Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі «Bolashaq» академиясы» жмм

Табиғи материалдармен жұмыс жасау – балалардың қиялын дамытуға, шығармашылықпен еңбек етуге ықпалын тигізеді. Ол үшін мұғалім табиғи материалдарды алдын-ала жинақтап, сұрыптап, кептіріп, баланың іс-әрекетіне пайдалануға дайындап қояды. Табиғи материалдармен жұмыс істеу ұқыптылықты, зейінділікті талап етеді. Жұмыс үш кезеңнен тұрады.

Бірінші кезеңде табиғи материaлдарды таңдау, талдау жасау (бұтақтар, кепкен жапырақтар, шырша бүрлері, ағаш қабықтары, т.б.) артық бөліктерін алып тастап, белгілі бір бейнеге ұқсату жолдарын ойластырады.

Екінші кезеңде табиғи материалдарды қолданып, негізгі алға қойған міндеттерді шешуде заттың жеке бөліктерін, негізгі бөліктеріне біріктіру, бейнені нақты бере білуге талпынады. Табиғи материалдардың сапасына, беріктігіне назар аударады.

Үшінші кезеңде баланың жұмыс істеп отырған тақырыбына сәйкес мазмұн бере әсерлеп безендіру, ой-қиялын дамыту, шығармашылық белсенділігін арттыру, еңбек нәтижесінің сапалы болуына көңіл бөлінеді.

Табиғи материалдармен жұмыс істеуде, сабақ кезінде және арнайы мақсатты серуендер мен топсеруендерге (экскурсия) апарғанда, жұмыс істеуге қолданылатын материалдардың сапасын анықтап (қатты, жұмсақ, тегіс немесе тікенекті, мамық-үлпілдек, т.б.) өзі дайындайтын затқа лайықтап таңдап алады.

Табиғи материалдармен жұмыс істеудегі негізгі міндеттер:

• 
  болашақта өзі дайындайтын затқа сәйкес табиғи материалды таңдап алу іскерлік дағдыларын қалыптастыру;
  
• 
  негізгі әдіс-тәсілдерді қолдану дағдыларын қалыптастыру (артық бөлшектерден тазалау, құрастыру, кеңістікте орналастыру, бір-біріне біріктіру, беріктігін сақтай білу, т.б.);
  
• 
  заттың бейнесін тұтас бере білу дағдысын қалыптастыру;
  
• 
  баланың өз ойынан мазмұн бере бейнені әсерлей білуі, табиғи материалдардың өзіндік ерекшелігін сезініп, дұрыс қолдана білуге жаттығуы.
  

1. Өсімдік тектес материалдар (жапырақтары, гүлдері, жемістері, бұтақтары, тамырлары, қабығы және т.б.).

Тұқымдар тегіс, жартылай көлемді және көлемді жұмыстарды жасау үшін таптырмас құрал болып табылады. Тегіс тұқымдар субстратқа желіммен жабыстырылған немесе пластилинге (саз, эглин, мукосол, пластик және т.б.) бекітілген кезде қолдану принципі бойынша жасалады. Жартылай көлемді жұмыстар көлемді тұқымдар қолданылатындықтан алынады, жұмыс рельеф түрінде болады. Тұқымнaн көлемді қолөнер жасау үшін, әдетте, тұқымдар бекітілген кез-келген пластикалық материалдан жасалған негіз қажет. Қолөнер жасау технологиясы балалардың жасына байланысты өзгереді.

Сабан экспрессивті материалдардың біріне жатады. Қосымшада сабан мен түрлі құлақтар қолданылады, олардан тұтас кескін жасалады. Көбінесе сабан жиһаз бөлшектерін, түрлі керек-жарақтарды, дизайн заттарын және т.б. төсеу үшін қолданылады.

Филиалдар қолөнердің бөлігі бола алады немесе тәуелсіз сурет ретінде әрекет ете алады. Бұл ретте сақтауға болады фактура бұтақтар пайдалана отырып, олардың айқындылығы, сондай-ақ раскрасить оларды жасап, образ стилизованным. Бұтақтар икебананың құрамына белсенді енеді, ленталармен, моншақтармен, жасанды тастармен, полистирол көбікімен, мата бөліктерімен, былғарыдан безендірілген.

