Ќазаќстан республикасыныњ білім жєне ѓылым министрлігі

Бұл объектінің, яғни мәлімет базасымен жұмыс істеуге арналған. Data Control объектісінің көмегімен программалық код қүрусыз-ақ жай объектілер құруға болады. Ал бұл элементті қолдана отырып, өте мықты программалық кешендер, яғни мәлімет базасына арналған элементтер құруға болады (Data Access Objects немесе DAO).

• 
  Мәлімет базасына (connect) қосылу.
  
• 
  Мәлімет базасындағы кестенің ашылуы.
  
• 
  Мәлімет базасының басқару элементімен байланысы формада орналасқан,
  (мысалы, поле редактирования), яғни оның көмегімен мәліметтерді көріп және
  өзгертуге болады.
  
• 
  Жаңа запись қүру, оларды өшіру және мәлімет базасьның мазмұнын жаңарту.
  
• 
  Мәлімет базасын жабу.
  

1. 
   Панели инструментіндегі Data объектісін таңдап, формаға қойып және керекті өлшемдерін орнату.
   
2. 
   Мәлімет базасының атын анықтау және Data объектісіндегі DatabaseName құрамын орнату.
   
3. 
   Data объектісіндегі RecordSource құрамының негізгі байланысын анықтау.
   
4. 
   Data объектісіндегі RecordsetType құрамындағы записьтердің түрлерін анықтау.
   

Мәлімет базасындағы файлдың атын анықтағаннан кейін, сол терезеде мәліметтің құрамын анықтау керек. Мәлімет базасының қай кестесінен мәліметті any керек екенін Data объектісінің RecordSource кұрамымен анықтай аламыз. Кестенің атын компьютерлік перне арқылы немесе кестенің тізімінен алуға болады, ол терезе оң жақ бағанада орналасқан [20].

Егер мәліметті бірнеше кестеден анықтама үшін алу керек болса, онда запростың структуралық тілдерін қолдануға болады (SQL).

Енді "Запись" - тің жиынтығының түсінігін анықтау керек (Recordset). Мәліметті басқару объектісі тікелей мәлімет базасымен жұмыс істемейді, ол тек компьютер жадысында негізгі аймақты құрады, Data объектісі және мәлімет базасының файлы арасындағы буфер қолданылады. Бұл жады аймағында мәлімет базасындағы ақпарат сақталады. Берілген Recordset объектісі Data объектісінің RecordSource және RecordsetType құрылымымен анықталады. Егер мәліметтің негізі SQL тілінің көмегімен құрылған болса, онда «запись» -тердің жиынтығы мәлімет базасының жолдарынан тұрады. Recordset объектісі (Visual Basic-тің кез-келген басқа объектілері сияқты) нақты құрамдар мен әдістерден құралады. Visual Basic 5 болжамында «запись» - тердің жиынтығының бес түрі көрсетілген. Бірақ бұл түрлердің үшеуі ғана кең таралған: «запись» - тің динамикалық жиынтығы немесе динамикалық «запись»-тің жиынтық түрлері, «запись»-тің жиынтық түрлері және «запись»-тің статистикалық түрлері болып табылады. Олардың қысқаша түсіндірмесі келтірілген Кесте 8.

Мәліметті басқару объектісі динамикалық «запись»-тің жиынтығын қүрайды. «Запись»-тің жиынтығын қолдану өзінің әрекетімен кестені тікелей ашуға ұқсас болып келеді. Сонымен қатар компьютердің жадысында тек қана ағындағы «запись»-тер жүктеледі. Ал оны қолдану барысында, сіз тек қана бір кестемен жұмыс атқара аласыз, ал оны ашу кезінде толығымен кесте ашылады. «Запись» жиынтығының түрлерінің ішіндегі ең иілгіші болып динамикалық «запись» жиынтығы болып табылады. «Запись» жиынтығының динамикалық «запись» түрі мәлімет базасында ақпараттық сілтеме қатарларын құрады, яғни олар мәлімет базасындағы әр жолдың кілттік «поле»-ларын анықтайды.Бұл кілттердің көмегімен мәліметтердің жүктелуін тездетеді және қолданушылардың ортасында желілермен жүмыс ауыртпалығын төмендетеді. «Поле» Memo және OLE-объектіліерін қүрайтын «поле»-лар құрамын қолданғанша, олар жүктелмейді, мысалы, оларды экран бетіне шығару. Ал «поле» Memo және OLE-объектіліерін құрайтын динамикалық «запись», кестелермен және үлкен кестелермен жұмыс істеуге мүмкіндік береді [5].

