Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі Семей мемлекеттік педагогикалық институты

Семей мемлекеттік педагогикалық институты

Жаратылыстану ғылымдар факультеті

Жалпы биология кафедрасы

“ Мектеп жанындағы участок жұмысын ұйымдастыру ”

пәні бойынша

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

Семей – 2011

Құрастырған: аға оқытушы___________Жумадилова Р.Ж.
Жалпы биология кафедрасының отырысында бекітілген.

Хаттама № ___ «___ » ____ 2011ж.

Хаттама № ___ «___ » ____ 2011ж.

Факультеттің Оқу-әдістемелік кеңесінің төрайымы

б.ғ.к., доцент_________Абдишева З.В.

Хаттама №____

«____»___________ 200___ж.
Жаратылыстану ғылымдары факультетінің деканы,

х.ғ.к., доцент_________Ибраева Л.С.

Тарау 1. Пән бойынша глоссарий

Тарау 2. Лекциялардың қысқаша конспектісі.

Тарау 3. Практикалық сабақтарды жүргізуге

арналған әдістемелік нұсқаулар

Тарау 4. СОӨЖ бойынша әдістемелік нұсқаулар

Тарау 5. СӨЖ бойынша әдістемелік нұсқаулар

Тарау 6. Бақылау – тексеру құралдары

Оқушыларға жұмыс істеу іскерлігін қалыптастыруды айқын, анық, қисынды, нақты құрылған жоспар бойынша жүргізу керек. Мұндай ауқымды педагогикалық мүмкіндік тек мектеп маңындағы оқу-тәжірибе участкесінде іске асырылады.

Мектеп жанындағы учаскедегі жұмыстардың оқушылар үшін тәрбиелік маңызы зор. Өсімдіктерді күтіп баптау жұмыстарын жүргізу нәтижесінде оқушылар бойында қоршаған тірі табиғатқа деген сүйіспеншілік, еңбекке деген дағды қалыптасады. Олар әдемілікті бағалап, түсіне білуді үйренеді. Сонымен қоса окушылар кейбір мамандықтар туралы практикалық түсінік алады. Оқушылардың ұйымдасып еңбек етуі, олардың ортақ іске деген жауапкершілік сезімін тәрбиелеуге көмектеседі. Мектеп маңындағы учаскеде жұмыс істеу процесінде биология ғылымының тәжірибемен байланысы айқындалып, пәнаралық байланыстардың нығаюына жағдай туады (биология, химия, география,сызу). Таза ауада жұмыс істеу оқушылардың денесін шынықтырады

Бұл оқу құралында өсімдіктерді сипаттаумен қатар гүлзарлар, газондар, рабаткілер, бардюрлердің құрылым-схемалары, әр түрлі көгалдандыру типіне қатысты өсімдіктер тізімі, тағы сол сиякты анықтағыш материалдар косымша беріліп отыр.

Ауыл шаруашылығы өндірісінің алдында тұрған басты міндеттер: халықты жеткілікті мөлшерде сапалы азык-түлікпен, өнеркәсіпті шикізат қорымен қамтамасыз ету, мал шаруашылығына тиісті жем-шөп қорын жасау болып табылады. Оқу құралында негізгі дақылдардың биологиялық, морфологиядлық ерешеліктері, айрықша белгілері бойынша ажырату кілті, өсіру технологиясы туралы мағлұмат береді..

Тұрғылықты жердің, саябақтардың, мектеп маңайындағы учаскелердің жасыл желегін ағаштекті өсімдіктер құрайды. Осы ағаштекті өсімдіктерді әсем мүсіндерге келтіріп сәндеу бөлімдеріндегі жұмыстардың оқушылар үшін тәрбиелік маңызы зор. Өсімдіктерді күтіп баптау жұмыстарын жүргізу нәтижесінде оқушылар бойында қоршаған тірі табиғатқа деген сүйіспеншілік, еңбекке деген дағды қалыптасады. Олар әдемілікті бағалап, түсіне білуді үйренеді.

