Қазақстандағы отбасылық орналастырудың жағдайы

45
бар  мүмкіндіктер  туралы  максималды  толық  ақпарат  алады,  одан  кейін 
олар  жұмыстың  жеке  жоспары  бойынша  өздігінен  ұсыныстар  жасайды . 
Жоспардың қорытынды нұсқасы әлеуметтік қызмет жұмыскерлері жағынан 
тағы бақылаудан өтеді . Шешім шығару барысы және оның келісімі жанұя-
топтық конференциякоординаторымен тағайындалған супервизида жүзеге 
асады,  ал  қабылданған  жоспарды  жүзеге  асыру  әрі  қарай  әлеуметтік 
жұмыстың  қызметкерлерінің  сүйемелдеуімен  және  үнемі  мониторинг 
өтумен  жүзеге  асады .  Кейбір  зерттеулер  осындай  жұмыс  формасының 
жоғары тиімділігін растайды, бірақ та әрбір жағдай бойынша жанұя-топтық 
конференцияны құру, оның жоғарғы құнына қатысты және ұйымдастырылу 
күрделігімен  байланысты  бұл  әлі  жалпы  қабылдаған  тәжірибе  деңгейіне 
шығарылған жоқ .
Оңтүстік және батыс Еуропа
Испанияда  фостерлық  жанұя  балама  институционалды  құрылым 
формасы ретінде тек 1987 жылы (Foster Care and Adoption Law) еңгізілді 
және  1996  жылы  заңды  актпен  бекітілді .  Осыған  қарамастан  балаларды 
орналастырудың барлық аспектісі аймақтық деңгейде қала береді, ал бұл 
берілген  құрылым  формасын  жүзеге  асырудың  бірдей  ыңғайы  туралы 
айтуға мүмкіндік туғызбайды . 
Испандық заңнама фостерлық жанұяның келесі түрлерін ерекшелейді:
• 
Құрылым мерзімі бойынша – жеңіл (келесіде туған жанұяға қайту 
мақсатымен)және үнемі;
• 
Орналастыру әдісі бойынша – әкімшілік (әлеуметтік қызмет арқылы) 
және соттың шешімі бойынша;
• 
Асыранып  алынған  балалар  бойынша  –  әсіресе  ерекше 
қажеттіліктерімен балалар және ерекше психологиялық дамуымен 
балалар ерекшеленеді;
• 
Асырап алушы ата-аналар бойынша — туған және туған емес асы-
рап алушы жанұялар .
Ерекше қажеттіліктерімен балаларға қамқорлық жасап жатқан кәсіптік 
фостерлық жанұяларға сәйкес маманның үнемі бақылауы қажет жағдайда 
қаржылай қолдау көрсетіледі .
Испанияда асырап алушы ата-аналарға қойылатын талаптар көзқарасы 
бойынша,  аймақаралық  деңгейде  стандартталған  және  жасалған 
бағдарламалардың  мамандандырылған  курстарына  бару  қажеттілігі  мен 
ата-аналардың міндетті дайындық деңгейінің жоғарылығын атап кету қажет .
2-тарау. Халықаралық тәжірибе