Динамикалық «запись» жиынтығының кемшілігі индекстерді дүрыс қолданбауы. Әрбір динамикалық «запись»-тің жиынтығын өзгерту кезінде, оны қайтадан құру қажет. Кестелік және динамикалық жиынтыққа қарағанда, статистикалық «запись» жиынтығын қолдану барысында мәлімет базасындағы ( RecordSource Data объектісінің RecordSource құрамымен анықталған) барлық ақпараттар компьютер жадысына енгізіледі.

Статистикалык жиынтықтың берілгені мәлімет базасының бір немесе бірнеше кестелерінен тұрады, сонымен бірге мәліметтерді жаңарту мүмкін емес. Сондықтан, ол бастапқы кестені жаңартуды кажет етпейтін жағдайларда қолданылуы мүмкін, мысалы, белгілі бір «запись» - ті іздеу үшін немесе есеп беруді құру үшін. Статистикалық жиынтықтың «запись» - терінің құрамы жадыда орналасақандыктан, динамикалык немесе кестелік жиынтыққа қарағанда операция тез орындалады.

Объект - бүл «запись» - тердің жиынтығы, яғни Set операторының көмегімен Recordset кұрамының басқару объектісімен байланысы:

Set Datal.Recordset=NewRecordset

1 «Панель инструментіндегі» басқару объектісін өзіңіздің экрандық маңызға апарып, керекті өлшемдерді орнатыңыз.

3 DataField құрамдарының қажетті запись жинағының DataField құрамдарының байланысын орнату.

Data-bound list box, Data-bound combo box, Data-bound grid.

1. 
   Жаңа проект ашып, Caption құрамындағы Forml формасын "Аудио файлдар" – деп ауыстырыңыз.
   
2. 
   Datal объектісін «панель инструментінен» формаға апарып қойыңыз.
   
3. 
   Datal объектісінің қүрамын Caption құрамымен «институт» атына өзгертіңіз.
   

1. 
   Datal объектісінің DatabaseName құрамымен байланысын орнату, яғни мәлімет базасының толық жолы C:\VB5\BIBLIO.MDB.
   
2. 
   Datal объектісінің RecordSource кұрамын анықтау, келесі SQL-запросы сияқты:
   

Программаланған оқыту - бұл педагог ( немесе оны алмастыратын оқытушы машина) сияқты оқушылардың да әрекеттері қарастырылған, алдын ала дайындалған программа бойынша оқыту. Программаланған оқыту идеясын ХХ ғасырдың 50 жылдары психология мен техниканың экспериментальды жетістігін пайдалана отырып, оқу процесін басқарудың тиімділігін көтермелеу үшін психолог Б.Скиннер ұсынды.

Сурет 16. Б.Скиннер

Объективті программаланған оқыту ғылым мен тәжірибенің тығыз байланысты білім беру шеңберіне, адамның анықталған әрекеттерін машинаға берілуіне, қоғамдық қызметтің барлық шеңберінде басқарылу функциясының өсуіне өз әсерін тигізеді. Оқыту процесін басқару тиімділігін көтермелеу үшін осы процесске қатысы бар барлық ғылымдардың, бәрінен бұрын кибернетиктер - басқарудың жалпы заңы жайлы ғылымдар жетістіктерін қолдану қажетті. Сондықтан программаланған оқыту идеясының дамуы оқу процесін басқаруда ортақ талаптар қоятын кибернетиканың жетістігімен байланысты болды. Үйренуші бағдарламада бұл талаптардың жүзеге асуы оқу процесінің өзіне тән ерекшеліктерін қарастыратын, психологоия-педагогикалық ғылымдар деректерінде қарастырылады. Бірақ бұл оқыту үлгісін зерттеу барысында мамандардың бір тобы психологиялық ғылым жетістіктеріне сүйенсе (біржақты психологиялық бағыт), келесі топ тек кибернетиканың тәжірибесіне (кибернетикалық біржақтылық) сүйенеді. Оқыту тәжірибесінде оқытылып отырған бағдарламаның зерттемесі практикалық тәжірибеде негізделген, ал кибернетика мен психологиядан тек жеке деректер алынған, ол эмпирикалық бағыт түрі [15].