Бұл ұсынылып отырған құралда ағаштардың табиғи сәнділігін, олардың крона құрылыстары, жапырақтардың әртүрлілігі, гүлдер мен жемістердің түрлі түстілігі көрсетілген. Сондай-ақ бұл жұмыста жасанды түрде де өзгерту және өсімдіктерді мүсіндік мақсатта пайдалану да көрсетілген.

Тұрылықты жердің, мектеп маңындағы учаскелердің жасыл желегін көп жылдық ағаштар құрайды, олар ауаның шаңдануы және ластануына төзімді. Сондықтан оларды саябақтар мен орман-бауларын жасауда көп пайдалану керек.

Оқу-тәжірибе участкесінің танымдық-тәрбиелік маңызын неде?

Оқу-тәжірибе учаскесі құрылымы?
Ұсынылған әдебиетер:

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Тәжірибелерді, агротехникалық жұмыстар жоспарын белгілеу.

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Участкені ұйымдастырудың алғашқы жылы, әр бөлімде бір-екі жүйек қана жасауға, тіпті маңызды тұқымдастардың өкілдерін немесе жемісті питомникті отырғызудан бастауға болады. Бірақ оның педагогикалық жүйедегі дамуының перспективалық жоспарын жасаудың маңызы зор.

Участке территориясының аумағы үлкен болып, оны игеру мен онда жұмыс істеуге оқушылар күші жазғы уақытта жеткіліксіз болғанда, көрсетілген коллекциялар мен тәжірибелер бөлімдерінен басқа, участкенің қалған бөлігін, биология бөліміндегідей жол жиегіне рабаткілер, гүлкөмбе, гүлзарлар отырғызылатын пейзаждық баққа .(парк) арнауға болады.

Практикада сирек жағдайда болса да мектеп маңындағы оқу-тәжірибе участкесі бір бағытта ғана қолданылады: мектеп биологиясымен байланысы жоқ жеміс бағына, декоративті участкеге , бақшаға айналады. Мұндай участкі өзінің педагогикалық маңызынан айырылады.

Кезінде, тіпті 1941 жылы М.И.Калинин мұғалімдер алдында сөйлеген сөзінде, мектеп маңындағы участкенің мақсатын нақты анықтап берді: «Мектеп маңындағы жер участкесінің табысын, жиналған өнімнің сандық нәтижесімен ғана емес, ол нәтиже де қажет бола тұрса да, оның оқушыларды оқыту мен тәрбиелеудегі нәтижесімен бағалау керек, басқаша айтқанда, мектеп участкесі оқу сапасын қаншалықты арттырғандығы, жоғарғы сынып оқушылары қаншылықты жұмыс істеу дағдыларын үйренгендігі, төменгі сынып оқушылары қаншалықты жұмыс істеуге әдеттенгендігі жөніндегі нәтижесімен бағалау керек…. Сондықтан мектеп маңында оқушылармен еңбек ететін ұстаз , тек қана агрономияның қарапайым негіздерін біліп қана қоймай, сонымен қатар педагог болуы керек».

Бақылау сұрақтары:

Мектеп маңындағы оқу-тәжірибе учаскесі және пайдаланылатын жерлерді ұйымдастыру ерекшелігі неде?

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Оқушыларға жұмыс істеу іскерлігін қалыптастыруды айқын, анық, қисынды, нақты құрылған жоспар бойынша жүргізу керек. Мұндай ауқымды педагогикалық мүмкіндік тек мектеп маңындағы оқу-тәжірибе участкесінде іске асырылады. Ең алдымен участке территориясын ұйымдастырудың, себдің, отырғызудың ойластырылған педагогикалық жоспары құрылуы керек.

Оқушылар мектеп участкесінде өздерінің биологиядан алған теориялық білімдерін тірі өсімдіктер мен жануарлармен жұмыс істей отырып тереңдетеді, бекітеді. Олар ауыл шаруашылық өсімдіктерін өсіру әдісі және жануарларды күтіп баптау туралы түсінік ала отырып, белгілі бір жүйеде жұмыс істеуге дағдыланады. Участкеде жұмыс істей отырып оқушылар ұйымдастырушылыққа, ұжымда жұмыс істеуге, еңбек мәдениетіне, эстетикалық сезімге, өсімдіктерді көбейту арқылы табиғатты қалпына келтіруге қажетті дағдыларды меңгереді.

