Қазақстан Республикасының «Заң көмегі туралы» Заң жобасының тұжырымдамасы Заң жобасының атауы: «Заң көмегі туралы»

1. 
   Заң жобасының атауы:
   

2. 
   Заң жобасын әзірлеу қажеттілігінің негіздемесі:
   

Тұжырымдамада азаматтарға заң көмегін көрсету жүйесінің өзегі ретінде адвокатураның жетекші рөлі баса көрсетіледі. Тұжырымдамамен адвокатура қызметін жетілдіру үшін негізгі басымдық ретінде:

• 
  біркелкі адвокаттық қызметпен қамтамасыз етілмеген қалалық және ауылдық жерлердің мәселелерін бірізді шешу;
  
• 
  Тегін заң көмегін көрсететін адвокаттарға ақы төлеу әкмшілік жүйесін түзету. Тұжырымдамада бұл жүйені шоғырландыру және ашық ету көзделген. Бұл бюджет қаражатын тиімдірек қолдануға мүмкіндік береді.
  
• 
  Шетелдік тәжірибені ескере отырып, адвокаттардың жауапкершілігін міндетті сақтандыру институтын енгізу.
  

Сонымен қатар, заң жобасын әзірлеудің негізі Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы құқықтық саясат бойынша Кеңестің 2017 жылғы 8 ақпандағы отырысының Хаттамасымен (әрі қарай – Хаттама) көзделген тапсырмалар болып табылады. Хаттамамен, бірінші кезекте, тұрғындардың әлеуметтік қорғалмаған, сондай-ақ шалғай жерлерде тұратын қабаттарына ұсынылатын қызметтердің сапалылығын және оның азаматтарға қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатында заң қызметін көрсету саласын одн әрі жетілдіру қажеттілігі айтылған.

Хаттамада келесілерге бағытталған Заң қызметін көрсету аясын жетілдіру туралы ұсыныстар беру көзделген:

Заң қызметтерінің қолжетімділігі мен сапасын арттыруға;

Адвокатура институтын нығайту, оның ішінде адвокаттарға қойылатын талаптарды арттыруға. Бұл ретте, адвокаттардың кәсіби қызметінің жауапкершілігін сақтандыруды енгізу мүмкіндігін қарастыру қажет.

Адвокаттарды қылмыстық, азаматтық және басқа да санаттардағы істер бойынша мамандандыру мүміндігін енгізуге бағытталған заң қызметін көрсету саласын жетілдіруге ұсыныс дайындау көзделген.

Бұл шараларды ҚР «Заң көмегі туралы» Заңын әзірлеу арқылы жүзеге асыру жоспарлануда. Хаттамаға сәйкес бұл Заңның реттеу мәні:

Заң қызметінің барлық кешенін көрсету;

Нарыққа құқықтық қызмет енгізу, оның ішінде соттардағы өкілдікті кәсібилендіру;

«Bro pono» қағидатында азаматтардың жекелеген санаттарына тегін заң қызметін көрсетуді көздейтін заң қызметі институтын кеңейту;

Заң мамандары дайындау барысында қойылатын талаптарды анықтау.

Тұжырымдамада және хаттамада белгіленген білікті заң көмегін көрсету жүйесін жетілдіру бағыттары заңнамалық және ұйымдастырушылық шаралар кешенін жүзеге асыруды көздейді.

Ұлттық құқықты дамытудың негізгі бағыты Қазақастан Республикасының Конституциясының құқұықтық идеяларын жүзеге асыру болып табылады.

Қазақстан Республикасының Конституциясының 13-бабы 3 тармағын сәйкес, әркімнің білікті заң көмегін алуға құқығы бар. Заңда көзделген реттерде заң көмегі тегін көрсетіледі.

Аталмыш Конституциялық норманың идеясы өзінің бірізді дамуын білікті субъектілердің сапалы заң көмегін көрсетуге қатысуын қамтамасыз ететін механизмдерді құру жолымен, әзірленіп жатқан заң жобасында тапқан.Заң көмегын көрсету саласында көптеген субъектілер қатысады:адвокаттар,нотариустар,жеке тәжірибедегі заңгерлер және басқалар. Бұл ретте, тек қана адвокаттар, нотариустардың қызметі арнайы заңнамалармен реттелген. Жеке тәжірибедегі заңгерлер заң көмегін көрсетуші субъекттер ретінде заңнамамен белгіленбеген. Олармен көрсітілетін заң көмегінің біліктілік деңгейін кепілдендіретін нормалары белгіленбеген. Бұл адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғауда теріс әсер етеді. Соған қарамастан олардың заң көмегін көрсету саласына қатысу үлесі елеулі.

Осы орайда заң жобасы өзінің бағыты ретінде жеке тәжірибедегі заңгерлердің қызметіне заңнамалық негіздеме беру қажеттілігін таңдады.

Сонымен қатар құзіретті адвокаттардың заң көмегін көрсетуіне қатысуын қамтамасыз ету мақсатында адвокаттардың және нотариустардың қызметін жетілдіруге бағытталған механизмдер ұсынылды.

Заң көмегін кешенді заңнамалық реттеу мақсатында заң көмегі туралы заңын әзірлеу мүмкін болып отыр.

Заң жобасы, заң қызметінің негізін құруға және заң қызметінің барлық ауқымын ұсынуды ұйымдастастыру саласындағы жалпы бағыттарды анықтауға мүмкіндік береді. Бұл ретте бұл заң жобасы заң көмегін көрсету саласының және заң қоғамдастығының еркін, алға бағытталған дамуына үлес қосуына ықпал етуі керек.

Осыған орай заң жобасында қолданыстағы заң қызметін көрсету үлгісін қайта қарау және келесілерді ескеру ұсынылды.