Бағдарламаланған оқытудың жалпы теориясының негізіне материалдың меңгерілу үдерісінің бағдарламалануы тиісті. Оқытудың бұл әдісі логикалық аяқталған, ыңғайлы және біртұтас болып табылады, анықталатын ақпаратты белгілі мөлшерде оқуды ұсынады.

Бүгінгі таңда бағдарламаланған оқытудың айналасында басқарылатын үйренушінің құрылымының көмегімен бағдарламаланған оқу материалын меңгеру түсіндіріледі (ЭЕМ, бағдарламаланған оқулықғ кино тренажор т.б.) (1 сурет). Бағдарламаланған материал оқу ақпараттарының белгілі логикалық кезекпен берілетін салыстырмалы біраз үлесін ұсынады ("кадрлар", "файлдар", "қадамдар") Кесте 11.

Кесте 11. Бағдарламаланған оқыту: мәні, жетістіктері, қажеттіліктері.

Бағдарламаланған оқытуда білім беру нақты басқарылатын үрдіс ретінде жүзеге асырылады, оқытылатын материалдар ұсақ, жеңіл меңгерілетін бөлшектерге бөлінеді. Олар оқушының менгеруі үшін дәйекті түрде көрсетіледі. Әрбір оқылған бөліктен кейін меңгерілу деңгейі тексеріледі. Бөлшек толығымен меңгерілсе келесіге көшеміз. Оқыту "қадамы" дәл осы: көрсету, меңгеру, тексеру болады [18].

Әдетте оқытылатын программаны құрастыру барысында психологиялықтан оқу үдерісінің индивидуализациясы, ал кибернетикалық талап етуден жүйелік кері байланыстың қажеттілігі ғана саналды. Меңгеру процесінің белгілі моделін жүзеге асырудың тізбектілігі болмады. Адамды үйрету мен жануарды үйретудің арасында байыпты айырмашылық жоқ деген, оқытудың бихевиористік теориясына негізделген Б.Скиннердің тұжырымдамасы көбірек белгілі болды. Бихевиористік теорияға сәйкес оқытылатын бағдарламалар дұрыс реакцияны бекіту және алу тапсырмаларын шешуі тиіс. Дұрыс реакцияны жасау үшін ұсақ қадамдарды сирету процес ұстанымы және көмек беру жүйесі ұстанымы қолданылады. Үдерісті сиректету кезінде бағдарламаланған күрделі тәртіп әрбір оқушы қатесіз аяқтау үшін қарапайым элементтерге бөлінеді. Оқушы бағдарламасына реакцияны талап ететін көмектесу жүйесін қосу барысында алдымен дайын түрдегі көмек беріледі (көмектесудің ең жоғарғы дәрежесі), одан кейін жеке элементтерді өткіземіз (әлсіз көмектесулер), оқытудың соңында реакцияны нағыз дербес орындау сұралады (көмектесуді алып тастау). Мысал ретінде өлеңнің жатталуын алуға болады: алдымен төрт жол толығымен беріледі, одан кейін бір сөздің тасталып кетуі, екі сөздің тасталып кетуі және толығымен жолдың тастап кетілуі болады. жаттаудың соңында оқушы төрт жол өлеңнің орнына төрт жол көпнүкте алады, және өлеңді өзі жатқа айтады. Реакцияны бекіту үшін әрбір дұрыс қадамның және реакцияның бірнеше рет қайталау ұстанымы, бірден бекіту ұстанымы қолданылады [22].

