Маталардың технологиялыққасиеттері

Маталардыңқасиетіолардыңталшықтыққұрылымына, өрілуәдістерінежәнеөңдеуерекшіліктерінебайланыстыболады.

Матаныңнегізгіқасиеттерінежатады:

• Физикалық - механикалық • Гигиеналық • технологиялық.

Бұлқасиеттербұйымфасонынжәнеоныөңдеуәдістерін, соныменқатарылғалды - жылуменөңдеукезіндеескеріледі.

Физикалық - механикалыққасиеттергежатады:

• беріктігі: • қыртысталуы: • шаршаулануы: • төзімділігі.

Беріктік-бұлматаныңжыртылуғақарсытұруқасиеті. Матаныңберіктігіталшықтардыңберіктігіне,жіппенматаныңқұрылымына, өңдеу сипатына байланыстыболады.

Қыртысталуы матаныңқысқанданемесеқысымтүсірукезіндепайдаболатынұсаққатпарларқұруы. Қыртысталуыталшықтардыңсерпімділігімениілімділігінежәнежіптіиірудәрежесінебайланысты.

Шаршаулануы- бұлматаныңілініптұрғанкездежұмсаққатпарларқұруқасиеті. Жұмсақсоныменбіргеауырматалардажақсышаршауланатынқасиеттергеиеболады. Бұлтабиғижібекжәнежүнматаларғатән.

Тозуғатөзімділік - бұлматаныңүйкелу, созылу, қысылу, ылғал, жарық, темпер/а, терәсерлерінеқарсытұруқасиеті. Тозуғатөзімділікталшықтардыңберіктігінебайланысты. Маталардыңгигиеналыққасиеті - бұлматалардыңжылуұстағыштық, шаңсіңіргіштік, гигроскопиялыққасиеті, ауаөткізгіштігіжатады.

Жылуұстағыштық - матаныңадамденесініңжылуынсақтауқасиеті. Бұлматаныңталшықтықтүрі, жуандығы, тығыздығыжәнеөңдеутүрінебайланыстыболады.

Шаңсіңіргіштік - бұлматаныңшаңсіңіру, ластанудәрежесініңкөрсеткіштері. Шаңсіңіргіштікматаныңөңжағыныңталшықтыққұрамына, тығыздығынажәнесипаттамасынабайланыстыболады. Технологиялыққасиеттері - бұлтігінбұйымдарындайындаукезінде о/ы өңдеугеәсерететінматаныңқасиетіяғни, матаныңотыруы, сырғанақтығы, тарқатылуыжатады.

Мата қасиетідегеніміз - шаршаулануы, жылуұстағыштығы, шаңсіңіргіштігі, гигроскопиялығы, (гигроскопиялық - матаныңқоршағанортаданылғалсіңіруқасиеті). ауаөткізгіштігі, тарқатылуы, отыруы.

Табиғижібектің–тұту инееменнің жібекқұртынан оралатынаса жіңішкежіпекендігі, бұлжіптердіңұзындығы 700-800 м,бірақөтежіңішкеболғандықтан 3-тен 8-гедейінқабатталатыны ,қабатталғанжіп «аршылмағанжібек »депаталатынытүсіндіріледі. Мұндадамүмкіншілігінше егерболсажібекқұртыкөрсетіледі, жібектеалғашқыөңдеуденөтеді, ерекшелігі, жібекқұртыныңарамшөптерінөлтіруүшінжібекқұртыбуланады,ылғалынкетіруүшіныстықауаданөткізіліп,жібекжелімінкетіруүшінжәнебуланады. Бірнешеқабатжібібіргеқабатталып,жібекорайтынфабрикадаоралады.

Матаныңсапасыкөбінесеталшықтардыңқұрамынабайланысты. Матаныңсапасынаталшықтыңұзындығы ,жуандығы(жіңішкелігі), мықтылығы, жұмсақтығы, иірілуісекілдіқасиеттеріәсеретеді. Ұзынжәнежіңішкеталшықтанжіңішке ,мықты,біркелкіжіпалады. Мұндайжіптентоқылғанматадажұқа , берік, тегісәріжұмсақболыпкеледі. Иректалшықтаржақсыжылусақтағышқасиетіменерекшеленеді.

Матаныңқұрамыталшықтардыңқұрылысына, жіптерініңайқасуынажәнесәндікерекшелігіне (бояу) байланысты.

Матаныңберіктігіталшықтыңмықтылығына , жіптіңиірілуіментоқылуынабайланысты.

Матаныңқыртыстануыталшықтыңсерпімділігіне, саозылғыштығыменжіптіңиірілуінебайланысты.