1. 
   Жетілдірудің негізгі идеялары (Негізгі тұжырымдама).
   

Қазақстандағы заң көмегі саласы қызметін реттеудің түрлі дәрежелері бар әртүрлі қатысушы топтардан тұрады. Бұл жағдайда құқықтық көмек сапасы мен мазмұнына қойылатын бірыңғай ең төменгі стандарттар анықталмаған. Динамикалық талдау жүйесімен заңгерлік көмек көрсету саласын дамыту мәселелерін талдау, сондай-ақ осындай көмек көрсетудің жалпы деңгейінің жүйелері жоқ.

Адвокаттардың кәсіби қауымдастығының жүйесіз түрде дамуы, заңгерлік көмек көрсету сапасына кері әсер ететіні сөзсіз. Осы саланың негізгі реттеушісі ретінде заңнамалық реттеуді және кепілді құқықтық көмек көрсету арқылы осы саланы реттеудің жалпы тәсілдерін қалыптастыруға ықпал етуші мемлекет болып қала береді.

Сонымен қатар, қазіргі жағдайда қоғамдық қарым-қатынас саласының реттеушісі ретінде, атап айтқанда кәсіби қоғамдастықтар әрекет етуі тиіс.

Заң көмегі саласының осы қалыпта дамуы, осы саланың дамуының келешектегі тұжырымдамалық көзқарасының сапасы және құрылымы жақсаруына өз үлесін қоспайды, әлеуметтік-экономикалық өзгерістер динамикасының аясында қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыра алмайды.

Заң көмегі саласында көмек көрсету тұтынушының қалауы басты бағдарға алынуы керек және қажетті стандарттарға сай болуы тиіс.

Осыған орай, бұл саладағы құқықтық реттеудің негізгі қағидаттары ретінде:

• 
  Құқықтық көмек көрсету субъектілерінің құқықтық сауаттылығын арттыру жолымен заңдылықты қамтамасыз ету
  
• 
  Заңгер мамандығының мәртебесін арттыру және нығайту
  
• 
  Білікті заңгерлік көмек пен әділеттілікке қол жеткізуді жетілдіру
  
• 
  Заң көмегін алушылардың мүдделерін іске асыруға жәрдемдесу және көмек көрсету (клиентке бағытталған заң көмегін көрсету)
  
• 
  Тәуелсіз, кәсіби әртараптандырылған және тиімді құқықтық қоғамдастықтың дамуына жәрдемдесу
  
• 
  Бостандық және кәсіптік мінез-құлық қағидаларына және кәсіби этикаға сәйкестікті көтермелеу
  
• 
  Pro bono негізінде заң көмегін көрсету негізін құру
  

Құқықтық реттеуде және заң көмегін көрсетуде бірыңғай тәсілді қамтамасыз ету үшін келесі қағидаттар жүйесі ұсынылады.

Сонымен, заң көмегі келесі қағидаттар негізінде құрылады:

1. 
   құқықтың үстемдігі;
   
2. 
   заң көмегін көрсетуші субъектілердің тәуелсіздігі;
   
3. 
   клиенттің құқықтарымен бостандықтырын қорғоу және сыйлау;
   
4. 
   заң көмегін клиенттің мүддесі үшін ұсыну;
   
5. 
   кәсіби құпияны сақтау;
   
6. 
   кәсіби және этикалық мінез-құлық нормаларын сақтау;
   
7. 
   заң көмегін көрсету шаралары мен шегін анықтау еркіндігі;
   
8. 
   заң көмегінің жоғарғы стандартты сапасын сақтау;
   
9. 
   мамандығы бойынша әріптестерін құрмет;
   
10. 
    заң көмегінің қолжетімділігі;
    

Сонымен бірге заң көмегінің қағидаттарын жариялау, Заң көмегін ұсыну стандарттарын орнатуға; кәсіби қызметке талапты анықтауға; Заң қызметі субъектісінің қызметінің этикалық стандарттарын әзірлеуге, ұсынылған заң көмегінің сапасына талдау жүргізу және осындай талдау негізінде анықталған кемшіліктерді жоюуға мүмкіндік беретін заң көмегін көрсету жүйесін құрмай, нәтижесі болмайды.

3. 
   Өзін-өзі реттеу ұйымы.
   

Заң көмегін көрсетуші субъектілер өзін-өзі реттейтін ұйымдар - құқықтық кеңес берушілер палатасына біріктірілетін болады.

Осыған ұқсас палаталар соттарда жеке тұлғалардың мүддесін білдіру түрінде құқықтық көмек көрсететін кәсіби заңгерлердің міндетті мүшелігі негізінде қалыптастырылатын болады (әрі-қарай заң кеңесшілері). Заң жобасында Заң кеңесшілерінің құқықтық мәртебесі (анықтамасы, талаптары, құқықтары мен міндеттері және т.б.) белгіленеді.

Мұндай субъектілер үшін заңгерлік көмек көрсету талаптарының бірі кәсіби жауапкершілікті сақтандыру шартын жасасу болып табылады.

Өзге де заң көмектерін көрсетіп жүрген Заң кеңесшілері Заң кеңесшілерінің палатасына ерікті түрде кіру құқығына ие болады.

Айта кету керек, нотариустардың, адвокаттардың және жеке сот орындаушыларының міндетті мүшелігі негізінде құрылған қолданыстағы құрылымдар мемлекеттің кепілдік берген заңгерлік көмек көрсету жүйесінде осы аталған субъектілердің ерекше мәртебесін сақтау ұсынылады.

Заңгер мамандары өкілдерінің өзін-өзі реттейтін ұйымдарға еркіндігін заңды қоғамдастықты әртараптандыруды қамтамасыз ету әрі қарай жетілдіру үшін біліктілігін арттыру мақсатында, құқықтық кеңесшілер палаталарының жұмыс істеуі үшін жағдайларды заңнамалық түрде көпшіліктік негізінде қамтамасыз ету тиімді.