Мектеп оқу-тәжірибе участесінде ботаника, зоология, жалпы биология курстары бойынша күзде және көктемде 5-7 сыныптарда практикалық жұмыстар, сабақтан тыс тәжірибелерді қою және фенологиялық бақылаулар жасалады. Осы курстарға арналған таратпа және көрнекілік материалдар дайындалады.

Оқу-тәжірибе участесінде бағдарлама бойынша оқылатын өсімдіктер болуы керек. Олар: егістік , көкөніс дақылдар, жеміс-жидек, декоративтік және жабайы өсімдіктер. Осыған сәйкес айқын шек қойылған бөлімдер болу керек: егістік, көкөністік, жеміс-жидектік, декоративті, биологиялық және зоологиялық.

Участкеде метеорологиялық станция., географиялық алаң, оқу бөлмелері болуы керек.

Мектептерде участке мөлшері, конфигурациясы, өсімдіктер саны әртүрлі болғанымен, аталған бөлімдер міндетті түрдеболуы керек,

Әрбір бөлімде өсімдіктер коллекциясы және тәжірибелерге арналған орындар бөлінуі керек. Әртүрлі бөлімдерге жататын өсімдіктерді бір бөлімге отырғызу немесе барлық участкеге бірдей ауыспалы егістікті қолдануға болмайды. Бұл педагогикалық және агрономиялық тұрғыдан мүмкін емес.

Жыл сайын әр бөлімде өсімдіктерді отырғызу жоспары ауыспалы егістікке сәйкес жүргізіледі.

Бақылау сұрақтары:

Мектеп маңындағы оқу-тәжірибе учаскесінде оқушылар еңбегін ұйымдастыруи ерекшеліктері...

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Бөлшек, вариант, тәжірибеге қажетті тыңайтқыштар мен тұқымның қажетті мөлшерін анықтау.

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Фенология-климат жағдайларымен байланысты табиғаттағы маусымдық өзгерістер туралы ғылым. Алғашқы қардың еруі, құстардың ұшып кеуі, өсімдіктердегі шырынның қозғалуы, гүлдеудің басталуы мен аяқталуы, жемістер мен тұқымдардың пісуінің басталуы, жапырақтың түсуі – барлығы маусымдық құбылыстарға жатады.

Әр мектепте фенологилық бақылауларға ерекше назар аудару қажет. Олар әсіресе туған өлкенің табиғатын танып білуде ерекше тиімді. Табиғатқа үнемі бақылау жасау балалардың танымын кеңейтіп, табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырады.

Балаларды табиғаттағы маусымдық ырғақтылықпен, фенологиялық бақылаулардың жергілікті өлкенің халық шаруашылығы мен ғылымның дамуындағы практикалық маңызымен таныстыру керек. Фенологиялық бақылау нәтижесінде құрастырылған өз мектебінің табиғат күнтізбесі аса бағалы болып саналады Ол үшін кемінде 5 жылдық бақылау нәтижелері қажет. Табиғаттың маусымдық құбылыстарының көп жылдық нәтижелерін жинақтай отырып, өз өлкеңдегі ауыл шаруашылық жұмыстарының басталу мерзімін анықтауға болады.

Фенологиялық бақылау жүргізу маңыздылығы неде?

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Оқу-тәжірибе учаскесіндегі жұмыстар мен бізді қоршаған ортадағы жануарлар мен өсімдіктерге жүйелі-фенологиялық бақылау жасау бір-бірімен тығыз байланысты.

Фенология-климат жағдайларымен байланысты табиғаттағы маусымдық өзгерістер туралы ғылым. Алғашқы қардың еруі, құстардың ұшып кеуі, өсімдіктердегі шырынның қозғалуы, гүлдеудің басталуы мен аяқталуы, жемістер мен тұқымдардың пісуінің басталуы, жапырақтың түсуі – барлығы маусымдық құбылыстарға жатады.

Әр мектепте фенологилық бақылауларға ерекше назар аудару қажет. Олар әсіресе туған өлкенің табиғатын танып білуде ерекше тиімді. Табиғатқа үнемі бақылау жасау балалардың танымын кеңейтіп, табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырады.