Қабығы мен лоза пайдаланылуы мүмкін үшін негіз ретінде қолөнер болуға қол астындағы материалмен немесе болуы мүмкін өз бетінше көркем өрнек. Мысалы, қарындаштар, құмыралар, кәстрөлдер және т. б. үшін қызықты стендтер қабығынан алынады.

Ағаш балалармен жұмыс жасауда табиғи материал ретінде сирек қолданылады, өйткені оны сатып алу қиын, әсіресе қалаларда ғана емес, сонымен қатар оны өңдеудің күрделілігіне байланысты, өйткені мектеп жасына дейінгі балаларға жасына байланысты арнайы құралдар қажет емес. Балалар жұмсақ ағаш кесектерін қолдана алады. Бұл материалдан сіз жұқа сым, желім, монтаж көбігі арқылы бір нәрсе жасай аласыз. Ағаштың табиғи түсі өздігінен әдемі, бірақ табиғи құрылымды сақтай отырып, ағашты бояуға болады.

Әр түрлі пішіндегі жемістер (түйнектер, конустар, саңырауқұлақтар, жаңғақтар, көкөністер, жемістер, жидектер) қиялдың дамуына түрткі болады. Сіз олармен тәжірибе жасай аласыз, кеңістікті модельдей аласыз. Оларды қолдану аясы өте кең — кішкентай Қолөнерден бастап үлкен сәндік пaнельдер мен мүсіндерге дейін. Кейде жемістерден жасалған бұйымдарды жасау үшін оларды алдын-ала өңдеу қажет (кептіру, тегістеу, лактау, праймер және т.б.). Мектеп жасына дейінгі балалар өнімдерді негізінен шырынды жемістер мен жаңа жапырақтардан жасауды жөн көреді. Оларды қосу үшін әртүрлі шөптер мен таяқшалар алынады. Жаңа материалдардан жасалған бұйымдарға арналған стенд жүзім бұтағы немесе себеттер мен кәстрөлдерден әдемі тоқылған болуы мүмкін. Орта және үлкен мектеп жасына дейінгі балалар экспрессивтілікке қол жеткізу үшін жаңа және құрғақ материалдарды пайдаланады.

2. Минералдыматериалдар (тастар, құм, раковиналаржәнет.б.).

ТастарконструктивтіШығармашылықүшінтамаша материал ретіндеқызмететеді. Тастардансізқолөнергеарналған стенд жасайаласыз. Тастарданқызықтырельефтералынады. Кішкентайқиыршықтастардыңкөмегіменқолөнердіңрельефтікқұрылымынжасауоңай, мысалы: тасбақа, балықтаразы, гүлжапырақтары, үйдіңқасбеті, каминніңбеті, теңізтүбіжәнет.б. тастардыпластикалықматериалдармен, монтаж желіміменнемесекөбікпенбекіту жақсы. Мұныңбәрісуретидеясынабайланысты. Үлкентастаркескіндемеүшіннегізболады. Тастарданталғампазәшекейлералынады. Мозаикалықкенептертүрлі-түстітеңізтастарынанжасалған, оларкез-келгенбөлменіңинтерьерін, соныңішіндебалабақшаны, сондай-ақжеке дизайн элементтерінбезендіреалады.

Тастардыдидактикалықойындар мен оқуқұралдарынжасауүшінпайдалануғаболады. Мысалы, әртүрлімөлшердегітастардықолданаотырып, балалардаөлшемтуралытүсінікқалыптастыруғаболады. Тастардыңбетінзерттеусенсорлықдамудыңалғышарттарынжасайды, атапайтқандасаусақтардыңұсақмоторикасындамытуүшін.

Құмныңекібағыты бар. Біріншісі-құмпластикалық материал ретіндеәрекететеді. Оданкішкентайфигуралар мен үлкенмүсіндердімүсіндеугеболады. Шығармашылықтыңбұлтүрібаланығанаемес, ересекадамды да алады. Құмнан тек жекезаттардығанаемес, соныменқатарсәулетқұрылыстарын, сондай-ақбүкілқаланы да жасауғаболады. Екіншісі-құмдықолданужәнесурет салу үшінбейнелеу материалы ретіндепайдалану. Бұлжағдайдақұмнегізгежелім мен бояуларарқылы қосылады.