Мүліктік кедергілерді жою үшін білікті заңгерлердің бірлестігіне қосылу шарты секілді кіру жарнасын тыйым салуды енгізу ұсынылады. Заң кеңесшілері палатасына жыл сайынға мүшелік жарналарды енгізу ұсынылады.

Мұндай шара білікті заңгерлердің кәсіби бірлестіктерге мүше болуына қолжетімділікті қамтамасыз етеді.

Заң қызметі кеңесшілерінің палатасы:

Әдістемелік қызметтерді (заң көмегін көрсетудің минималды стандарттарын әзірлеу палата мүшелерінің және басқаларының кәсіби біліктілігін арттыру)

Ұйымдастыру қызметтерді (заң кеңесшілері палатасы мүшелерінің тізілімін жүргізу, өзінің мүшелерінің мүдделерін мемлекеттік органдарда және мемлекеттік емес, оның ішінде шетелдік халықаралық және басқа ұйымдарда қорғау)

Реттеуші қызметтерді (заң кеңесшілері палатасының мүшелеріне және олардың қызметіне қойылатын талаптарды белгілеу, палата жарғысын бекіту және басқалар) атқарады.

Бақылау функциялары (құқықтық көмек көрсету заңнамасының талаптарын сақтау бөлімінде өз мүшелерінің қызметін, құқықтық көмек көрсету стандартарын, кәсіби этика кодексі және т.б.) ревизиялық және тәртіптік комиссия арнайы құқықтық консультантар палаталар, коллегиялық және атқарушы органдармен бірге ұйымдастырылған құрылым. Тәртіптік комиссияның басты мақсаты құқықтық кеңесшілер палатасы мүшелеріне Қазақстан Республикасының құқықтық көмек көрсету заңнамасының талаптарын, қызмет этика стандарттары, құқықтық көмек көрсету стандарттары бұзылған жағдайда жасалған шағымдар мен іс-әрекетіне (іс-әрекетсіздігіне) арыздарын өздігінен қарауды қамтамасыз ету.

Ревизиялық комисся құқықтық кеңесші палатасын басқару органдарының қаржы-шаруашылық қызметін алатын болады

4. Құқықтық көмек көрсету комиссиясы

Құқықтық көмек көрсету субьектілерінің арасында теңдік құру мақсатында уәкілетті орган және олардың клиенттерімен құқықтық көмек көрсету Комиссиясын құру ұсынылады.

осындай Комиссия құру заңгер көмекшілер, адвокаттар, нотариустар, сот орындаушылар құқықтық көмек көрсету көрсетуінің сапасын қамтамасыз етк, құқықтық көмек көрсету субьектілерінің біріктіру қызметінің нәтижесән бағалау жұмысын орнатуды қамтамасыз етеді.

Құқықтық көмек көрсету саласын дамыту және жақсарту туралы ұсыныстарды, құқықтық көмек көрсету субьектілерінің қызметін талдауын ескере отырып Комиссия құрастырады.

Ескеретін жағдай құқытық қызмет көрсетуге байланысты уәкілетті орган шешімдері, Комиссия берген ұсыныстардың негізінде қабылдайды. Осыған орай, көбіне, құқықтық көмек көрсету кеңесшілер палатасы реестірнен құқықтық көмек көрсету кеңесшілерпалатасын алып тастау мәселесі Комиссия пікірі ескеріле отырып уәкілетті органмен атқарылады.

Шешім қабылдау кезінде шешімнің обьективті және жан-жақты болуын қамтамасыз ету үшін Комиссия құрамы:

уәкілетті органның

ҚР Жоғарғы сотының

ҚР Бас прокуратурасының

құқытық кеңесші палатасының

Республикалық адвокаттар палатасының

Республикалық нотариалдық палатасының

Республикалық сот орындаушылар палатасының және тәуелсіз өкілдерден құралады.

Комиссия құрамының бұл жолмен құрастырудың себебі, құқықтық көмек көрсету саласының дамуын бірінші кезекте кәсіби қоғамдастық өкілдерінен және тұтынушылардан болуы керек. Ал Комиссия құрамы құқықтық көмек көрсетудің барлық салаларында өкілдерін мүддесін қамтамасыз етуі керек. Өз кезегінде мемлекет ролі, мемлекеттік органдардың Комиссия қызметіне бірлесіп әрекеттесуі (мемлекеттік көрсетілетін кепілді құқықтық көмектен басқа). Ол ұқсас комиссияның тәжірибе Ұлыбритания және Австралияда бар екенін атап өткен жөн.

Ұлыбританияда құқықтық қызмет көрсету(Legal Services Board) саласын қалыптастыру нәтижесінде құқықтық комиссия құрылды. Бұл комиссияның қызметі 2007 жылы қабылданған Заң қызметтері туралы заңмен реттеледі (Legal Services Act,2007).

Австралияда 2015 жылдың 1 шілдесінде басталған реформа заңгерлік кəсіптің биллинг процедураларына, тәртіптік процедураларға жəне шағымдарды өңдеуге қатысты бірыңғай жүйесін құруға əкелді.Реформаның нәтижелерінің бірі құқықтық мамандықты реттеу және заң қызметтерін ұсыну бойынша заң қызметтері жөніндегі Кеңестің құрылуы болды.

Мемлекет кепілдік берген құқықтық көмек көрсетудің қазіргі үлгісі табыстары төмен адамдарға білікті заң көмегін көрсетудің конституциялық құқығын іске асыруға мүмкіндік бермейді. Сонымен қатар, нарықтық қатынастардың қарқынды дамуы жағдайында мұндай субъектілердің болуы табиғи және айқын болып табылады, бұл тұлғалардың осы санаттағы білікті заң көмегін алуға конституциялық құқығын қамтамасыз ету қажеттілігі. Бұл тәсіл 2020 жылға дейінгі құқықтық саясат тұжырымдамасында көрініс табады.

