Қазақстанреспубликасы ғылымжәнебілім министірлігі

75 
 
аталатын  өмірбаяндық  және  жыл  сайынғы  көрнекті  оқиғаларды  тіркеп 
отырған анналдар шығармалары да кездеседі. 
*Анналдық шығармалар дегеніміз жылда болған,өзара байланысы жоқ саяси 
оқиғалар мен шіркеу өмірін баяндайтын қарапайым тілмен қысқаша жазылған 
әңгімелер жинағы.  
Сонымен  қатар  ортағасырлық  шығармалардың  ішінде  деректік  мәні  бар 
агиографиялық және христиан шіркеуінің әулие санатына қосқан тұлғаларының 
өмір жолдарыннасихаттайтын мәтіндерді айтуға болады.  
XI–XVғасырларда  да  Еуропада  нарративті  деректер  молынан  жазылды.Ескі 
дәстүр  бойынша–анналдар,  хроника  мен  тарихи  шығармалар  пайда 
болды.Олардың көпшілігі крестшілер жорығына арналды.Шала сауатты рыцарь 
жазған  «Деяния  франков  и  прочих  иерусалимцев»,бірінші  жорыққа 
қатынасқан 
маршал 
Шампани 
Жоффруаның«Взятие 
Константинополя»,және  сол  оқиғаны  баяндағанРобер  де  Кларидің 
шығармалары маңызды деректер қатарына жатады. 
ХІІІ  ғасырдан  бастап  тұтастай  бір  ел  туралы  жазылған  тарихи  шығармалар 
пайда  болды.  Эпотолярлық  жанркүш  алып  жүздеген,мыңдаған  әртүрлі 
мазмұндаға  хаттар  жинағы  жарық  көрді.  Феодализм  заманында  әдебиет 
саласында  да  рыцарлық  романдардан  бастап  трубадурлар  мен  ваганттар 
поэзиясы, халық әндерінен балладаға дейінгі шығармалар жазылды. 
Ол  заманда  публицистика  жанры  жеке  бөлек  шыға  қоймаған  кезі  еді.Ондай 
жанр  арнаулар  мен  философиялық  трактаттарда  көрініс  тапты.  Мысалы  Рейм 
архиепископы  Гинкмардың  ІХ  ғасырдың  соңында  король  Карлға  арнап 
жазған«О  дворцовом  игосударственном  управлении»  және  Х  ғасырдың  орта 
шенінде  жазылған  Византия  императоры  VII  Константинніңбаласы  Романға 
арнаған«Об 
управленииимперией»,трактаттары 
жатады. 
Мұндай 
шығармалардан  тек  сол  замандағы  қоғамдық  ой-пікірді  ғана  емес,  сонымен 
қатар  мемлекеттік  құрлыс,  ішкі  және  сыртқы  саясат,ел  ішіндегі  әлеуметтік 
жағдай жөнінде мағұлмат алуға болады.  
Халық  әдебиетінің  үлгілерінен  де  деректік  мәні  бар  ақпарат  алуға  болады. 
Фольклорлық шығармалардың жазбаша үлгілері қалыптасты. 
*Немістің«Песнь  о  Хильдебранде»  және  ағылшынның  «Беовульф»,  герман 
тайпаларының  эпикалық  ескерткіші  «Песньо  Нибелунгах»,  француздың 
«Песнь  о  Роланде»,  исланд  сагтары  әлемдік  өркениетке  қосылған  үлес 
еді.Әрбіреуінеқысқаша тоқталыпөтелік. 
ІХ  ғасырға  жататын  көне  германбатырлық  жыры«Песнь  оХи́льде-
бранде»толық сақталмаған. Оқиға «халықтардың ұлы көші» заманында өрбіген. 
Негізгі  мазмұныәке  мен  бала  арасындағы  жекпе-жек  шайқас.  Хильдебранд 
есімді әскербасы өз билеушісімен келісе алмай, әйелі мен жас баласын тастап 
елден қашып шығуға мәжбүр болады. Гун королі Аттиладан пана тапқан ол 30 
жылдан кейін гун әскерімен туған жеріне қайта оралады. Шекарада оны баласы 
Хадубранд  өз  әскерімен  қарсы  алады.  Шайқас  алдындағы  азғана  пікір  алысу 
барысында  әке  баласы  таниды  да  жекпе-жектен  бас  тартады.  Әкесінің 

