Аудандық және оған теңестірілген соттар

Аудандық және оған теңестірілген соттар Жоғарғы Сот Төрағасының ұсыны бойынша Қазақстан Республикасының Президентімен құрылады, қайта құрылады және таратылады. Қазақстан Республикасының Президенті бірнеше әкімшілік-аумақтық бірлікте бір аудандық сот немесе бір әкімшілік-аумақтық бірлікте бірнеше аудандық соттар құруы мүмкін.

Аудандық сот бірінші сатыдағы сот болып табылады.

Аудандық сот төрағадан және тұрақты судьялардан тұрады. Аудандық соттар судьяларының жалпы санын Қазақстан Республикасының Президенті Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынымы бойынша бекітеді. Әрбір аудандық сот судьяларының саны сол сот төрағасының Жоғарғы Сот Төрағасымен келісілген ұсынымы негізінде Жоғарғы Соттың, жергілікті және басқа соттардың қызметін ұйымдастыру және материалдық-техникалық қамтамасыз ету бойынша уәкілетті органмен (әрі қарай – уәкілетті орган) белгіленеді.

Егер штат бойынша ауданда бір судья (бір құрамды сот) қажет болса, ол төраға құзыретін біржола жүзеге асырады. Аудандық сот төрағасы судьяның және сот буыны жетекшісінің қызметін біржола атқарады. Судья міндеттерін орындай отырып аудандық сот төрағасы:

- судьялармен сот істерін қарастыруды ұйымдастырады;

- аудандық сот кеңсесіне жалпы басшылық жүргізеді;

- азаматтарды қабылдайды;

- аудандық сот жұмысының жоспарын бекітеді;

- судья лауазымына үміткерлердің тағылымдама өтуін ұйымдастырады;

- сыбайлас жемқорлыққа қарсы және судьялық этика нормаларын сақтау бойынша жұмыстарды қамтамасыз етеді;

- өкімдер шығарады;

- заңмен көзделген басқа құзырлықтарын жүзеге асырады.

Аудандық сот төрағасы уақытша болмаған жағдайда төрағаның өкімімен оның міндеттерін атқару осы соттың бір судьясына жүктеледі.

Аудандық соттың төрағасы және судьялары болмаған жағдайда олардың міндеттерін орындау облыстық сот төрағасының өкімімен басқа сот судьяларына жүктеледі.

Аудандық сот төрағасының құзыреті уақытынан бұрын тоқтаған немесе мерзімі аяқталған жағдайларда төрағаның міндеттерін уақытша орындау облыстық сот төрағасының өкімімен сол соттың бір судьясына жүктеледі.

Аудандық соттар кеңселерінің негізгі рөлі және міндеттері – судьялармен сот есебін жүргізу және сот тәжірибесін қорытындылау, сот төрелігін жүзеге асыру бойынша судьялар жұмысын қамтамасыз етуге бағытталған көмекші - қызмет етуші міндеттерін жүзеге асыру.

4.2 Облыстық және оған теңестірілген соттар

Облыстық және оған теңестірілген соттар Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынымы бойынша Қазақстан Республикасының Президентімен құрылады, қайта құрылады және таратылады. Облыстық соттар судьяларының жалпы санын Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынымы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді. Әрбір облыстық сот судьяларының саны сол сот төрағасының Жоғарғы Сот Төрағасымен келісілген ұсынымы негізінде уәкілетті органмен белгіленеді.

Облыстық және оған теңестірілген сот апелляциялық және кассациялық сатыдағы сот ретінде қызмет жүргізеді.

Облыстық сот органдары болып табылады:

- пленарлық отырыс;

- апелляциялық сот алқасы;

- кассациялық сот алқасы.

Облыстық сот төрағасы өзінің міндеттерін орындаумен бірге:

1) судьялармен сот істерін қарастыруды ұйымдастырады;

2) сот алқасы және мамандандырылған құрамы отырыстарында төрағалық етуге құқылы;

4) сыбайлас жемқорлыққа қарсы және судьялық этика нормаларын сақтау бойынша жұмыстарды қамтамасыз етеді;

5) пленарлық отырыс қорытындысы негізінде Жоғарғы Сот Кеңесіне судья лауазымына үміткердің тағылымдама өту қорытындылары туралы тұжырымды жолдайды;

6) облыстық сот жұмысының жоспарын бекітеді;

7) сот тәжірибесін зерттеуді ұйымдастырады;

8) өкімдер шығарады;

9) Астана мен Алматы қалалары соттарының, облыстық соттың кеңсесіне жалпы жетекшілік жүргізеді;

10) азаматтарды жеке қабылдау жүргізеді;

11) заңмен белгіленген басқа өкілеттілктерді жүзеге асырады.