Шет елдік тәжірибені талдауға құқықтық көмек көрсетудің аралас үлгісі үшін тән болып табылатын қоғамдық игілікке «pro bono» берудің табысты тәжірибесін көрсетеді.

(pro bono) Халықаралық заңгерлер қауымдастығының қағидаларын жариялау (2008 ж.) «pro bono» негізінде заң көмегін көрсету сапаның бірдей деңгейі бар заң көмегін ұсыну болып табылады, коммерциялық клиенттерге сыйақы төленбестен немесе сыйақы күтпестен және халықтың әлеуметтік қорғалмаған, осал топтарына, сондай-ақ оларға қолдау көрсететін қоғамдастықтар мен ұйымдарға қолдау көрсетуге байланысты ұсынылады.

Осылайша, «pro bono» - заңгерлік көмек көрсетудің мемлекеттік жүйесі сәтсіз болған жағдайда өтемақы механизмі болып табылады.

Шетелдік заңды практикада pro bono модельдері ерекшеленеді. Жалпы, pro bono Америкада бастауын алганын атап өткен жөн. Осылайша, Американдық адвокаттар қауымдастығы қайырымдылық қызметі үшін жылына кемінде 50 сағат өткізуді ұсынады, ал Англияда 2002 жылдан бастап тегін заң көмегін көтермелеп, насихаттайтын мерекелік апта атап өтіледі.

«pro bono» қоғамдағы әлеуметтік жауапкершілік көріністерінің біріне жатады.

Азаматтық қоғам институттары бола отырып, құқықтық қоғамдастықтың өкілдері оны дамыту алдында әлеуметтік жауапкершілікті жүзеге асыруы керек.

Әлеуметтік жауапкершілік үрдісі қоғамдағы жаңа құбылыс емес. Оның айналдыруы қолданыстағы заңнамада белгіленген. Сонымен, ҚР Кәсіпкерлік кодексіне сәйкес кәсіпкерлік субъектілер мен мемлекет арасындағы өзара іс-қимыл принциптерінің бірі кәсіпкерліктің әлеуметтік жауапкершілігі болып табылады.

Ұсынылып отырған pro bono моделі тегін, іс бойынша арызданған сәттен бастап заң бойынша шешім қабылданғанға дейін кешенді қызмет көрсету.

«pro bono» институтын заңды жоба ретінде енгізу барысында «кешенді әлеуметтік құқықтық көмек» терминін осы институтта қолдануға ұсынылады.

Осындай көмек алу құқығы қиын өмірлік жағдайдағы адамдарға, Ұлы Отан соғысына қатысушыларға және оларға теңестірілген тұлғаларға, 1-ші және 2-ші топтағы мүгедектерге, жасына қарай зейнеткерлерге және т.б.

Кешенді әлеуметтік-құқықтық көмек көрсетудің көлемі мен тәртібін заң кеңесшілерінің палаталары, Біріккен субъектілер Міндетті мүшелікке негізделген құқықтық көмек.

Құқықтық көмек көрсету субъектілерін ынталандыру мақсатында, Жалпыға міндетті әлеуметтік-құқықтық көмек көрсету институты салықтан босатуды қамтамасыз етеді

Сонымен қатар, жан-жақты әлеуметтік-құқықтық көмек көрсетудің нәтижесі клиенттің ақшалай қаражат алуында көрінетін оң нәтижеге әкелсе, құқықтық көмек субъектісі мүліктік меншік құқығының бес пайызынан аспайтын мөлшерде сыйақы алуға құқылы.
6) Мемлекетпен кепілдендірілген құқықтық көмек

Құқықтық саясат тұжырымдамасы аясында заңгерлік көмек көрсету жүйесін жақсарту, бірінші кезекте, табыс деңгейі төмен адамдарға басымдық беріледі.

Мемлекетпен кепілдендірілген заң көмегін көрсетудің қолданыстағы тетігін жетілдіру мақсатында біз тек қана мекеменің қызметін "ғана емес, сондай-ақ мемлекеттің кепілдік берген құқықтық көмек көрсетуіне байланысты шығындардың орнын толтыру мүмкіндігін қамтитын "ex officio" аралас адамға құқықтық көмек көрсету pro bono моделінен көшуді ұсынамыз.

Осындай заңгерлік көмек көрсету үлгісі Германияда қолданылды, заңгерлік көмек көрсету кезінде адвокатқа төленген сома заңнамада белгіленген тәртіпте реттеледі және адвокат әдетте клиенттен төленген қалыпты төлем кестесіне сәйкес талап етілетінден әлдеқайда төмен болады. Осылайша, бүгінгі күні клиент адвокаттың қызметтерін 15 еуроға тең сомаға төлеуге міндетті. Дегенмен, заң қызметтері қаржылық жағдайды жақсартуға оң нәтиже берсе (борышты өтеу, өтемақы төлеу), адвокат алдын ала келісілген төлем алу үшін жергілікті сотқа жүгіне алады.

Көрсетілген мерзімде осындай көмек көрсетілетін адамның қаржылық жағдайы жақсарған жағдайда мемлекет кепілдік берген заңгерлік көмек көрсетуге жұмсалған қаражатты қайтару мүмкіндігін заңды түрде қамтамасыз ету ұсынылады. Бұл шараны Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 18 қарашадағы «Жеке тұлғалардың мүліктік табыстарды жинауға қатысты мәселелер бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңының күшіне енуін ескере отырып, 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енуі ұсынылады.
7) Адвокаттық қызмет

Адвокаттық қызметпен айналысу туралы Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 5 желтоқсандағы №195 «Адвокаттық қызмет туралы» Заңымен (бұдан әрі - Заң) реттеледі. Адвокат заңгерлік қызметті жүзеге асыруға лицензия алған жоғары заңгерлік дәрежесі бар Қазақстан Республикасының азаматы болып табылады, міндетті түрде адвокаттық қызметпен айналысатын және Заңмен реттелетін адвокаттық қызметтің шеңберінде кәсіби негізде құқықтық көмек көрсететін адвокат болып табылады.

