ҚазаҚстандағы  практикалық журналистика

118
ҚазаҚстандағы 
практикалық журналистика
    
3.0
практикалыҚ нұсҚаулыҚ
ГлОССаРИй:
Ксм
 – кадр сыртындағы мәтін: кіріспеден (жүргізуші кадрде) басталады, сценарийдегі ВХОД деген 
сөзден  режиссер  видеоны  қосады,  жүргізуші  енді  көрінбейді,  бірақ  дауысы  естіле  береді  –  ол 
мәтінді соңына дейін оқиды. Сценарийдегі ВЫХОД деген сөзде видео аяқталып, жүргізуші қайтадан 
көрінеді немесе спикердің пікірі беріледі. 
снХ
  –  синхрон,  сұхбат  алынып  отырған  адамның  қойылған  сұраққа  берілген  жауабы  жазылған 
видео.
БОБслей
 – бір сұраққа бірнеше адамнан жауап алу.
ХРИП
 – сауал қойылған адамның телефон арқылы жазып алынған жауабы. Онымен бір мезгілде 
видео, фотосурет немесе инфографика көрсетілуі мүмкін.
сЮжет
 – толықтай түсірілген, монтаждалған тілші материалы, оқиғаның баяны. Диктор сюжеттің 
кіріспесін оқиды.
тИтР
 – кадрдегі мәтін, оның көмегімен көрерменге кім сөйлеп тұрғанын (мысалы, Ерлан Сағадиев, 
Білім және ғылым министрі), оқиға қайда болып жатқанын (геотитр: Астана, петропавл, Оңтүстік 
Қазақстан облысы) түсіндіреміз.
 
тЕСт:
 
1. Жаңалықтар шығарылымы спорт ақпаратынан бастала ала ма?
A. Жоқ, жаңалықтарды не төтенше оқиғалар туралы, не саяси ақпаратпен бастау керек
B. Иә,  ел үшін аса маңызды сенсациялық жаңалық болса
C. Иә, ол жарыстың басы-қасында тікелей эфирде байланысқа шығауға әзір тілшіміз жүрсе
D  Жоқ, спорт жаңалықтары тек сол тақырыпты жақсы білетін диктор жүгізетін спорт бөлімінде 
айтылады
2. Тікелей эфирде қателесіп не сөзінен жаңалып қалса, диктор не істеуі керек?
A. Мәтінді басынан бастап оқу керек
B. Мән бермей, жалғастыра береді
C. Қысқа ғана кешірім сұрап, жалғастыра береді
D. Кешірім сұрап, мәтінді жаңа көріп отырғанын түсіндіреді
3. Суфлер тоқтап қалғандағы диктордың әрекеті:
A. Ештеңе істемей, суфлер қайта іске қосылғанын күтіп отырады
B. не айтып отырғанын есіне түсіріп, өз сөзімен жалғастыра береді
C. Эфирді толтыру керек: суфлер өшіп қалғанын, техниктер тобы оны жөндеп жатқанын, жөнделген 
соң эфирді қайта жалғастыратынын айтады
D. Камераға қарап қойып, қолындағы қағазға басылған мәтінді оқиды
4. Сюжет соңына жетпей өшіп, тоқтап қалса диктор не істеуі керек?
A. Ештеңе істемей, келесі кіріспені оқи береді
B. Техникалық ақау үшін кешірім сұрап, бұл тақырыпқа әлі ораламыз деп уәде береді
C. Сюжет немен аяқталғанын қысқаша баяндап береді
D. Кейін сюжет толық сайтқа салынады, сол жерден қарап алыңыздар дейді
5. Ақпараттық шығарылымда оқиға орнынан тікелей қосылу жоспарланған. Видео бар, 
алайда тілші сізді естімейді. Диктордың әрекеті:

119
ҚазаҚстандағы 
   
3.0
 
   
практикалық журналистика 
практикалыҚ нұсҚаулыҚ
A. Аудио байланыс орнағанға дейін тілшімен сөйлесе береміз
B. Келіп түсіп жатқан видеоға қарап отырып, не болып жатқанын баяндап беруге тырысамыз
C. Кешірім сұрап, шығарылым барысында әлі тілшімен байланысқа шығуға уәде береміз
D. Бірден келесі тақырыпқа ауысып кетеміз
6.  Ақпараттық  шығарылымда  екі  жүргізуші  болса,  тақырыпты  баяндауда  бір-бірімен 
сөйлесуіне бола ма?
A. өз тарапынан баға бермесе, болады
B. Жаңалық жүгізушілер – салмақты адамдар, материалға пікір білдіруіне болмайды
C. Дикторлар да тірі адам, тақырыпқа қатысты басқа да оқиғаларды айтып беруіне болады
D. Қазіргі Қазақстан телевизиясында ақпараттық шығарылымды бір адам жүргізеді
7. Диктор эфирге қандай киім кимегені жөн?
A. Ашық қызыл түсті
B. Экранда бұлдырап көрінетін суреті бар киім
C. Көзәйнек тағуға болмайды
D. Қара түсті киім
Тесттің дұрыс жауаптарын кітаптың соңынан көре аласыз. 
 