Облыстық сот төрағасының міндеттері ұйымдастыру-басқарушылық бағытпен сипатталады және оларға әкімшілік-құқықтық мазмұн тән. Бұл өкілеттіктердің облыстық сот судьяларының негізгі қызметіне басып кірмейтіндігі туралы айрықша атап өткен жөн, олар жалпы сот қызметін, соның ішінде судьялардың қызметін қамтамасыз етуге бағытталған.

Кәсіби дәрежесін ұстап тұру мақсатында төраға сот алқаларының жұмысына қатысуы мүмкін. Оған осы алқалардың сот істерін қарастырудағы отырыстарында төрағалық ету құқығы тиесілі. Сот төрағасымен осы құқығын жүзеге асыру ештеңемен шартталмаған және кімнің болсын: сәйкес алқаның немесе пленарлық отырыс төрағасының келісімін қажет етпейді.

Пленарлық отырысты шақыру құқығы тек облыстық сот төрағасына тиесілі, онда ол төрағалық етеді.

Облыстық сот төрағасының құзыреті уақытынан бұрын тоқтаған немесе мерзімі аяқталған жағдайларда төрағаның міндеттерін уақытша орындау Жоғарғы Сот Төрағасымен облыстық соттың сот алқасының төрағасына (судьясына) жүктеледі. Сот төрағасының міндеттері жазбаша өкіммен олардың біреуіне жүктеледі. Және өкімде берілген өкілеттік көлемі ескертілмейді, өйткені заңда қандай да болсын шектеулер қойылмаған.

Облыстық сотта сот алқалары құрылады. Облыстық сот судьяларының барлық құрамы оның алқаларының арасында бөлінеді. Сот төрағасының ұсынысы бойынша облыстық соттың пленарлық отырысы әр алқаның тек сандық құрамын ғана белгілейді. Және облыстық сот төрағасымен де, пленарлық отырысымен де әр алқаның сандық арасалмақтығын белгілейтін, болжап отырған жұмыс көптігі, істер қиындығы және басқа да жағдайлары ескеріледі.

Жоғарғы Сот пленарлық отырысының шешімі және Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынысы негізінде Жоғарғы Сот Кеңесінің кепілдемесі бойынша Қазақстан Республикасының Президентімен бес жылға тағайындалған төраға сот алқасын басқарады.

Сот алқасының сандық және кісілік құрамы облыстық сот төрағасының ұсыныс бойынша облыстық соттың пленарлық отырысымен белгіленеді.

Мамандандырылған ауданаралық қылмыстық істер және мамандандырылған ауданаралық кәмелетке толмағандар істері бойынша, аудандық және оған теңестірілген соттардың судьяларымен істі жеке қарастырып шығарған, заңды күшіне енбеген үкімдері мен қаулыларына келтірілген апелляциялық (жеке) шағымдар, наразылықтар бойынша істерді апелляциялық сот алқасы қарастырады.

Мамандандырылған ауданаралық қылмыстық істер бойынша соттардың, қылмыстық істер бойынша мамандандырылған әскери соттардың алқабилердің қатысуымен шығарылған, облыстық және оған теңестірілген соттармен істі апелляциялық тәртіппен қарастырғанда шығарылған, заңды күшіне енбеген үкімдерін (қаулыларын) кассациялық сот алқасы қарастырады.

Алқалар кісілік құрамы сот төрағасының ұсынысы бойынша облыстық соттың пленарлық отырысында белгіленетін судьялардан тұрады.

Облыстық сотта мамандандырылған құрамдар құрылуы мүмкін. Мамандандырылған құрамдар облыстық сот төрағасымен құрылады.

1. 
   сот алқасының судьяларымен сот істерін қарастыруды ұйымдастырады;
   
2. 
   сот алқаларының отырыстарында төрағалық етеді;
   
3. 
   сот төрағасына мамандандырылған құрамды құру бойынша ұсыныстар енгізеді;
   
4. 
   сот тәжірибесін зерттеу және оны жинақтау бойынша жұмысты ұйымдастырады;
   
5. 
   сот алқасының қызметі туралы ақпаратты соттың пленарлық отырысына ұсынады;
   
6. 
   заңмен белгіленген басқа өкілеттіктерді жүзеге асырады.
   