Адвокаттықты жетілдіру шеңберінде төмендегілер ұсынылады.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының 12 422 азаматы заңмен айналысу құқығына ие. Шын мәнінде, лицензияланған тұлғалардың жалпы санының 4 609 адамы немесе 37% -ы - адвокаттар (адвокаттар қауымдастығына қосылған тұлғалар), бұл 3900 адамға 1 адвокат.Гериманияда 500 адамға 1 адвокат, Францияда шамамен 1200 адамға 1 адвокат бар.

Бұл адвокаттардың саны Қазақстанның барлық тұрғындарына білікті заң көмегін көрсету үшін жеткіліксіз. Адвокаттардың жетіспеушілігінің негізгі себептерінің бірі - кіріс ақысының жоғары көлемі. Бүгінгі таңда кіріс ақысы 680 мың теңгеден 800 мың теңгеге дейін, яғни адвокаттық қызметті бастауға кедергі келтіреді.

Сонымен қатар, заңгерлердің аумақтық коллегиясында міндетті тағылымдамадан өту үшін жылына 136-дан 272 мың теңгеге дейін.

Осылайша, кәсіптік қызметті бастауға дейін адвокат мәртебесіне үміткер орта есеппен шамамен 1 млн. Теңге төлеуі қажет.

Бұл жағдайлар адвокаттың мамандығын жас адвокаттар үшін қол жетімсіз етеді.

Осыған байланысты адвокаттар қауымдастығына жарналар енгізу қажеттігін жоққа шығару ұсынылады.

Адвокаттар үшін жыл сайынғы төлемдерді төлеу бойынша міндеттеме сақталады, сондай-ақ ерікті жарналар төлеу мүмкіндігі.Дегенмен, адвокаттың жаңа тұлғалар мамандығына қол жеткізуін қамтамасыз ету үшін, төлем ақысын төлеуге қойылатын талапты алып тастау қажет деп есептейміз.Мұндай өзгеріс табыстың табыстың төмендеуіне әкелмейді.Босатуды алып тастауды адвокаттық қызметпен айналысатын адамдардың саны мен мүшелік жарналардың жалпы санының көбеюіне ықпал ететіндіктен.

Бұл кедергіні алып тастау адвокаттар арасындағы бәсекелестікті арттыратын адвокаттар санын көбейтеді және заңгерлерді кәсіби деңгейін көтеруге ынталандырады. Бұл күтім сапасын жақсартады.Заңгер мамандығының сапасын арттыру мақсатында аттестация рәсімін қайта қарау ұсынылады.

Талапкерлерді кәсіби даярлау деңгейін тексеру кезінде оның тәуелсіздігін, объективтілігін қамтамасыз ету мақсатында комиссияны қалыптастыру тәсілдерін өзгерту ұсынылады.

Сондай-ақ, компиляция тәртібін, тесттерді, тәжірибелік тапсырмаларды қайта қарауды талап етеді. Адвокаттың мәртебесін алу үшін 1971 жылғы Францияның «Сот және кейбір құқықтық кәсіптерді реформалау туралы» Заңына сәйкес, үміткер қорытынды емтиханды тапсырады және тиісті сертификатты (САРА) алады.Емтихан тапсыру тәртібі өте күрделі және жазбаша (құқықтық құжаттарды ресімдеу) және ауызша бөлімдерден (кәсіби қызметтің құқықтық негіздерін білу үшін ауызша тестілеуден, үміткердің таңдауы бойынша әртүрлі заң салаларын білу үшін тестілеуді, шет тілінде ауызша әңгімелесуден, сондай-ақ емтихан ведомствосының мүшелерімен сөйлесуден тұрады) тұрады. Кандидат адвокаттың мәртебесін алу үшін қорытынды емтиханды сәтті тапсырған деп есептеледі, егер оның нәтижесі бойынша 130 немесе одан да көп ұпай жинаған болса. САРА алғаннан кейін, адвокат апелляциялық сот алдында ант береді.

Заң жобасында кешенді компьютерлік тестілеу, тәжірибелік тапсырма орындау кіретін аттестаттау ережесі жетілдірілетін болады. Аттестаттау үдерісінде үмікерлердердің кәсіби сапасын бағалау кезінде адами фактордың әсерін азайту мақсатында енгізілетін біріңғай адвокаттық ақпараттық жүйесінің мүмкіндіктері кеңінен қолданылатын болады. Үміткерлердің тізімін тесттік тарсырмаларды, тесттілдеуді бағалаудың нәтижелері және т.б құру барысында енгізілетін біріңғай адвокаттық жүйесінің мүмкідіктерін қолдану ұсынылады.

Нақты реттеу заңға тәуелді нормтивтік құқықтық актілермен реттелтін болады.

Адвокаттың құқықтық мәртебесін көтеру мақсатында қолданыстағы адокаттардың кәсіби құқықтарын және адвокаттық қызметтің кепілдігін нығайту ұсынылады. Негізгі принциптертердің 16-тармағында қабылданған, заңгерлердің роліне қатысты 8 Конгресс БҰҰ-ның қылмыстың алдын алу және құқық бұзушылармен жұмыс істеу (Гавана, 1990 ж.), атап өтілгендей, Үкімет, заңгерлерді қамтамасыз етеді:

а) өз кәсіби міндеттерін еркін, қауіп-қатерден, кедергілер, қорқыту немесе орынсыз араласусыз орындауға;

b) өз клиенттерімен ел ішінде және одан тыс жерлерде сапар барысында кедергісіз консультациялар беруге;

с) кез келген әрекеттер үшін сот қудалауына ұшырамай, сот, әкімшілік, экономикалық немесе басқа да санкцияларға сәйкес танылған кәсіби міндеттеріне, нормалар мен этиканы, сондай-ақ осындай қудалау және санкциялар қатерлерге.