76 
 
әлдеқашан өлгеніне сенімді Хадубранд оныбаласымен шайқасуға мәжбүр етеді. 
Осы жерде поэма үзілген. Оның немен аяқталғандығы бізге беймәлім. 
*Ағылшын-саксон  эпикалық  поэмасы  Бе
́ овульф  (аудармасы  аю)  Британ 
аралдарына  қоныс  аударуына  дейінгі  Скандинавияда  болған  оқиғаларды 
баяндайды.  Мәтіні3182  жолдан  тұрады,  Еуропа  халықтарының  ең  көлемді 
шығармаларының  бірі.  Пайда  болған  уақыты  VIIғасырдың  соңы  мен  VIII 
ғасырдың  басы.  Беовульф  есімді  батырдың  қорқынышты  әрі  қауіпті  құбыжық 
Грендел  мен  оның  анасыменкүресі  баяндалады.  Жыр  христиан  дінінің  жаңа 
ғана Еуропа елдеріне тарап жатқан уақытта пайда болған сияқты. 
*Песнь  о  Нибелу́нгахорта  ғасырдағы  герман  тайпаларының  эпикалық 
жыры.Авторы  белгісіз.Жазылған  уақыты  шамамен  ХІІ  ғасырдың  аяғы  мен 
ХІІІғасырдың басы. Оқиға желісі V ғасырда өмір сүрген герман тайпаларының 
қарым  қатынасы,сол  заманда  Рейн  бойында  билік  еткен  гун  тайпаларымен 
туысқандық қатынас орнатуға ұмтылысы жайында өрбиді.  
*Келесі  бір  поэма  «Песнь  о  моём  Сиде»дер  аталады.Испан  әдебиетінің  озық 
үлгісі.  Мұның  авторы  белгісіз.  Пайда  болған  уақыты  1195–1207  жылдар 
аралығы.Испан  халқының  араб  басқыншыларын  қарсы  соғысы  баяндалады. 
Негізгі 
кейіпкеріСидтарихи 
тұлға.Зерттеушілердің 
пікірінше 
оның 
прототипідворян  текті,әскербасы  РеконкистыРодриго  (Руй)  Диас  де  Вивар 
(1040–1099), ел қорғауда өзінің ерлігіменхалықтың жадында сақталған батыр. 
*Роланд  туралы  жырфранцуз  халқының  ортағасырлық  батырлық  эпосы. 
Бүгінгі  күнге  дейін  оның  өзгеріске  түскен  нұсқалары  ғана  жеткен.Ең  көне 
нұсқасы  1170жылы  жазылғанОксфордта  сақталған  қолжазбасы.Жырға  негіз 
болған  жылнамашыЭйнхардтың“Ұлы  Карлдың  өмірін  баяндау”  атты 
туындысы.  778  жылғы  француздардың  басклерге  қарсы  шайқас  тарихы 
баяндалады. 
ІХ–Х ғасырларда жыр өңделіп, өзгертілді. Кейбіртрагедиялықоқиғалар басқаша 
көріністермен ауыстырылды. Басклердің орнына сарациндіктер болып өзгерді. 
Шын мәніндебір жылға жетпей аяқталғанКарлжорығы өзгертілген нұсқасында 
жеті  жылға  созылды.  Поэмағанегіз  болғантарихиоқиға  поэтикалық  бейнелер 
арқылы мүлдем жаңа сипатқа ие болды  
«Роланд  туралы  жыр»  алғаш  1837  жылыПарижде  басылып  шықты,  авторы 
белгісіз. 
1864 
жылыфранцузкомпозиторыО.Мерме«Роланд 
Ронсеваль 
шатқалында» аттыопераныңмузыкасын жазды. 
Жиханкездіктің  дамуы  алыстағы  елдер  туралы,оған  барар  жол  маршруттары 
навигациялық  карта-портоландарды  туғызды.  Бізге  белгілі  XIII  ғасырдағы 
Марко Полоның Азияға саяхаты. 
*Марко 
Поло 
(1254–1324) 
тарихи 
тұлға– 
Италиясаяхатшысы.Орта 
ғасырлардаАзиятуралы  аса  бай  географиялық  және  тарихи  мағлұматтар 
қалдырған.1271–75 
жылдарыәкесіНикколоПоломен 
ағасыМаттео 
Полоғаеріп,Қытайғасаяхат 
жасаған.Жерорта 
теңізі,Палестина,Кіші 
Азия,Ирак,Иран,Памир 
тауыжәнеҚашғарияарқылы3 
жылдан 
асажол 
жүріп,Пекингежжеткен.