1. 
   тиісті сот алқасының сандық және кісілік құрамын белгілейді;
   
2. 
   облыстық сот төрағасының және сот алқалары төрағаларының ақпаратын тыңдайды;
   
3. 
   сот тәжірибесін талқылайды және оны жинақтау қорытындылары бойынша облыс соттарымен сот төрелігін жүргізгенде заңдылықты сақтау сұрақтарын қарастырады;
   
4. 
   уәкілетті органға облыстық сот, Астана мен Алматы қалаларының сот кеңселерінің жетекшісін тағайындауға келісім береді;
   
5. 
   облыстық сот, Астана мен Алматы қалалары соттары жетекшісінің қызметі туралы есеп беруді тыңдайды;
   
6. 
   облыстық сот судьясының бос лауазымдық орнына кандидатураны қарастырады және оның қорытындысы бойынша сәйкес тұжырым шығарады;
   
7. 
   уәкілетті органға облыстық сот, Астана мен Алматы қалаларының сот кеңсе,лерінің жетекшісін орнынан босату туралы ұсыныс енгізеді;
   
8. 
   судья лауазымына үміткерлердің тағылымдама қорытындысын қарастырады және сәйкес тұжырым береді;
   
9. 
   сот төрелігін жүргізуде төмен көрсеткіштері бар немесе сот істерін қарастыруда заңдылықты жүйелі түрде бұзған судьяға қатысты материалдарды Сот төрешісіне (жюри) жолдау туралы сұрақты талқылайды және тақылау қорытындысы бойынша тиісті шешім қабылдайды;
   
10. 
    заңмен белгіленген басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады.
    

Пленарлық отырыс облыстық сот судьяларының жалпы санының үштен екісінен кем болмаған жағдайда ғана құқықты болып келеді. Облыстық соттың пленарлық отырысының жұмыс тәртібі бекітілген регламентпен анықталады.

Жоғарғы Сот:

1. 
   өзінің соттылығна жатқызылған сот істерін және материалдарын қарастырады;
   
2. 
   сот тәжірибесін зерттейді және оны жинақтау қорытындылары бойынша республика соттарымен сот төрелігін жүргізгенде заңдылықты сақтау сұрақтарын қарастырады;
   
3. 
   нормативтік қаулылар қабылдайды, сот тәжірибесі сұрақтары бойынша түсінік береді;
   
4. 
   заңмен белгіленген басқа өкілеттіктерді жүзеге асырады.
   

Жоғарғы Сот судьяларының саны Жоғарғы Сот Төрағасының ұсыныс бойынша Қазақстан Республикасының Президентімен белгіленеді.

Жоғарғы Сотта сот алқалары құрылады және мамандандырылған құрамдар құрылуы мүмкін.

Жоғарғы Сот органдары болып табылатындар:

1. 
   пленарлық отырыс;
   
2. 
   азаматтық және әкімшілік істер бойынша қадағалау сот алқасы;
   
3. 
   қылмыстық істер бойынша қадағалау сот алқасы.
   

Сот алқаларының сандық және кісілік құрамы Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынысы бойынша Жоғарғы Соттың пленарлық отырысымен белгіленеді. Жоғарғы Сот Төрағасы олардың сандық құрамы туралы ұсыныс енгізеді, ол негізге алынғанымен, кесімді шешім қабылдайтын пленарлық отырыстың талқылау барысында өзгеруі немесе толықтырылуы мүмкін.

1) жоғарғы сот органы ретінде Жоғарғы Сотты басқарады;

2) сот алқасы және мамандандырылған құрамы отырыстарында төрағалық етуге құқылы;

3) Жоғарғы Соттың пленарлық отырыстарын шақырады және оларда төрағалық етеді;

4) заңмен көзделген негіздер бойынша қадағалау тәртібімен сот актілерін қайта қарау туралы ұсыныстарды және сот тәжірибесінің сұрақтары бойынша Жоғарғы Соттың нормативтік қаулыларын қабылдау үшін материалдарды Жоғарғы Соттың пленарлық отырысына қарастыруға енгізеді;

5) Жоғарғы Соттың пленарлық отырысына ғылыми-консультациялық кеңес мүшелерін және Жоғарғы Соттың пленарлық отырысы хатшысының кандидатураларын бекітуге ұсынады;

6) қажет болған жағдайда бір сот алқасының құрамында істерді қарау үшін басқа сот алқасының судьяларын қатыстырады;

6-1) сыбайлас жемқорлыққа қарсы және судьялық этика нормаларын сақтау бойынша жұмыстарды қамтамасыз етеді;

7) Жоғарғы Сот жұмысының жоспарын бекітеді;

8) алқалар жұмысын үйлестіреді;

9) Қазақстан Республикасы Президентінің бекітуіне уәкілетті орган туралы ережені ұсынады;

9-1) Қазақстан Республикасы Президентімен бекітілген штаттық сан лимиті көлемінде әлеуметтік органның құрылымын және штаттық кестесін заңмен белгіленген тәртіппен бекітеді;

9-2) заңмен белгіленген тәртіппен уәкілетті органның басшысын және оның орынбасарларын лауазымына тағайындайды және лауазымынан босатады;

10) азаматтарға жеке қабылдау жүргізеді;

11) өкімдер шығарады.