Балаларды табиғаттағы маусымдық ырғақтылықпен, фенологиялық бақылаулардың жергілікті өлкенің халық шаруашылығы мен ғылымның дамуындағы практикалық маңызымен таныстыру керек. Фенологиялық бақылау нәтижесінде құрастырылған өз мектебінің табиғат күнтізбесі аса бағалы болып саналады Ол үшін кемінде 5 жылдық бақылау нәтижелері қажет. Табиғаттың маусымдық құбылыстарының көп жылдық нәтижелерін жинақтай отырып, өз өлкеңдегі ауыл шаруашылық жұмыстарының басталу мерзімін анықтауға болады.

Бақылау сұрақтары:

Тәжірибе қою әдістемесінің негізгі элементтерін зерттеу.

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Оқу-тәжірибе учаскесіндегі жұмыстар мен бізді қоршаған ортадағы жануарлар мен өсімдіктерге жүйелі-фенологиялық бақылау жасау бір-бірімен тығыз байланысты.

Фенология-климат жағдайларымен байланысты табиғаттағы маусымдық өзгерістер туралы ғылым. Алғашқы қардың еруі, құстардың ұшып кеуі, өсімдіктердегі шырынның қозғалуы, гүлдеудің басталуы мен аяқталуы, жемістер мен тұқымдардың пісуінің басталуы, жапырақтың түсуі – барлығы маусымдық құбылыстарға жатады.

Әр мектепте фенологилық бақылауларға ерекше назар аудару қажет. Олар әсіресе туған өлкенің табиғатын танып білуде ерекше тиімді. Табиғатқа үнемі бақылау жасау балалардың танымын кеңейтіп, табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырады.

Балаларды табиғаттағы маусымдық ырғақтылықпен, фенологиялық бақылаулардың жергілікті өлкенің халық шаруашылығы мен ғылымның дамуындағы практикалық маңызымен таныстыру керек. Фенологиялық бақылау нәтижесінде құрастырылған өз мектебінің табиғат күнтізбесі аса бағалы болып саналады Ол үшін кемінде 5 жылдық бақылау нәтижелері қажет. Табиғаттың маусымдық құбылыстарының көп жылдық нәтижелерін жинақтай отырып, өз өлкеңдегі ауыл шаруашылық жұмыстарының басталу мерзімін анықтауға болады.

Бақылау сұрақтары:

Әртүрлі дақылдарда жүргізілетін тәжірибе жұмыстарының тақырыптық жоспарын құру.

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Декоративті өсімдіктер бөлімін учаскенің кіре берісіне немесе орталық алаң - айналасына «аудитория» түрінде келесі өсімдіктерді орналастырады: біржылдықтар – астры-қашқаргүлдер, левкой – жұлдыз шешек, львиный зев-есінек, бархатцы-барқыт шөп, вербена-нарқайсар, настурция, резеда-шашақгүл, лобелия, табак-темекі, петуния-шырайгүл, бессмертник-шөпшай, циния-үлпет, шизантус; екіжылдықтар – анютины, глазки-шегіргүл, наперстянка-оймақгүл, мальва-құлқайыр; көпжылдықтар – гладиолус, георгин-нарғызгүл, аквилегия, ирис-құртқашаш, дельфиниум-қоразгүл, аконит-уқорғасын, гвоздики голландские- голланд қалампыры, люпин-бөрі бұршақ, рудбекия, флокс, мак восточный-,лилии-, хризантемы- бақытгүл; бұталар – сирень-, спирия-, лох серябристый, жасмин-, снежное дерево-; шырмалғыш – дикий виноград-, аристолохия-, жимолость-ұшқат.

Ең жақсы өсімдіктерден тұқым жинайды. 6-9-10 сынып оқушылары декоративті өсімдіктер бөлімінде әдемі жабайы гүлді өсімдіктерді мәденилендіру, будандастыру (жұлдызшешек, есінек, т.б.) телу (темекі мен шырайгүлді, қашқаргүлдер және т.б.), көпжылдықтарды қалемше және сұлама бұтақтармен, күн ұзақтығының әсері (қашқаргүл мен бақытгүл), қоректендіріп суару әсері, шырпу арқылы өсімдіктердің гүлденуін ұзарту, гүлдену конвейері тәжірибелерін жүргізеді.