46
Испанияда секілді Грецияда да жуық уақытқа дейін фостерлық жанұя 
баланы  орналастырудың  оңтайлы  формасы  ретінде  қарастырылмады . 
1993-1996 жылдарға дейін осы елде фостерлық жанұяға заңды анықтама 
болған жоқ .Қазіргі кезде балаларды орналастырудың басым және демеуші 
формасы  олардың  білімі  мен  қамтамасыз  етілуіне  жауапкершілік  алатын 
балалар орталықтарына немесе «Балалар қаласына» орналастыру болып 
табылады . 
Италия жанұялық топтар қоғамын дамыту жолымен балаларды орна-
ластыру деинституционализациялау саясатын жүзеге асыруда . Фостерлық 
жанұя уақытша шешім ретінде ғана қарастырылады, асырып алған жанұяда 
өмір сүрудің максималды мерзімі екі жылдан (бірақ ұзартылуы да мүмкін) 
аспауы керек . Фостерлық жанұяға орналастыру ұзақ және қысқа мерзімді, 
сонымен  қатар  жарты  күнге  немесе  қысқа  кезеңді  болуы  мүмкін .  Асырап 
алушы  ата-аналарға  материалдық  көмек  төленеді,  салық  шегерімдері 
ұсынылады,  баланы  сақтандырады,  ауырып  қалған  бала  мен  кішкентай 
жастаға балаларға қамқорлық бойынша демалысқа құқығы беріледі .
Сонымен  қатар  алты  балаға  дейін  немесе  он  балаға  дейін  қабылдау 
мүмкіндігі бар типке байланысты жанұялық типтегі бірлестік бар . Мұндай 
бірлестіктер арнайы дайындықты өткен екі немесе одан да көп үлкен адам-
дардан (жұбайлар балаларымен болғаны қаланады) құралады .
Үндістан
Индия насчитывает около 31 миллиона детей-сирот и детей, оставших-
ся без попечения родителей . Формы устройства таких детей в Индии явля-
ются в основном институциональными, включая традиционные сиротские 
приюты, групповые дома (group homes), и другие нетрадиционные формы 
устройства,  осуществляемы  через  различные  государственные  службы . 
Семейные формы устройства, включая фостерные семьи, практически не 
встречаются . Первая неинституциональная форма устройства была вве-
дена в Индии в 1972 году . Несмотря на попытки ввести фостерную форму 
опеки, эффективной программы до сих пор не существует, и лишь несколь-
ко штатов разработали программы по фостерной опеке . Фостерные семьи 
в основном используются в качестве первого этапа в процессе усыновле-
ния (удочерения), что накладывает ограничения на перспективы развития 
этой формы устройства .

47
Ресей
Ата-анасының  қамқорынсыз  қалған  балалар  мен  жетім  балаларды 
орналастырудағы  Ресейлік  жүйесі  өзіне  орналастырудың  жанұялық  фор-
масы мен қоса институционалдық формасын да қосады .  
Жетім балалар үшін мекемелер ішінен атап өтуге болады:
• 
Денсаулық 
сақтау 
Министрлігінің 
емдік-профилактикалық 
мекемесі болып табылатын балалар үйі . Балалар үйі 0 ден 4 жас 
аралығындағы,  ата-анасының  қамқорынсыз  қалған  балалар  мен 
жетім  балаларға  медициналық,  педагогикалық  және  әлеуметтік 
көмек көрсетеді;
• 
Балалар үйі;
• 
Балалар жетімханасы;
• 
Әлеуметтік-реабилитациалық орталықтар;
• 
Жетім балалар үшін мектеп-интернаттар .
Сонымен    қоса    балалар  жетімханалары  мен  әлеуметтік   
реабилитациалық орталықтар балаларды жанұясына берер алдында неме-
се балалар үйіне бағыттар алдында уақытша болу үшін арналғанәлеуметтік 
қорғау мекемелері болып табылады .
Тағы  да  дамуында  ауытқушылығымен  балалардың  болы  үшін 
коррециялық  мекемелер  бар .  Егер  балаларда  осындай  мекемелерде 
болу  (ережеге  сәйкес  психикалық  аурудың  асқыну  стадиясында  және 
өзіне қызмет көрсете алмаған жағдайда жақпайтын болып табылады) үшін 
жақпайтын болған жағдайда оларды балалар үйі-интернаттарына ауысты-
ра алады .
Жетім  балалардың  коррекциялық  мекемелерде  болуы,  бір  жағынан, 
оларға  мүгедектіктің  ауыр  формасымен  балалар  үшін  үй  жағдайында 
берілмейтін  мамандандырылған  күтімді  қамтамасыз  етуге  мүмкіндік 
беретіні  аса  маңызды .  Екінші  жағынан  жалпы  білім  беретін  мектептер 
мен  инклюзивті  оқытуға  қолжетімсіздігі,  коррекциялық  мекемелердің 
жабық  жүйесі,  олардың  дамуында  ауытқушылықтар  немесе  денсаулығы 
айтарлықтай жаман емес  болып келетін балалар үшін қоғамның барлық 
деңгейінде келесі интеграцияда мүмкіндігін айтарлықтай шектейді де оқушы 
балалардың әлеуметтік шектелуіне әкеледі . Сонымен қатар коррециялық 
мекемелерді бітіргеннен кейін 18 жаста, оның тәрбиеленушілері тәртіп бой-
ынша үлкендерге арналған институционалдық мекемелерге ауыстырыла-
2-тарау. Халықаралық тәжірибе