Мысалы, адвокаттар құқығын толықтыру ұсынылады :

"9) кедергісіз үй-жайларға кіруге, соттардың, прокуратура органдарының, ішкі істер, өзге де құқық қорғау органдары, қамауға алынған және жазасын өтеп жатқан кезде қорғаушы және (немесе) өкілін ұсына отырып, өзінің адвокаттық куәлігінің болуы".

Адвокаттың белгіленген кепілдігін кеңейту ұсынылады . Сонымен, адвокатты күзетпен ұстау түріндегі ережені бекіту, сайлау шаралары қарастырылған. Осы жағдайларды міндеттейтін нормасы туралы қабылдау жоспарлануда, ал мүмкін болмаған жағдайда тиісті адвокаттар алқасын сайлау туралы көрсетілген шараларды жиырма төрт сағат ішінде хабарлауға тиіс.

Адвокат клиентінің орналасқан үй-жайға кедергісіз кіру мүмкіндігі – тараптардың бәсекелестік сипаты болып табылады.

Бұл құқықты шоғырландыру клиенттің құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін адвокатты үй-жайға жіберуді шектейтін заңсыз фактілерді болдырмауға мүмкіндік береді.

Адвокатқа ант беру талаптарын, адвокаттардың мантия кию қажеттілігін заңдастыру қажет (Австрия, Грузия). ант беру туралы талап қою үміткердің адвокат мамандығына енген кезінде адвокат мамандығының қоғамға, мемлекетке, өзі үшін маңыздылығын арттырады.

Грузияның «Адвокаттық қызмет туралы» Заңы «Адвокаттың идеяларына адал болуға, Грузияның Конституциясы мен заңдарына, кәсіби этика кодексіне, адам құқықтары мен бостандықтарын сақтай отырып ерікті және адал, адвокаттың міндеттерін орындауға ант етемін» деп ант береді.

Қазақстандық заңнамаға сәйкес, судьялар үшін мантия, ал прокурорлар үшін форма қарастырылған. Сот алдында конституциялық теңдік принципін іске асыру үшін адвокаттың беделін арттыру, оның моральдық қорғалуы, адвокаттардың азаматтық және қылмыстық істерге қатысуы кезінде мойындауы бойынша адвокаттардың сот тыңдауларына қатысуы барысында мантияны кию қажеттілігі туралы талап қою қажет. Басқа жағдайларда, адвокат іскерлік стилін ұстануы керек. Мұндай мысалдар Австрияда, Грузияда, Түркияда, Германияда бар.

Қолданыстағы заңнамаға сәйкес адвокаттар келесі қызмет түрлерінің бірін таңдау мүмкіндігіне ие болады: заңгерлік кеңестер, жеке қызмет немесе адвокат кеңсесіне бірігу. Бүгінгі таңда елімізде 16 аумақтық адвокаттар алқасы жұмыс істейді, олардың құрамында: 203 кеңес беру және 149 адвокаттық кеңсе. Сонымен бірге адвокат кеңсесі бір адвокаттың атынан әрекет етеді. Шын мәнісінде, ұйымның бұл түрі адвокаттар жүргізген жеке тәжірибеден ерекшеленбейді.

Коммерциялық емес ұйымдар ретінде құрылған адвокат кеңсесінің жұмысын талдау қазіргі талаптарға сай келмейтінін, Жауапкершілігі шектеулі серіктестік түрінде ұйымдастырушылық-құқықтық нысанында құрылған заң фирмаларымен салыстырғанда адвокаттардың ұжымдық қызметін тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік бермейтінін көрсетеді.

Осыған байланысты заң кеңселерінің жұмыс істеу механизімін қайта қарау ұсынылады.

Адвокаттар кеңсесін құрған адвокаттар өзара серіктестік туралы келісім жасасады деп күтілуде, серіктестер өз әріптестерінің атынан заң көмегін көрсету бойынша күш-жігерлерін біріктіруге міндеттенеді.

Бұл жорамалдар заңгерлік көмек көрсететін ұжымдық ұйым ретінде заң фирмаларының жұмыс істеуін дамытуға мүмкіндік береді.

Заңгерлердің ұжымдық ұйым ретінде жұмыс істеу мысалдары Германия, Грузия, Ресей Федерациясының заңнамасында бар.

Германияда 2016 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша жауапкершілігі шектеулі 3 716 серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің 764, адвокаттық компаниялардың 92 және 23 заңгерлік акционерлік қоғамдар.

Көптеген заңгерлер офис коммуникацияларында, жеке кеңселерде және қарапайым серіктестіктерде жұмыс істейді.

Грузияда адвокаттандыру практикасының адвокаты заң кеңсесін жеке немесе басқа серіктестермен серіктестік немесе кәсіпкерлік заңды тұлға түрінде белгілеуге құқылы.

Адвокаттардың біліктілігін арттыру механизмін жетілдіру ұсынылады.

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес адвокаттардың республикалық алқасы мен аумақтық колледждердің адвокаттардың кәсіби біліктілігін арттыру жөніндегі функциялары қамтамасыз етіледі.

Дегенмен, бұл оқу талаптарды кезеңділігі, осы іс-шараның мазмұны орнатылмаған.