Кейбір өсімдіктерді шығу тегіне байланысты топтастырып отырғызуға (Азия, Африка, Америка, Австралия, Европа) немесе гүлкөмбелерде жер шары материктерінің нұсқалары түрінде отырғызуға болады.

Шырмалғыш декоративті өсімдіктерді демалу орындарын, қорғандарды, ғимарат қабырғаларын әсемдеу үшін отырғызады. Кіре беріске қырқылған ағаштарды отырғызуға болады.

Бақылау сұрақтары:

Бір жылдық және екі жылдық декоративті-гүлді өсімдіктер.

Гүлзарлар, рабаткілер, розарийлер түрлері.

Гүлзарларға өсімдіктер таңдау ерекшеліктері.

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Әр мектеп маңындағы оқу-тәжірибе учаскелерінде ботаника, жалпы биология және зоология курстарын оқығанда маңызды бөлімдердің бірі болып биология бөлімі есептелінеді.

Бұл бөлімде маңызды биологиялық заңдылықтарды анықтайтын тәжірибелер қойылады. Жабайы өсімдіктерді отырғызу оқушылардың қоршаған ортаны танып білуіне назарын аудартады. Бұл бөлім жер аумағы жеткліксіз болған жағдайда ең қажетті деген: «тірі кеппешөп» - гүлді өсімдіктердің маңызды тұқымдастарын өсіру және егу, дарвин алаңы, өсімдіктің тамыр жүйесін өсуге арналған жәшіктермен шектелуі мүмкін.

Гүлді өсімдіктер тұқымдастарын жартылай шеңберлер және «П» әріпі формасындағы рабаткілерге орналастырады.

Әр тұқымдастан бірнеше туыстас және әр туыстан 2-3 түр отырғызылуы қажет. Әр тұқымдастың мәдени және жабайы өсімдіктерін үйлестіреді: егістік, көкөніс және декоративтивті. Топтастырылған өсімдіктердің тұқымдас, туыс, түрлерінің белгілері қойылады. «Тірі кеппешөптің» мақсаты өсімдіктердің токсономиялық бірлігі туралы түсінік беруге және маңызды тұқымдастардың сипаттамасын көрсетеді.

Дарвиндік алаңының ауданының мөлшерін 4 немесе 9 шаршы метр етіп алады. Бұл алаңнан 0,5 м тереңдіктегі топырақ қабатын алып тастап, орнына 10 см таза ірі құм қабатын, 15 см ағаш күлін, қайтадан 25 см құм үйеді. Алаңды қоршайды. Сыммен тартылған дарвиндік алаңды шаршы метрлерге бөледі, ол көктеп келе жатқан өсімдіктерді санауға және суретін салуға мүмкіндік береді.

Тамыржүйесінің өсуін бақылауға арналған жәшіктер жеке алаңдарға орналастырылады. Оларды ұзындығы 1-1,5 метр, ені 40-50 см, тереңдігі 15 см етіп ағаштан жасайды. Бір кең жақ қабырғасына шыны қойылады. Бір тар жоғарғы қабырғасы ашық қалады; табиғи топырақ қабатындай жәшікке топырақ салынады. Жәшікке көшет немесе 1-2 тұқым себіледі.

Жәшікті шыны қабырғаға көлбеу етіп тіреуіш арқылы орналастырады. Шыныны фонера немесе картонмен жабады. Шыны арқылы көлбеу таралған тамырдың өсуін өлшеу мен бақылау қолайлы.

Жеке жәшіктерге тамыржүйесі әртүрлі жүгері мен бидай, беде мен атқонақ, сәбіз, қызылшаны өсіруге болады.

Жәшіктің бір жағына құм, екінші жағына сазды топырақ салып, бір түрге жататын екі өсімдікті өсіруге болады.

