Ќазаќстан Республикасыныњ Білім жєне ѓылым Министрлігі

Тақырып: Тренерге әдістемелік нұсқаулар./ 1 сағат

1.Дәріс даярлау.

2.Жекелей және шағын топтардағы жұмысты ұйымдастыру.

3.Тренинг мақсаттарын қою.

Әдебиеттер:

1.Марасанов Г.И. Социально-психологический тренинг. М.;1998.

2.Абрамова Г.С. Введение в практическую психологию.Брест,1993.

3. Петрусинский В.В. Игры обучение, тренинг, досуг. М:1994.

4. Самаукина А.С. Практический психолог в школе. М:1997.

5.Прутченков А.С. Социально-психологический тренинг межличностного общения. М:1991.

Тақырып: Тренингте топтардың қалыптасуы./ 1 сағат

Мақсаты: Тренингте топтардың қалыптасуымен таныстыру және тренинг топ туралы түсінік беру.

1.Тренинг топтыњ маќсаттары.

2.Топтыќ нормалар.Ролдік позициялар.

3.Топтыњ бірлігі туралы түсінік. Топтаѓы лидер.

4.Тренинг топтарындаѓы гомогендік жєне гетерогендік.

Тақырыпты оқу барысында негізгі сәттерді бөліп көрсету керек: Тренинг топтыњ маќсаттары. Топтыќ нормалар.Ролдік позициялар.Топтыњ бірлігі туралы т‰сінік. Топтаѓы лидер.Тренинг топтарындаѓы гомогендік жєне гетерогендік сұрақтарын жан-жақты ашып көрсету.

Тақырыптың негізгі ұғымдары:топтыќ динамика,топтыќ динамика т‰сінігініњ негізгі бес элементі.

Тренинг топтың қалыптасу тарихы

Т – топтың тууы белгілі әлеуметтік психолог Курт Левиннің есімімен байланысты. Ол 1933 жылы Германиядан Америкаға қоныс аударылып, топтық динамика және әлеуметтік әрекет мәселесінен шұғылданды. Осы кезеңде әлеуметтік психологтар алдында көптеген сұрақтар туды. Топтық әдістерімен басқару медицина, педагогикада кеңінен таралды. Топтық қарым-қатынас феномені – ғылыми түсініктемесіз болады. Осыны түсіндіру үшін Левин өмірлік кеңістік- полясы теориясын жасады. Ол мынаны түсіндірді «тіршілік етуші және бірлескен факторлардың жиынтығы – берілген уақыттағы индивидтің мінез-құлқын көрсетеді». Бұл факторлардың жиынтығы жеке адамды, оның психологиялық қоршауын қамтиды, бір тұтас психологиялық поля жасай отырып. 1939 жылы «Әлеуметтік кеңістікте эксперименттер» деген мақаласында Левин бірінші рет «топтық динамика» терминін қолданады, кейінен ол жалпы қолданылатын терминге айналды. Шынын айтқанда Т – топ өз бастауын Левин басшылық жасаған оның әріптестерінің лабароториялық тренинг сабақтарынан алады. Т- топтың пайда болған дәл анық айтуға болады. 1945 жылы АҚШ-та топтық динамиканы оқу орталығы ашылады, онда қоғамдық ғылымдар мамандары, Левин – топтық динамика тренинг жасаушы – қызмет етті.

1946 жылы топаралық қатынас шеберханасының жұмысын ұйымдастырушылар оқыту және бір мезгілде топтың динамиканы зерттеу үшін жаңа әдісті ойластырады. 1947 жылы АҚШ-та Тренингтің ұлттық лабароториясы жасалады, ол қазірде қызмет етуде. Топпен психологиялық жұмыстың көптеген түрлері Т-топтарымен бірге іске асады. Оларды әлеуметтік-психологиялық тренинг түсінігіне біріктіреді.

«Т- топ» термині шет елде қазіргі уақытта кең спектірлі топтарға жатады, олардың мақсаттары әр түрлі. Оларға басқарушылар тренингін, бірлескен мінез-құлыққа қатынасушыларды тәрбиелеу және топта бірлескен қатынасты қалыптастыру, синзетивті топтар жекелей даму және т.б. кіреді.

Шейн мен Бейнес (1965) лабароториялық тренингтің мақсаттары мына аспектілерден тұрады деп, көрсетеді:

1. 
   Психологиялық қорғану барьерлерін төмендету және жекелей дәрежеде сенімсіздікті жою есебінен өзін-өзі тануын дамыту.
   
2. 
   Топтық қызмет жасауына кедергі келтіретін немесе жеңілдететін шарттарды түсіну.
   