Осы мақсатта Француздық тәжірибенің ұқсастығы бойынша адвокаттардың біліктілігін арттыру жыл сайынғы курстарын өткізуді қарастыру.Францияда бұл мәселенің жауапкершілігі адвокаттар Мектебі болып табылады.

Осы мақсатта, мектеп заңнамасында құқық, этика, романдар түрлі салалары бойынша семинарлар өткізеді. Адвокаттар өз бетінше өздеріне қажетті сабақты таңдайды.

Жыл бойы олар кемінде 20 сағат бойы біліктілікті арттыру курстарында оқуы керек, ал бірінші жылы практиканың кемінде 10 сағаты деонтологияға арналған болуы керек. Әрбір семинар тестілеумен аяқталады, Содан кейін, біліктілігін арттыру бағыты бойынша өз білімдерін растайтын куәлік беріледі. Бұл куәлік адвокаттар кеңесінің палатасына жіберілде. Адвокат мүшелігінде тұруына растаушы құжат. Тәртіп теріс қылық болмауы кеңес палатасының куәлігінің жыл сайынғы 20 оқу сағат ішінде бағаланады.

Республикалық адвокаттар алқасының стандарттарының біліктілігін арттыру сондай-ақ кәсіби адвокаттар деңгейін арттыру, талаптар орталығына біліктілігін арттыруға ықпал ету.

Функционалды адвокат жұмыс тәжірибесін, сапасын адвокат институы көрсетеді. Адвокаттарға қатысты шағымдар саны азаймай отыр. Жеке және заңды тұлғалардың арыз шағымдары адвокаттар алқасында қаралып, оның ішіндегі 80% әңгімелесумен аяталады заңды жауапкершілкке адвокаттар тартылмайды. Залалды өтеу нәтижесін орындамау адвокат кәсіби міндеттерінде қарастырылмаған.

Осы бөлікте кәсіби мүлікті жауапкершілікті тәуекелін адвокаттар шегінде олармен жасалған шарттардың заң көмегін көрсету мәселесін қарау қажет. 1991 ж. Францияда адвокат кәсібін ұйымдастыру Заңы кәсіби жауапкершілігін сақтауға міндетті. Заңгер бір адвокатқа жылына 2 миллион франк мөлшерінде сақтандыру сомасының ең аз мөлшерін белгілейді. Құрама Штаттарда 52 мемлекеттің әрқайсысында өздерінің сақтандыру жүйесі бар. Сонымен қатар, көп жағдайда, үлгі - жеке сақтандыру басым. Тек Орегон штатында ұжымдық сақтандыру жүйесі қолданылады. Грузияда адвокат өзінің кәсіби жауапкершілігін клиенттің ықтимал материалдық зиянды өтеу үшін заңнамамен көзделген тәртіпте және жағдайларда сәйкес қамтамасыз ету үшін қажет. Эстонияда жауапкершілікті міндетті сақтандыру міндетті болып табылады.

Кеңес беру сипатына ие болатын құқықтық көмек Комиссиясымен келісілген РКА ұсынған құқықтық көмек үшін тарифті әзірлеу және бекітуді қамтамасыз ету қажет. Франция, АҚШ тәжірибесін зерделеу барысында көрсеткендей, бұл елдерде қарастырылған қаламақы шарттық мөлшері белгіленген . Дегенмен, кейбір елдерде белгілі бір ерекшеліктер бар.

Францияда алынған нәтижеге байланысты бекітілген қаламақыны орнатуға тыйым салынған. Гонорар сомасы істің күрделілігі, танымалдылығы, клиенттің мүліктік жағдайы негізге алына отырып анықталады. АҚШ-та қаламақының орташа мөлшерін тағайындау кәсіби мінез-құлық міндеті туралы Үлгі ережесінде бекітілген.

Германияда 1 шілде 2004 жылдан бастап адвокаттар қаламақысы туралы Заңы күшіне енді, адвокаттармен көрсетіліп отырған заң көмегіне орнатылған тарифтердің сыйақы беру туралы қолданылған Ережесінің орнына. Бұл ретте, адвокаттарға сенімгерлерімен жеке қаламақы туралы келісім жасауға рұқсат берілген. "Қаламақы жетістігін" төлеу туралы келісім жасасуға тыйым салу орнатылған. Жекелеген жағдайларда адвокат клиенттің жеке жағдайын ескере отырып, атап айтқанда, клиенттің төлем қабілетсіздігі, іс аяқталғаннан кейін төлемді азайтып немесе ақы алудан бас тартуы мүмкін.

Тәжірибе көрсеткендей, аумақтық адвокаттар алқасы адвокаттарды тәртіптік жауапкершілікке тарта бермейді. Көптеген жағдайларда адвокаттар жіберілген бұзушылықтар үшін тәртіптік жауапкершіліктен қашса, ал қалған азаматтар қабылданған шаралармен көңілдері толмайды.

Адвокаттар алқасының төралқасы Заңға сәйкес тәртіптік жауапкершілікке тарту бойынша функцияларды қарастырылады. (Заңның 30-бабы). Адвокаттар алқасының төралқасы әкімшілік-шаруашылық мәселелерімен, адвокаттардың кәсіби құқықтарын қорғауды мен өзге де функциялары орындайды (24-бап). Адвокаттарды орталықтандыру әр текті функцияларды бір органның құзыреті жасайтын мүдделер қақтығысы бар және үлкен ықтималдығы кезінде шығарылған шешімдер объективсіз тәртіптік жауапкершілікке тартылады.

Осыған ұқсас жағдайларды болдырмау мақсатында адвокаттар алқасында адвокаттардың кәсіби, этикалық талаптарын және тәртіптік жауапкершілкке тарту үшін жеке орган құру қажет деп. Теріс қылықтар мен тәртіптік жазаларды шешу мәселесі үшін адвокаттардың заңдық жауапкершілігі РАА қызметін бақылау жөніндегі материалдарын қарау заң жобасындағыдай өкілеттіктері кеңейтіледі.