Бихевиористік негізде құрылған үйренуші бағдарламалар мынандай түрлерге бөлінеді:

а) Сызықтық, Скиннер дайындаған;

б) Н.Краудердің тармақталған бағдарламасы.

1) Психологияға бихевиористік бағыт негізінде ХХ ғасырдың 60 жылдары ең алғаш американ психологы Б.Скиннер құрастырған бағдарламалық оқытудың сызықтық жүйесі.

Ол оқытуды ұйымдастыруда келесі талаптарды ұсынды:

- оқу барысында ұқыпты таңдалған және орналастырлған "қадамдардан" кезекпен өту керек;

- Ол тек оқу материалдарын қабылдап қана қоймай, сонымен қатар оны зерттеп, оқушылар барлық уақытта " іскер және бос емес" болу үшін оқытуды ұйымдастыруды осылай құру керек;

- Ең соңғы материалды меңгеруге өтпестен бұрын, оқуыш алдыңғы материалдарды жақсылап меңгеруі керек;

- Оқушыға материалдарды үлкен емес бөліктерге бөлу ( бағдарламаның "қадамдары") жолымен, нұсқау беру жолымен көмектесу керек;

- Оқуға деген қызығушылықты қолдай отырып, белгілі тәртіпті тағайындау ғана емес, сонымен қатар кері байланысты пайдаланып, оқушының әрбір дұрыс жауабын бекітіп отыруы керек;

Осы жүйемен байланысты оқушылар үйреніп отырған бағдарламаның барлық қадамдарынан бағдарламада берілген кезек бойынша тәртіппен өтеді. Тапсырма ақпараттық текстте берілген бос орындарға бір немесе бірнеше сөздер енгізу қадамымен орындалады. Осыдан кейін оқушы осыған дейін қандай да бір жолмен жабылып қалған сұрақтардың жауабын тексерип, дұрыс жауаппен салыстыру керек. Егер оқушының жауабы дұрыс болса, онда ол келесі қадамға ауысады; егерде оның жауабы дұрыс жауаппен сәйкес келмеген жағдай болса, онда тапсырмана қайтадан орындайды. Осының нәтижесінде, программалық оқытудың сызықтық жүйесі тапсырманы қатесіз орындауды талап ететін оқыту ұстанымына негізделген. Сол себепті программалаудың қадамдары мен тапсырмалары әлсіз оқушыларды ескере отырып құрастырылған. Б.Скиннердің ойынша оқушы тапсырманы орындай отырып негізгі элементтерді үйренеді, ал тапсырманың дұрыс орындалуын бекіту оқытушының алдағы қызметінің стимуляциясының бекітілуіне қызмет етеді.

Сызықтық программалар қадамдардың қатесіз орындалуына есептелген, яғни олардың ішіндегі ең әлсізінің деңгейіне сай болуы керек. Күшіне қарай бұл программаның коррекциясы қарастырылмаған: барлық оқушылар бірдей тізбектелген кадрды (тапсырманы) алады және сол бірдей қадамдарды орындауы керек, яғни бір сызық бойымен жылжуы тиіс (осыдан программаның аты сызықтық болып табылады) [24].

3.1.1 Ресейлік ғылым және тәжірибедегі программалық оқытудың дамуы

Ресейлік ғылымда программалық оқытудың теориялық негізі белсенді оқытылды және де ХХ ғасырдың 70 жылдары тәжірибедегі жетістіктер енгізілді. Бұл саладағы негізгі мамандардың бірі Мәскеу университетінің профессоры Нина Федоровна Толызина болды Сурет 10 .

Сурет 10. Нина Федоровна Толызина

Ресейлік нұсқада оқытудың бұл типі саналы қимылдардың саты құрылуы бойынша, П.Я.Гальперинаның түсінігі және кибернетика теориясына негізделеді. Программалық оқытудың жүзеге асырылуы әрбір оқытылатын пәннің спецификалық және логиқалық ойлаудың қабылдануы, толықтай танымдық қызметтің рационалды нұсқасының әдісіне жүгінеді. Тек осыдан кейін танымдық қызметтердің осы түрінің құрастырылуына бағытталған танымдық программаның құрылуы мүмкін [23].