Жоғарғы Сот Төрағасы республикамыздың мемлекет билігінің басқа тармақтарының органдарымен және халықаралық ұйымдармен өзара қарым-қатынаста республикамыздың сот жүйесінің мүддесін білдіреді.

1. 
   тиісті пленарлық отырыстардың төрағаларының, жергілікті және басқа соттардың сот алқалары төрағаларының, Жоғарғы Соттың сот алқалары төрағаларының және судьяларының бос лауазымына альтернативтік негізде кандидатураларды қарастыруға ұсынады;
   
2. 
   Жоғарғы Сот Кеңесіне аудандық соттар төрағаларының бос лауазымына кандидатураларды жергілікті және басқа соттардың пленарлық отырыстарының шешімдері негізінде ұсынады;
   
3. 
   Жоғарығы Сот Кеңесіне Жоғарғы Сот судьяларының және сот алқалары төрағаларының, облыстық сот төрағаларының және сот алқалары төрағаларының лауазымына кандидатураларды Жоғарғы Соттың пленарлық отырысының шешімі негізінде ұсынады;
   
4. 
   заңды жетілдіру бойынша Қазақстан Республикасының Президентіне ұсыныстар енгізеді;
   
5. 
   Конституциялық заңмен көзделген негіздер пайда болғанда республика соттары судьяларының және төрағаларының, сот алқалары төрағаларының өкілеттіктерін тоқтату сұрақтары бойынша материалдарды және ұсыныстарды Жоғарғы Сот Кеңесіне ұсынады;
   
6. 
   Қазақстан Республикасының Президентіне уәкілетті органның қызметкерлерін және судьяларды мемлекеттік марапатпен марапаттау және оларға құрметті атақ беру туралы ұсыныс енгізеді;
   
7. 
   Республика судьяларына «Құрметті судья» атағын береді, осы атақты беру тәртібі туралы Ережені бекітеді;
   
8. 
   заңмен және басқа нормативтік құқықтық актілермен көзделген басқа өкілеттілікті жүзеге асырады.
   

1. 
   сот алқасының отырыстарында төрағалық етеді;
   
2. 
   судьялармен сот істерін қарастыруды ұйымдастырады;
   
3. 
   сот тәжірибесін зерттеу және оны жинақтау жұмыстарын ұйымдастырады;
   
4. 
   Жоғарғы Соттың пленарлық отырысында қарастыру үшін судьялармен тиісті құжаттар дайындауды қамтамасыз етеді;
   
5. 
   Сот алқасының қызметі туралы ақпаратты Жоғарғы Соттың пленарлық отырысына ұсынады;
   
6. 
   Заңмен белгіленген басқа өкілеттікті жүзеге асырады.
   

1. 
   Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынысы бойынша тиісті сот алқасының сандық және кісілік құрамын белгілейді;
   
2. 
   сот тәжірибесін зерттейді және оны жинақтау қорытындылары бойынша республика соттарымен сот төрелігін жүргізгенде заңдылықты сақтау сұрақтарын қарастырады;
   
3. 
   нормативтік қаулылар қабылдайды, сот тәжірибесінің сұрақтары бойынша түсініктер береді және заңды жетілдіру бойынша ұсыныстар енгізеді;
   
4. 
   заңға сәйкес қадағалау тәртібімен сот істерін қарайды;
   
5. 
   уәкілетті орган басшысының және Жоғарғы Сот алқалары төрағаларының ақпараттарын тыңдайды;
   
6. 
   Қазақстан Республикасы Конституциясының 47 бабы 2 пунктімен белгіленген жағдайларда тұжырым береді;
   
7. 
   Облыстық сот төрағасының, облыстық сот алқалары төрағаларының, Жоғарғы Сот судьяларының және сот алқалары төрағаларының бос лауазымына кандидатураларды талқылайды және тиісті тұжырым шығарады;
   
8. 
   Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынысы бойынша пленарлық отырыс хатшысын және ғылыми-консультативтік кеңестің құрамын бекітеді және құпия дауыс берумен Сот төрешісін (жюри) сайлайды;
   
9. 
   сот төрелігін жүргізуде төмен көрсеткіштері бар немесе сот істерін қарастыруда заңдылықты жүйелі түрде бұзған судьяға қатысты материалдарды Сот төрешісіне (жюри) жолдау туралы сұрақты талқылайды және тақылау қорытындысы бойынша тиісті шешім қабылдайды;
   
10. 
    судья мантиясының сипаттамасын және түрін бекітеді;
    
11. 
    заңмен белгіленген басқа өкілеттіктерді жүзеге асырады.
    

Жоғарғы Сот жанында ғылыми-консультативтік кеңес және баспасөз органы құрылады.