемдегі ең үлкен кітапхана 150млн дана кітап). 

 
Оксфорд университетінің кітапханасы. 

 
Ресей ұлттық кітапханасы(б. көпшілік)Санкт-Петербург қаласында. 
Бүгінде  елімізде  251  млн  кітап  қоры  бар  15  мың  кітапхана  бар.  Оның  7771 
мемлекеттік,  кітап  қоры  102  млн.  дана.,  қазақ  тілінде  22  млн.  Балалар 
кітапханасы  –  664,  жастар  –  30.  1992–1993  жылдар  арасында  .  466  кітапхана 
жабылды,  763  кітапхана  жойылды,  оның  ішінде  –  86  балардікі,  біреуі 
жастардікі.Олардың құрамы төмендегідей: 

 
ҚР ұлттық академиялық кітапхана Астанақаласы. 

 
ҚР БҒМ орталық ғылыми кітапханасы. 

 
Республикалық ғылыми-педагогикалық кітапхана. 

 
Республикалық ғылыми-техникалық кітапхана. 

 
Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетінің ғылыми кітапханасы. 

 
Қарағанды мемлекеттік университетінің ғылыми кітапханасы. 

 
Қарағанды 
мемлекеттік 
техникалық 
университетінің 
ғылыми 
кітапханасы. 

 
Тараз мемлекеттік университетінің ғылыми кітапханасы. 

 
Зағиптар мен көзі нашар көретіндердің республикалық кітапханасы. 

 
Президент мәдени орталығының кітапханасы. 

 
М.С.Бегалин атындағы мемлекеттік балалар кітапханасы. 

 
Аль-Фараби атындағы ҚазҰУғылыми кітапханасы. 
Қазақстан  республикасы  ұлттық  кітапханасы1931жылы  12  наурызда 
ашылды.Алғашқы  директорыболып  көрнекті  мемлекет  және  қоғам  қайраткері 
Ораз Жандосов тағайындалды. 1991 жылдан «Ұлттық» статусына ие болды. 
Негізгі мақсаты –Қазақстан туралы барлық әдебиетті бір жерге шоғырландыру 
Кітап  қоры–6,3  млн.Кітапханаға  жылына  1млн.  артық  адам  келеді.1500 
оқырманға  арналған  оқу  залы  бар.Кітапхана  елімізде  жарық  көретін  барлық 
басылымдардың бір данасын алдырып тұрады. 
Қазақстан  республикасы  білім  және  ғылым  министрлігінің  орталық 
ғылыми  кітапханасында  770  мыңнан  аса  кітап  бар.  Қордың  құрамында 
кітаптар,  мерзімді баспасөз,  аудиокітаптар,  электронды  басылымдар,  карталар, 
нота  басылымдары,ашық  хаттар,  микрофиша,және  зағиптарға  арналған 
кітаптар.  Кітапханада  30-ға  жақын  еліміздің  ғылым,  мәдениет  және  қоғам 
қайраткерлерініңжеке кітап және коллекциялары сақталған 
Қазақстанның  әрбір  облысында,  аудан  орталықтары  мен  ірі  қалаларында 
кітапханалар жұмыс істейді. 
Мысалымына төмендегілерді атап өтуге болады: 

 
А.С.Пушкина атындағы Шығыс Қазақстаноблыстық кітапханасы. 

 
Ш.Уалихановатындағы Жамбыл облыстық кітапханасы. 

 
Қарағандыоблстық әмбебаб ғылыми кітапхана. 

152 
 

 
Қарағандыоблстық жастар кітапханасы. 

 
Л.Н.Толстой атындағы Қостанай облстық әмбебаб ғылыми кітапхана. 

 
Ы.Алтынсарин  атындағы  Қостанай  облыстық  балалар  және  жастар 
кітапханасы. 

 
С. Торайғыров атындағы Павлодар облыстық кітапханасы. 

 
А.С.Пушкина атындағыОңтүстік Қазақстан облыстық кітапханасы. 

 
М.Жұмабаев атындағы Ақмола облыстық кітапханасы. 

 
С.Бәйішев атындағы Ақтөбе облыстық кітапханасы. 

 
Ж.Молдағалиев атындағы Батыс Қазақстаноблыстық кітапханасы. 

 
А.Тәжібаев атындағы Қызылордаоблыстық кітапханасы 

 
С.Мұқанов атындағы Солтүстік Қазақстан облыстық кітапханасы. 
 
Кітапханалар халыққа екі түрлі қызмет көрсетеді: 

 
Кітапханалықабономент.  Белгілі  бір  уқытқа  кітапты  үйге  алып  оқуға 
мүмкіншілік береді. 

 
Келесі жағдайда оқырман кітапті тек оқу залында пайдалана. 

 
Кейбір  кітапханада  тек  абономнт  қана,кейбірінде  тек  оқу  залы  бар.  Ал 
көпшілігінде екеуі де бар. 

 
Оқырман жиі пайдаланатын кітаптар ашық сөрелерде тұрады. 

 
Әлбетте  кітаптың  басым  көпшілігі  сақтау  қорында  орналасқан.  Оларды 
тек тапсырыс беріп алуға болады. 

 
Кітапханаларда  сирек  кездесетін  кітаптар,  қолжазбалар  немесе 
мемлекеттік  құпия  сақталған  кітаптар  болуы  мүмкін  Олармен  танысу  үшін 
арнаулы рұқсат. 
Кітапхана  кез  келген  мемлекеттің  рухан  өмірінің  деңгейі.  Кітапханасы  көп, 
халқының басым көпшілігі соның оқырманы болған елдің келешегі бар. Ондай 
ел өркениеттілердің қатарында. Орыстың көрнекті мәденит қайраткеріДмитрий 
Лихачевбылай  деген  екен  «Если  в  результате  какой-нибудь  разрушительной 
катастрофы с лица земли исчезнут все центры образования и культуры, если 
на свете не останется ничего, кроме библиотек – у мира и человечества будет 
возможность возродиться» 
Тарихы.  Алғашқы  кітапханалар  көне  шығыс  елдерінде  пайда  болды.  Бірінші 
кітапхана  деп  біз  Вавилонның  Ниппур  қаласында  табылған  қышқа  жазылған 
жазуларды айтамыз. Олардың жасы шамамен 4 жарым мың жыл. 
Фив  қаламсының  маңында  табылған  бейіттеб.э.д.XVIII–XVII  ғасырларға 
жататын жәшікке салынған 20 мың папирус табылған.Ғалымдардың айтуынша 
олар Жаңа патшалық заманында ел билеген Екінші Рамзесс жинаған. 
Ең белгілі көне шығыс кітапханасының негізін салушы б.э.д. VІІ ғасырда өмір 
сүрген  Ассирия  патшасы  Ашшурбанипал.  Мұндағы  қыш  тақтайшалардың 
көпшілігі заң ақпараттарына арналған. 
Көне  Грекия  елінде  алғашқы  кітапхана  б.э.д.  ІV  ғасырда  ашылған.Антика 
заманының  ең  ірі  кітапханасы  б.э.д.ІІІ  ғасырда  Птолемей  I  негізін 
қаланғанАлександрия  кітапханасы.  Кітапхана  сол  жердегі  музейдің  бір  бөлігі