3. 
   Басқалармен нәтижелі бірлескен әрекет жасау үшін топта бірлескен қатынастың дәрежесіне жету.
   
4. 
   Ұйымдастырылған топтың, жекелей мәселелерді диагностикалау іскерлігін игеру. Мысалы, топтағы тартысты жағдайды шешуі немесе топтың бірігуін нығайту.
   

Топтық динамика түсінігіне негізгі бес элемент кіреді:

1. 
   Топтың мақсаты.
   
2. 
   Топтың нормасы.
   
3. 
   Топтың құрылымы және лидер мәселесі.
   
4. 
   Топтың бірлігі.
   
5. 
   Топтың даму фазалары.
   

Г.С.Абрамова өзінің еңбегінде мынадай тұлғалық қасиеттердің даму әдістерін көрсетеді:

Жетекші ерікті қатысушының іс-әрекеттерін түсіндірмейді, керісінше, оның әңгімесіне еріп, өзіндік сезімдерін түсіну талаптарына көмек көрсетіп жәрдемдеседі. Бұл арқылы жетекші мен ерікті қатысушы «қазіргіні» сезінуге жағдай туғызады. Табысқа жету үшін топтың жетекшісі топ мүшелерінің қажеттіліктеріне сай қазіргі сәттегі гештальт тәжірибелерді шығармашылық түрде таңдайды. «Қазіргіні» сезіну ерікті қатысушының не жасап жатқанын, сонымен қатар осы сәтте нені сезініп жатқанына бағытталған зейіні арқылы жүзеге асады. Бұл ым-ишара, жүріс-тұрыс, өз дауысының дыбысы, қолданылатын сөздер, ішкі дененің сезімдері, демалу, ой, қиял және көптеген тағы басқа іс-әрекеттер болу мүмкін. Ең алдымен қарым-қатынастың түрлі вербалсыз элементтеріне көңіл аударылады.

Кездесу топтары мен Т-топтарының психодрама мен гештальт-терапияның айырмашылығы – ең алдымен қатысушылар болып жатқан жағдайға жауапкершілікпен кірісіп, белсенділік танытады, ал топ жетекшісінің белсенділігі маңызды рөл атқармайды. Яғни, топтағы тренинг және топтық тренинг жайлы сөз қозғауға болады.

Осыдан басқа «лайфспринг» сияқты топтық жұмыс жасаудың түрін айтуға болады, оның мақсаты түрлі тапсырмалардың көмегімен жеткілікті сандық топтағы дербес тиімділікті арттыру, сонымен қатар, В.Эрхардтың ЭСТ-терапиясы. Ол топтың маңыздылығына ерекше көңіл бөлінетін, әрбір қатысушыда бұрын қолданылмаған немесе жай бейтаныс ресурстарды ашуға көмектесетін семинар түрінде өткізіледі.

Ресейдегі әлеуметтік психологияның құзіретін дамуына бағытталған психологияның тәжірибелік топтық саласы «әлеуметтік-психологиялық тренинг» (ӘПТ) атаққа ие болды. Терминнің авторы – М.Форверг. Мұндай төтенше кең ұғыммен түрлі әдіс-тәсілдердің сандық мөлшерін бейнелейді. Отандық психологияда бұл, Г.А.Андрееваның, Н.Н.Богомолованың, А.А.Бодалевтың, Ю.Н.Емельяновтың, А.С.Золотнякованың, Г.А.Ковалевтың, Л.А.Петровскаяның, Т.С.Яценконың және т.б. еңбектерінде нақтылай қарастырылған. Әлеуметтік психологияның топтық психотерапия (Г.Л.Исурина, Б.Д.Карвасарский) және шетел тілін қарқынды оқыту (Г.Л.Китайгородская) сияқты салаларымен байланысты психологиялық ықпалдың мұндай түрлері белсенді түрде әзірленуде. Сонымен қатар, мұндай әдіс жанұялық қатынастарды түзету және жасөспірімдердің бейімделуі тәжірибесінде табысты орынды иеленді. Лабораториялық тәжірибеде және нақты элементтерді өзінде біріктірумен қатар, тұлғалық қасиеттердің даму саласында міндеттердің кең шеңберін шешуге мүмкіндік беретін әлеуметтік-психологиялық тренинг психологиялық ықпалдың тиімді тәсілі болып табылады.

Әдебиеттер:

1.Марасанов Г.И. Социально-психологический тренинг. М.;1998.

2.Агеев В.С. Психология межгрупповых отношений.М.,1983.

3.Кьел Рудестам. Групповая психотерапия.