Қайыршақ бола тұра, қаларлықнысандарын, негізқұруүшінайқынбейнелерді, оларорындауғақабілетті, тіптімектепкедейінгіжастағыбалалар. Әрине, олардыңқолөнерімазмұныжағынанқарапайым, бірақоларқиялдыойлаудыдамытуға, қалыптастыруғаықпалетеді. Жасынабайланыстыәртүрлібайланыстырушыматериалдарқолданылады (желім, пластилин, саз, мукосол, қағазмассасыжәне т.б.).

3. Жануарларданалынатынматериалдар (жұмыртқақабығы, тері, тері, мамық, қауырсын).

Жұмыртқақабығыжалпақкескіндерді де, көлемдісуреттерді де алуүшінқолданылады. Қабықтыңжалпаққұрамы мозаика түріндеболады. Бұлжағдайдақабықтыңтабиғиреңктерінқолдануғаболадынемесе оны тағамдықбояғыштарменалдын-ала бояуғаболады, соданкейін мозаика полихромдыболады. Тұтасжұмыртқақабығынансізшыршаойыншықтарын, саусақ пен үстелтеатрынаарналғанкейіпкерлерді, ұялытелефондарды, гирляндаларды, сувенирлердіжәне т. б. жасайаласыз. Көлемдіқолөнерүшінқабықтыалдыменөңдеукерек (кішкене пункция жасап, жұмыртқаныңмазмұнынсорыпалуарқылыішіналыптастаңыз), соданкейінжұмыртқақабығыкескінгеҚағаз, картон, табиғи, қалдықжәнепластикалықматериалменөңделеді.

Былғары аппликация және көлемді қолөнер үшін қолданылады. Бөлшектертерініңбөліктеріненбелгіленгенэскизгесәйкескесіледі, соданкейіноларжелімніңкөмегімен тұтас құрамға қосылады. Бұлжағдайдадизайнғабайланыстыбөлшектертолығыменнемесеішінаражелімделуімүмкін. Былғарыданжасалған Аппликация әртүрлімөлшердеболуымүмкін — миниатюраларданүлкенпанельдергедейін. Сондай-ақ, былғарыданкөлемдіқолөнержасайаласыз, терініңбөліктерінбұрап, олардыжеліммен, жіптерменбекітіп, белгілібірпішінбереаласыз. Бүгінгітаңдакөптегенадамдарүшінбылғарыданжасалғанаксессуарлар (белбеулер, сөмкелер, әмияндар, қораптар, қарындашқораптар, бас киімдержәнет.б.), соныңішіндезергерлікбұйымдар (ожерельдер, моншақтар, білезіктер, белдіктер, сақиналаржәне т. б.) ерекшеқызығушылықтудырады.

Теріқолмендизайндабелсенді қолданылады. ОләртүрліаксессуарлардыжасаужәнеБеттердібезендіруүшінқолданылады (мысалы: альбомдар, жақтаулар, қобдишалар, сөмкелержәнет.б.). Жұмысында мех қолданыладыжиі. Бұлкейбірбалалардатерініңаллергиялық реакция тудыратындығынабайланысты, сондықтан оны қолдануминималдынемесетабиғижүнжасандытеріменауыстырылады. Жүнніңқұрылымыжүндіеліктейотырып, жануарлардыңәртүрлібейнелерінжасауғамүмкіндікбереді. Теріқосымшаларыәрқашанбалаларүшінқызықтыжәнетартымды. Жүндібасқаматериалдарменбіріктіреотырып, оныңсипатын баса көрсетеотырып, жасалғанкескінніңмәнерлілігінеқолжеткізугеболады.

Мамық пен қауырсындараңтерісісияқтықолданылады. Оларқоршағаншындықтыңобъектілерін, объектілері мен құбылыстарын, мысалы: бұлт, бұлт, қар, өсімдіктер, жануарлардыбейнелеуүшінқолданылатынбелгілібірқұрылымдыжасайды. Төменжәнеқауырсындаралдын-ала өңдеудіқажететпейді, оларнегізгежелім мен пластикалықматериалдардыңкөмегіменбекітіледі. Көбінесеқолөнердегімамықтар мен қауырсындарфрагменттіктүрдеқолданылады, сондықтанкескіндібасқаматериалдармен (қағаз, мата бөліктері, тері, түймелер, моншақтаржәнет.б.) өзгертугеболады.