3.2 Программалық оқытудың жеткіліксіздігі және артықшылықтары

Программалық оқытудың қасиеттерінің қатары: аз мөлшерде меңгеру жеңіл, меңгеру жылдамдығын оқушы өзі таңдайды, жоғарғы нәтиже қамтамасыз етіледі, саналы әрекеттердің рационалды әдістері таңдалады, логикалық ойлай білу үйретіледі. Сонымен қатар оның жеткіліксіздігі бар. Мысалы:

- өздігінен оқуды дамуын толығымен қамтамасыз етпейді;

- көп уақыт мөлшерін талап етеді;

- тек алгоритмдік аралас түрдегі тапсырмаларда қолданылады;

- алгоритмге қойылған білімді алуды қамтамасыз етеді және жаңасын алуға мүмкіндігі жоқ. Бұл ретте үйренудің мардымды алгоритмдеуі танымдық қызметтің өнімді құрылуына кедергі жасайды.

Бағдарламалық оқытумен кеңінен айналысқан ХХ ғасырдың 60-70 жылдары программалау жүйесінің қатары және көптеген әртүрлі үйретуші машиналар және құрылғылар құрастырылды. Бірақ сонымен қатар программалақ оқытуды сынаушылар да болды. Э.Лабэн барлық кінараттарды программалық оқытуға қарсы жинақтады [17].

- программалық оқыту топтап оқытуда оң нәтижелерін бермейді;

- программа оқушыны барлық уақытта қаншалықты алға сүйрегенімен оның инициативасының дамуына көмектесе алмайды;

- программалық оқытудың көмегімен тек қарапайым материалдарды үйретуге болады;

- бекітуге негізделген теориялық оқыту интелектуалдық гимнастикаға негізделгенге қарағанда нашар;

- программалық оқыту кейбір американдық зерттеушілердің қарсы бекітуі бойынша кітаптық және вербальдық сияқты революциялық емес, консервативтік;

- программалық оқыту 20 жылдан астам уақыттан бері мидың қызметі мен меңгеру динамикасының құрылымын меңгеретін психологияның жетістіктерін жоққа шығарады;

- программалық оқыту оқылып отырған пәннің мақсаттық бейнесін толық алуға мүмкіндік бермейді, және өз алдына "кішісінен бастап оқытуды" ұсынады;

Айтылған кінараттардың барлығы әділ болмаса да, өз алдына белгілі негіздерге ие. Сол себепті программалық оқытуға деген қызығушылық ХХ ғасырдың 70-80 жылдары төмендеді және оның қайта дүниеге келуі кейінгі жылдары жаңа компьютерлік техниканың кеңінен қолданылуымен байланысты.

Байқалағандай программалық оқытудың жүйесінің түрлі таралуы ХХ ғасырдың 50-60 жылдары қолға алынды, кейінірек программалық оқытудың тек жеке элементтерін қолдана бастады. Соңғы жылдары программалық оқыту идеясы жаңа техникалық негізде (ЭВМ, теледидарлық жүйе, микрокомпьютерлер және т.б.) оқытудың компьютерлік немесе электрондық формасында туындай бастады.

Жаңа техникалық база оқыту үдерісінің толығымен автоматтандыруға, үйретуші мен оқушы жүйесінің арасындағы диалогты барынша жеңілдетуге мүмкіндік береді. Мұғалімнің бұл арадығы ролі программаның негізгі құрылымын, коррекциясын жетілдіруіндежәне машинасыз оқыту элементтерін өткізу. Әсіресе компьютерлік программалық оқытудың көпжылдық тәжірибесін, тек оқытудың жоғарғы дәрежесін ғана қамтамасыз етіп қоймай, оқушылардың ойының дамуын қамтамасыз етип, қызығушылығының әлсіретпеуін көрсетті [17].