 
 
 

120
ҚазаҚстандағы 
практикалық журналистика
    
3.0
практикалыҚ нұсҚаулыҚ
Авторы   
мария Гордеева
Жұмыс орны, қызметі  
 Reuters ақпарат агенттігі, тілші

121
ҚАзАҚСТАнДАғЫ 
   
3.0
 
   
ПРАКтИКАлыҚ жУРнАлИстИКА 
прАКТИКАлЫҚ нҰСҚАулЫҚ
ЭКОнОмИКалыҚ ЖуРналИСтИКа 
ЭКОнОмИКа ЖуРналИСІ ДЕГЕн КІм?
Экономикалық журналистика классикалық журналистика түсінігінен түбегейлі ерекшеленеді. Мұнда 
тілшіге қойылатын басты әрі негізгі талап – сандарды есептеп, салыстыра білу, формулаларды талдап, 
қандай  да  бір  мемлекеттік  орган  немесе  компанияның  мұндай  сандарға  қалай  қол  жеткізгенін 
сараптап түсіну қабілеті. 
Экономикалық  процестерді  сипаттаумен  айланысатын  журналист  тек  цифрларды  талдап  қана 
қоймай, оларды қарапайым жұртқа қысқа да нұсқа түсіндіре алуға тиіс. 
Экономикалық  журналистика  әлемінде  time  management  қолдану  аса  маңызды,  өйткені  қаржы 
журналисінің  әр  күні  ел  экономикасына  ықпал  ететін  бағамдарды  қараудан  басталады.  Ондай 
журналистің күні негізгі валюта саудасы ашылуы және жабылуына, компаниялар мен банктердің 
қаржы  есептілігіне  қатысты  басты  деректердің  лондон  биржасына  шығарылуына,  сондай-ақ, 
Қазақстан қор биржасындағы ақпараттық хабарлар ретіне қарай жоспарланады. 
Экономикалық журналистика әлемінде эксклюзив түсінігі екіұшты және қандай да бір ақпарат қашан 
және қайдан табылғаны, бір алаңда жұмыс істейтін әріптестерден ерте не кеш жарияланғанымен 
байланысты. Эксклюзив жаңалық алу ақпарат көздеріне тікелей байланысты, оның ішінде жария 
болғысы келмейтіндері де болады.  
ЭКОнОмИКА жАңАлыҚтАРы үшін АҚПАРАтты ҚАйДАн ізДеУ КеРеК? 
•  Қазақстан қор биржасы;
•  лондон қор биржасы;  
•  Гонконг қор биржасы; 
•  Қазақстанның Ұлттық банкі;
•  Қр 
Ұ
лттық экономика министрлігінің статистика комитеті; 
•  Қр Энергетика министрлігі; 
•  Қр Экономика министрлігі; 
•  Қр Қаржы министрлігі; 
•  Қр Үкіметі;
•  Қр президентінің ресми сайты. 
ЭКОнОмИКаның ҚұлДыРауы мЕн өРКЕнДЕуІн 
Қалай ҚаДағалаП ОтыРуға БОлаДы? 
Әр  цифрды  назарда  ұстауға  тура  келетін  жағдайда  жұмыс  істеп  жүрген  журналистерге  ақпарат 
ағынын қадағалау қиындап барады. Экономика журналистикасының ең маңызды қағидаларының 
бірі – цифрлардан қорықпай, оларды мүмкіндігінше бірнеше дерек көзінен қайта тексеріп отыру.   
Экономиканы бірнеше тәсілмен өлшеуге болады. Бастысы – Қр Ұлттық экономика министрлігінің 
Статистика  комитеті  ай  сайын  жариялайтын  статистикалық  деректердің  шығу  уақытын  өткізіп 
алмау.  Журналистерге  көмек  болсын  деп,  ведомство  негізгі  цифрларды  қамтитын  ақпараттық 
материалдардың  шығу  кестесін  жыл  басында  жариялап  қояды.  Оның  үстіне,  Қазақстанның 
экономикасына жауап беретін Үкіметтегі басты спикерлерді есептен шығарып тастауға да болмайды. 
Көбінесе, бастапқы ақпаратты сол саланың министрі береді, тек оны ресми жариялар алдында бір 
тексеріп алу жеткілікті болады.