Жәшіктің жанынан ені 1 метр, ұзындығы 1,5 метр тік қабырғалы күн түсетін сатылы топырақ қабаттары кескіні бар шұңқыр қазады. Бұл кескін бойынша 5-6 сынып оқушылары учаске топырағы құрылымымен танысады.

Биология бөлімінде төмендегідей тәжірибелер қойылады.1,2,3-ші ұрпақты жабайы (бүлдірген, шегіргүл) пайдалы өсімдіктерді мәдени түрге айналдыру тәжірибесі (6, 10-11 сыныптар).

Физиологиялық тәжірибелер: булану, өсімдіктердің көктеуіне жарықтың әсері.

Өсімдіктердің өзгергіштігімен түрлі экологиялық факторлардың әсеріне арналған тәжірибелер. Түрішілік (тығыз отырғызылған) және түраралық күрес нәтижелерін зерттеу (таза және қоспалы шөптер егістігі).

Айқас тозаңдану жеміс пен тұқымның таралуы және басқа тәжірибелер (6-9сыныптар). Қант қызылшасының өздігінен және айқас тозаңдануы (6-10сыныптар).

Дивергенция белгілерін зерттеуге арналған тәжірибелер: сүйіржапырақты , америкалық үйеңкі және шаған өскіндерін салыстыру, шалқан, шомыр, шалғам жапырақтарын пайда болу кезеңінен күзге дейін салыстыра отырып бақылау (6-10 сыныптар).

Томат және басқа өсімдіктерінің іріктемеаралық және іріктемеішілік будандасуы. Томат, бидай және декоративті өсімдіктерді қолдан сұрыптау (6,9, 10 сыныптар).

Асбұршақ , түнсұлу және басқа өсімдіктер бойынша Мендель заңын зерттеуге қойылған тәжірибелер (9-10 сыныптар)

Шалғам , тары, қыша және басқа мәдени өсімдіктерді қалыпты және қысқа күнде (фотопериодизм) өсіру (9-10 сыныптар).

Өсімдіктердің реттеушілерін (стимулятор) оларды өсіруде қолдану (9-11 сыныптар)

Аталған тәжірибелер мен бақылаулардың нәтижелелері нақтылы және дәлелді болу үшін оларды бірнеше жыл қатарынан жүргізеді. Сондықтан жылма-жыл сыныптан сыныпқа орнын басушылық ретінде беріледі,

Кейбір мектептерде мектеп жанындағы участкенің ауданы толығымен пайдаланылмайды да, біраз бөлігі қолданусыз қалады. Бос жатқан немесе шөп егілген участке бөлігін биология бөлімін кеңейту үшін қолдануға болады, олар ды иілген соқпақты пейзажды бақ, жас ағаштар мен бұталардың қырқылған формалар, газондар арасындағы және жол бойындағы гүлкүмбе мен рабаткаларды орналастыруды жоспарлайды.

Бұл жерге қылқан жапырақтылардың коллекциясын отырғызады: қарағай, шырша, балқарағай, арша; олардыңтөменгі жағына споралы өсімдіктер: қырықжапырақ, қырықбуын, мүк, плаун; қыналар жамылған қойтастарды орналастырады. Бұл 7 сыныптағы ботаника курсының «Өсімдіктердің негізгі топтары», сонымен қатар 9-11 сыныптардың: «Дарвинизм», «Организм және қоршаған орта» тақырыптарына қажетті таптырмайтын материал болады. Ұзынша гүлкөмбелерде ерте гүлдейтін көктемгі өсімдіктер коллекциясын ( қазжуа-гусиный лук, желайдар-анемоны, балқурай-медуница, өгейшөп- мать–и -мачеха) отырғызу қолайлы. Мамыргүл-сирень, тал-ива, орман жаңғақ- орешник, көлеңкесіндегі иілген формалы клумбаларға інжугүл -ландыш , жұпаршөп-любка, қырлышөп-купена, қоянжем- майник, саумалдақ-кислица және орманның басқа өсімдіктерін отырғызады.

Үймеленген тастардан және олардың арасындағы жиналған құм мен топырақтан оқушылар шың көңілдерімен «альпалық төбешік» жасайды, онда қоян капуста, жебіршөп -тимьян, аю жидек-толокнянка, көкбұта-вереск және тағы басқа құрғақ сүйгіштерді отырғызады.