Ескере отырып, Комиссия құру мүмкіндігін қарастыру уәкілетті орган тетігін пайдалану жөніндегі Комиссия заң көмегін көрсету әрекеттеріне (әрекетсіздігі) шағымдану арқылы, шешімдер адвокаттар алқасына ұсынылады.

Тәртіптік жауапкершілікке тартатын органға қатысты Грузия мен Қырғызданда этика бойынша бөлек комиссия жұмыс атқарады. Ол адвокаттарды тәртіптік жауапкершілікке тартуды жүзеге асырады. Литвада адвокаттар қоғамында ар-намыс соты бар, олардың құзырына заңгерлік көмек көрсетудің сапа стандартына сай болуын қадағалау кіреді. Осы орган адвокаттардың қызметтік этиканы сақтамауына құқықтық әрекет немесе әрекетсіздігіне байланысты тәртіптік жауапкершілікке тартуға немесе тарпауға құқылы.

Республикалық адвокаттар қоғамының функцияларын күшейту ұсынылады. Қолданыстағы заң аясында Республикалық адвокаттар алқасы, адвокаттардың өзін-өзі басқару ұйымы ретінде адвокаттар алқасының жеке және мемлекеттік органдар адвокаттарының, Қазақстан Республикасы аумағындағы және оның шегінен тыс жерлеріндегі адвокаттардың мүдделерін қорғау, адвокаттар алқасының қызметін үйлестіру, олардың көрсететін заңдық көмегінің деңгейін арттыру көзделген. Алайда, Республикалық адвокаттар алқасын үйлестіру сипаты негізінен тек қана, өз қызметіне қатысты және алқаның қызмет жүйесіне ғана қатысты. ( тоқсан сайынға қортындыны жинақтау, шарттық тәжірибе, ақпараттық қамтамсыз ету).

Республикалық адвокаттар қоғамының құзырында аумақтық адвокаттар алқаларының сапалы заңгерлік көмек көрсету тиімділігін бақылау жоқтың қасы. Заңгерлік көмек көрсетудің бірыңғай стандарты және де нақты бір қорғаушының қызметтік этиканы сақтауының заңмен бекітілген мемлекеттік тетігі жоқ.

Адвокаттардың республикалық бірлестіктерінің қызметін реттейтін ішкі құжаттарды қабылдау, олардың кейбірін уәкілетті органмен келісу, (мысалы, бірыңғай кепілдеме нысандарын әзірлеу және бекіту, мантия және оның сипаттамы, адвокаттың лицензиясы, адвокаттың өтінішін беру және жіберу тәртібі, адвокаттық тәжірибеден өтушілерді тағылымдамадан өткізу тәртібі туралы ереже ж.т.б.) сондай-ақ мүшелердің, адвокаттар алқасының мүшелерінің бұзушылықтарына тиімді жауап беру өкілеттігін беру ұсынылады.

Адвокаттар алқасы органдарында болу ұзақтығына шектеу қоюды қарастыру. Осылайша, АРК заңда адвокаттар алқасы органдарының, тексеру комиссиясының (4 жыл) қызметіне қатысты мерзімдер қарастырылған, бірақ осы органдарда қатысудың мерзімділігін шектеу мәселесі қарастырылмаған.

Адвокаттық қоғамдастықтардың басқару органдарына сайлау мерзімін белгілеуді ұсынамыз.

Бар қауымдастықтарының қаржылық қызметінің ашықтығын қамтамасыз ету мақсатында Аудит жөніндегі комиссияның құрылуы мен жұмыс істеуіне қойылатын талаптарды күшейту ұсынылады.

Заң жобасында адвокаттың виртуалды офисі ретінде Е-адвокатура-ны құру ұсынылады, ол заң көмегін көрсетуді оңтайландыруға мүмкіндік береді, сондай-ақ елдегі бүкіл заң мамандығы үшін бірыңғай алаң бола алатын ресми сайтты ұсынады.

Осы жүйе арқылы адвокат заңгерлік көмек көрсету туралы шартты ресімдеген кезден бастап, кепілдік нысанын толтырып, мемлекеттік органдардың сұрауларын дайындап, заң көмегін көрсету туралы тапсырма бойынша арыздар мен өтініштерді, есептерді және статистикалық істерді аяқтағаннан кейін өз қызметін жүзеге асыра алады.

Бұдан басқа, заң жобасында жариялылықты, қаржылық қызметтің нәтижелерінің ашықтығын қамтамасыз ету, тәртіптік жауапкершілікке тарту, колледждердің ішкі құжаттарына қол жеткізу, жоспарланған іс-шараларды қамтамасыз ету мақсатында заңгерлердің республикалық және аумақтық коллегиясының қызметі туралы арнайы сайтқа, арнайы колледждерге жариялау қажеттілігі көзделген.

Заң жобасында Қазақстандағы барлық адвокаттар үшін бұл сайт біркелкі болуы тиіс деп болжайды.

Әрбір аумақтық адвокаттар алқасы өздерінің кіші бөлімшелері бар бір сайтқа ақпаратты орналастыру керек.

Барлық аумақтық колледждерде РАК-мен бірыңғай платформаны пайдалану заңгерлердің сайтын құру бойынша шығындарын оңтайландырады және барлық адвокаттар үшін республиканың барлық өңірлерінде ақпарат алу үшін барлық адвокаттарға еркін қол жеткізуге мүмкіндік беретін мазмұнды кәсіби контент ретінде бірыңғай ақпараттық кеңістікке айналады және жұртшылық белгілі бір біліктілігі бар адвокаттың таңдауына еркін қол жеткізуге мүмкіндік береді.