Матаныңгигиеналыққұрамыауаөткізгіштігімен, жылусақтағыштығымен,ылғалменшаңөткізгіштігіменерекшеленеді. Матақолдауынақарайтұрақтыгигиеналыққұрамдарғажауапберукерек.Мысалы,сырткиімгеарналғанматалардыңәсіресеқысмезгілінежылусақтағышқасиетіжоғарыболукерек.Ішкиімдергеарналғанматаларауаменылғалдыжақсыөткізеді.

Ылғалөткізгіштік –матаныңқоршағанортаданылғалдықабылдауқабілеті.

Жылусақтағыштық-адамденесіненбөлінгентұрақтыжылудысақтау,

Шаңөткізгіштік –матаныңшаңды тез қабылдауы. Бұлқасиеткөбінесематаныңоңбетініңтығыздығынабайланысты. Егерматаныңбетітегіс, тығысболса, ондаол аз кірлейді. Неғұрлымбос,тесіктерікөпболса, керісінше , кірлегішкеледі.

Матаныңтехнологиялыққұрамытігінбұйымдарындайындаукезіндебайқалады.Олматаныңотыруы, тез сетінгіштігі, тігістердежіптіңыдырауыжәнеылғалды-жылуменөңдеудепішінініңөзгеруіарқылыбілінеді.

Матаныңотыруы (шууы) –ылғалды-жылуөңдеуде, жуғанкездематаныңөлшемікішірейеді.

Матаныңсетінеуі мен жіптіңыдырауы- жіптіңсерпімділігіментегістігіне, жіптердіңайқасуынабайланысты. Мұндайқасиеттердікөбінеседенегежабыстыратігілетінкиімдердеескеруқажет.

Тоқымаөндірісіндематаныыстықбуменөңдеупроцесі. Мата сурет басу(өрнек), химиялықтазалау, бояупроцестеріненөткенсоңбуланады. Бояужақсыжұғуүшіноныңқұрамындағызаттардыңталшықтарменәрекеттесуіқажет. Сонда олоңбайтынболады. Хим. тазалаужұмыстарындаалдын ала күйдіргішсілтісіңірілген мата буланады. Кейдебуғаазданп натрий гипохлориді не сутектіңасқынтотығақосылады. Бұларкездемеден целлюлоза емес, қоспалардыажыратады. Булаупроцесі компенсатор депаталатынаппараттажүргізіледі. Бояужұмыстарыкезіндебулауқолданылады. Бұл процесс бояудыжақсысіңіріп, бояғыштардыпайдаланумүмкіндігінарттырады. Әрішаю, жуудыжеңілдетеді. Ширатылғанжібекжіптерқайтатөгукезіндеілмектеніп, түйіліпқалмасүшіныстықбуғаұсталады. Жібекпілләсінтазартукезіндегіжелімжұмсартупрроцесі де булаудепаталады.

Матаныаппретирлеу (франц. ақтықөңдеу) материалдарға(маталарға, тоқымаларға) беріктік, ылғалғатөзімділік, биязылық т. б. қасиеттерберугеарналғанеңсоңғыдеужұмыстары. М. а. арнайыерітінділердісіңдіру не мата бетінежұқақабыршаққабатжағуарқылыіскеасырслады. Мақта мата мен кенепматаларкрахмалменөңделеді. Матағажұмсақтық, серпімділікқасиет беру үшінмалдыңішмайынан, кастор майынан, канифольденжасалғанерітінділерқолданылады. Егерматағастеарлин, парафин, балауызэмульсияларысіңірілсе, оларжылтыржәнесәулешғылыстырғыштыққасиеткеиеболады. Жүн мен жіббекматалардыөңдегендекрахмалдыңорнынатерішелінен, мал сүйегіненалынатын т. б. желімпайдаланылады. Крахмал, т. б. желімдікзаттарматағаоншаберікжұқпайды, алғашқыжуудыңөзіндеақшайылыпкетеді.

Бірыңғайжүненнемесебасқаталшықтарқосылыпарластоқылғанматалар. Жүнматалар таза (6-10%ғана өзгеталшыққосылған) жәнежартылайжүн мата болыпбөлінеді. Жартылайжүнматағажасандыжәнесинтет. талшықтаркөбірекқосылған .Бұлоныңсапасынарттырады(тез тозбайды, мыжылмайды, т. б. ). Мата жібініңиірілуәдісінежәнетүрінеқарайжүн мата мәуіті, шұғажәнеаралас мата болыпжіктеледі. Жүнматаныөндірупроцесікүрделі де алуантүрлі. Жүнматаныөндірудіңөзінеғанатәнамалышұғабасқышмашинадажүргізілетін процесс.

Мұндасабындыжәнетұзды т. б. жылыерітіндігемалынған мата мех. өңдеуденөтеді, арнаулыдәрідәрмексіңіріліп су өтпейтін, умаждалмайтын, күйежемейтіндейсапағакелтіріледі.