«Альпалық төбешік» саябақтарда альпинарий немесе тасты бақ деген атпен кең таралған. Қазіргі кезде олар өздеріне эстетикалық жағынан– аласа өсімдіктер гүлдеу кезінде сұр тастар фонында бір-біріне үйлесіп, әдемі көрініс береді, танымдық жағынан- тауда және құрғақшылық жағдайда өсетін жабайы өсімдіктердің қолайсыз жағдайларға бейімделуі ретінде қызығушылық тудырады

Альпинарий – қазіргі бақтардағы гүлкөмбелердің ландшафты немесе пейзажды стилінің ерекше формасы. Сонымен бірге , кішірек кеңістікте өсімдіктердің экологиялық қызықты түрлерінің әралуандағын көруге болады.

Бұл коллекция, өсімдіктердің қолайсыз жағдайға бейімделгіштігінің әртүрлілігі , жатпы биология курсында жүргізілетін бақылауларға негізгі материал болады.

Көптеген мектептерде жол бойындағы ұзын рабаткілерге сабақтарының, жапырақтарының, гүлдерінің құрылысы әртүлі өсімдіктерді отырғызады , яғни өсімдіктер морфологиясының коллекциясын құрастырады. Басқа рабаткілерге вегетативті және жынысты жолдармен көбейетін өсімдіктерді отырғызады.

Биологиялық бөлімде және участкедегі қорғанның бойына дендрологиялық

коллекция: атаулары жазылған этикеткасы бар әртүрлі бұта мен ағаштар отырғызылады.

Оқушылар табиғаттағы өсімдіктерді тани білуі үшін., жабайы өсімдіктерге де этикетка бекітіледі. Бұл өсімдіктер отырғызылымдарын топсеруенге шығар алдында пайдалануға болады. Топсеруен кезінде жиналған пайдалы жеуге жарайтын және әдемі гүлдейтін өсімдіктерді мәденилендіру мақсатында участкеге отырғызуға болады.

Биологиялық бөлімде осы өсімдіктерді отырғызу және себу өздеріне тән конфигурациялық ерекшеліктерін сақтауды талап етеді. Жабайы өсімдіктерді мәдениелендіру мақсатында өсірілетін өсімдіктерді себу мен оларға тәжірибе жасау тегіс бөлшектер мен жүйектерде жүргізіледі. Маңызды тұқымдастар өсімдіктерін иілген формалы рабаткалар мен гүлкөмбегелерге отырғызады. Су қоймалар, альпалық төбешіктер, қылқан , споралы және ерте гүлдейтін өсімдіктер отырғызылымдарымен пейзаждық жоспарда құлдилап орналастырады. Бұл участкелердегі жолдарды иілген формадағы сүрлеу жолдар түрінде жасайды.

Өсімдік биологиясы бөлімі жұмыстарын ұйымдастыру ерекшелігі, маңызы..

«Альпалық төбешік».

Альпинарий.

Дарвиндік алаң.

Ұсынылған әдебиетер:

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Егістік дақылдар бөлімі коллекциялық және тәжірибелік болып екіге бөлінеді.

Егістік дақылдар бөлімінде 6-7 сынып оқу материалдарына байланысты мынадай тәжірибелер қойылуы мүмкін:

1-ші танапқа: қара парда пайда болған арамшөптер және олармен күресу; жасыл тыңайтқыштар ( бөрі бұршақпен тыңайтылған және тыңайтылмаған болашақта астық тұқымдастарды егуге арналған топырақ).

2-ші танапқа: бидайды себудің тиімді тәсілін анықтау; жеделдетіп мол өнім алу; жаздық бидайдың даму фазалары; топырақтың құнарлығын анықтау; бидай мен жүгеріден жоғары өнім алу.

3-ші танапқа: беде, атқонақтың таза және олардың қоспа егісінен шөп өнімін алу, топырақ құрылымын жақсарту. Бұл тәжірибе «Дарвинизм» тарауында да қолданылады.

4-ші танапта: картоптың жер үсті түйнектерін алу; түптеудің әсері; картопты көбейту тәсілдері; картоптан жоғары өнім алу,

5-ші танапта: ұзын және жіңішке талшықты (тығыз себілген) зығыр; жоғарғы өнім алу.

6-шы танапта: жабайы дәрілік өсімдіктерді мәденилендіру; эфир майлы өсімдіктерді вегетативті жолмен көбейту; эфир майлы өсімдіктің бір түрінен жоғары өнім алу т.б.

Егістік дақылдар бөлімі құрылымы...

Ауыспалы егіс схемасы ерекшелігі...

Егістік дақылдар бөлімінде қойылатын тәжірибелер

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

тырғызулардың бүкіл жүйесін іске асыру үшін 0,25 тен 0,5 га ауданындай жер қажет. Онша үлкен емес участкеде жұмыстарды ұйымдастыру мен реттеудің жоғары деңгейде болуы онша қиындық келтірмейді.

Участкеде сабақтар мен топсеруендер жүргізу үшін жиі жүретін орталық соқпақтардың мөлшерінің қолайлы болуын алдын ала ескеру қажет: орталық соқпақтардың ені 1,5-2м, ал жанама соқпақтар ені 1-1,5м болуы керек.

Күзде және көктемде сабақтар жүргізу үшін соқпақтардың шетін көлбеу етіп шағылмен таптап тегістейді немесе ұсақ кірпішпен, құммен себеді. Участкеде сабақ жүргізу үшін тасымалы орындықтар қажет.

Участкеде жаңбыр кезінде оқушылар тығыла алатын және үстіңгі жағына күзде өсімдіктерді кептіруге болатын қалқа болуы керек.

Оқушылардың жұмыс істеуін жеңілдететін, олардың жасына сай пайдалануына қолайлы болатын құралдар болуы керек. Қолжуғыш , алғашқы көмек көрсетуге қажетті медициналықжабдықтарға да арнайы орын бөлінуі қажет. Аса маңыздысы оқушыларды жұмыс істеп болған соң қол жууға үйрету.

Мектеп маңындағы участкеде жұмыс құрал-саймандарына арналған сарайдың болуы міндетті. Оның қабырғаларына күрек, тырма, қопсытқыларды ілетін тұтқалар бекітіп, жіп, ара, балға, балта, қысқыштар қоятын сөрелер жасау керек, әрі әрбір құралдың нөмірленген орны болу керек. Бұл оқушыларды құралдарға қамқорлықпен қарауға және тиянақты болуға, сол сияқты олардың сақталуына жауапкершілікпен қарауға үйретеді.

Участкенің бір бөлігіне биіктеу жерге, «бөлме» немес алаң жасау керек, оның тірі қорғаннан жасалған жартылай дөңгелектеле келген бөлігіне орындыктар қойылады. Бұл ашық аспан астындағы, участке ортасындағы бөлмеде биологиядан сабақтар жүргізуге,сонымен бірге жұмыс істеп жүрген оқушылармен әңгімелер жүргізуге болады. Мектеп участкесі әр түрлі бөлімдерімен қоса біртұтас болуы керек. Оны жоспарлауда оқушылардың көңілін аударатын, оларды тәрбиелеуге әсер ететін, көркем эстетикалық жағы да ескерілуі қажет.

Жаз қандай болды (жаңбырлы немесе құрғақ , суық)_______________________________________________________________

Топ құрамы мен жетекшісі ________________________________________

Тәжірибе тақырыбы______________________________________________

Тәжірибеге бөлінген учаске көлемі (м²), әр бөлшек аумағы және қайталанылуы ________________________________________________________

Учаскені сипаттау (топырақ пен рельеф, арамшөптермен ластануы, алдыңғы жылы участкеде қандай дақылдар өсірілді, қандай тыңайтқыштар енгізілді)____________________________________________________________

Тәжірибенің жүргізілу мақсаты____________________________________

Тәжірибе схемасы, варианттар_____________________________________

Бөлшектердің сызба-схемасы және қайталанылуы____________________

Тәжірибеге алынған өсімдіктердің биологиялық ерекшелігі____________