66
Спортпен шұғылданатын адамдардың саны көбейіп бара
жатыр. Ел басының үндеуінде халықтың 30 % дене шынықтыру
мен спортпен айналысуға тарту қажет деп айтылған.
в) Əр түрлі контингентінің ерекшеліктеріне сүйене
отырып спорттың дифференциалдық қолдануы. Бұл жерде
жеке
кондиция
мен
спорттың
сауықтыру-рекреативтік
қасиеттерін қамтамасыз ететін спорттың модификациялары бар.
г) Спорттың көрініс ретінде рөлін жоғарлату. Бұл
жағдай спорттың эстетикалық əдемілігіне байланысты.
д)
жеке
тұлғаны
əлеуметтендіру,
халықаралық
байланыстарды
интеграциялау
жəне
жақсартудың
факторы
ретінде
спорттың
рөлінің
жоғарлауы.
Спортшымен əртүрлі мəдениеттерге, дəстүрлерге сүйене
отырып адамдар арасындағы қарым-қатынастардың əлеуметтік
тəжірибесін игеру спорттың жеке тұлғаға əсерін күшейтеді.
е) Спорттың коммуникативтік қасиеттері. Олар бəріне
түсінетін
«спорттық
тілдің»
интернационалдық
түрімен
сипатталады.
ж) Спорттың экономикалық маңызы. Бір жағынан, зор
байлық - нацияның денсаулығы, екінші жағынан – спорттық
көріністерден үлкен табыстар пайда болатынымен бұл жағдай
сипатталады.
2. Спорттағы басымды бағыттар:
олардың ерекшеліктері мен байланыстары
Спорттың
даму
процесінде
міндетті
түрде
оның
дифференциациясы пайда болады. Қазіргі танда спорттың екі ірі
бағыттары жүзеге асырылады. Олар «көпшілік спорт» жəне
«жоғары жетістіктер спорты».
Көпшілік спорт
Ол келесімен сипатталады:
- көп адамдарды спортқа тартады;
- барлығына қол жетерлік нəтижені қамтып көрсетеді;
- адамның жеке өмірінде спорттық əрекет басымды
болмайды;
- уақытты, күшті, энергияны көп талап етпейді.
67
Қандай
əлеуметтік
салаларда
жүзеге
асырылуына
байланысты оның келесі модификациялары болу мүмкін:
- мектептегі спорт – жалпы білім мен өсіп келе жатқан
ұрпақтың тəрбиесі жүйесінде қолданатын спорт;
- кəсіптік-қолданбалы спорт - өнеркəсіптің, ауыл
шаруашылықтың салалары бойынша мамандарды дайындау
барысында қолданылатын спорт;
- физкультурашылық-кондициялық спорт - ересек
адамдардың бұрын қалыптасқан спорттық кондицияны сақтауға
арналған спорт;
- сауықтыру-рекреативтік спорт - белсенді демалыс пен
бұрыңғы
қалпына
келуін
қамтамасыз
ету
мақсатында
ұйымдастырылған спорт.
б) Жоғары жетістіктер спорты. Ол келесімен
сипатталады.
- абсолютті жоғары спорттық нəтижелері көрсетуге
бағытталған;
-
уақыттың,
энергияның
жəне
күштің
көпжылдық
шығындығын талап етеді;
- адамның жеке өмірінде спорттық əрекет басымды болады;
- ерекше спорттық дарындығы мен таланты бар адамдар
үшін арналған.
Соңғы жылдардағы жоғары жетістіктер спорты кəсіптік
жəне коммерциялық спортқа айнала бастады. Сондықтан
спорттың қазіргі теориясында спорттың екі түрі бар: кəсіптік-
супержеткізу жəне кəсіптік-коммерциялық.
Кəсіптік-коммерциялық спорт бизнестің ерекше саласы
болып табылады. Ол ақша табу жəне коммерциялық пайдалығы
бар заңдары бойынша жүзеге асырылады. Бұл спорттың түрімен
бұрын коммерциялық емес спортта жоғары нəтижелерге ие
болған
адамдар
айналысады.
Əр
түрлі
шоуларды
ұйымдастыруға нақты көріністері бар спорт түрлері осы салаға
ыңғайлы (бокс, кикбокс, каратэ, бокс). Спорттың бұл бағытында
жоғары нəтижелерді көрсетуге болмайды, себебі ол басқа заңдар
бойынша жүзеге асырылады.
Бұл жерде сол зандарды түсіну үшін спортшының
спорттық бапына назар аударайық. Спорттық бапының
зандылықтары бойынша спортшы үш кезеннең өтуге тиісті.
68
Бірінші кезең – бұл спорттық баптың қалыптасу жəне жетілу,
сондай-ақ тұтас компоненттер жүйесі ретіндегі алғашқы көріну
кезеңі. Мұнда ағза мүмкіндігі қызметтерінің жалпы деңгейін,
бұлшық еттерді жəне психикалық қасиеттерді жан-жақты
жетілдіру, қозғаушы күш-ептілік пен дағдыларды қалыптастыру
жəне қайта құру қамтамасыз етіледі. Осы негізде спорттық
баптың алғашқы түрі қалыптасады. Оның нақты параметрлері
бəрінен бұрын негізінде сіңірілген еңбекке байланысты болуы
табиғи нəрсе.
Екінші кезең – көп мерзімді орындалған істер жиынтығы
макроциклдер (аумағында жетістіктерге жетудегі спортшы
дайындығының
орнықтылығын
қамтамасыз
ететін
компоненттер жүйесінің тұтастығы ретіндегі спорттық баптың
біршама тұрақтылығымен сипатталады). Компоненттерді бұл
кезеңде түбірімен қайта құру мақсат емес, олай ету спорттық
бапты жоғалтумен бірдей. Сондай-ақ сақтау қарсаңында
спорттық жетістіктер өзіне тікелей тəуелді оны белгілі бір
деігейде əрі қарай дамыту жүзеге асырылады. Сондықтан
көрсеткіштер жақсарады, бірақ ол қол жеткен спорттық бапты
сақтау заңдылықтары шеңберінде жақсарады.
Спорттық бапты уақытша жоғалту – оның даму жүйесінің
алдыңғы кезеңдеріндей заңды кезең болып саналады. Спорттық
бапты иелену жəне сақтау экзогендік сипатын елеулі
қиыншылықтармен:
жоғарғы
спорттық
нəтижелерге,
психикалық ширығуға жəне т.б. жету үшін спорттық
жүктемелерді өсуімен, əлденше есе шегіне жеткізе өзін-өзі
жұмылдыруына байланысты болады. Бұл қиындықтар спорттық
бапты өте ұзақ сақтауды көздеген жағдайда шектен тыс теріс
зардапқа ұрындыруы мүмкін.
Спорттық
жатығудың
мерзімделуі
(даярлық,
жарыстық, өтпелі) спорттық баптың аталған кезендеріне
байланысты.
Кəсіптік-коммерциялық
спортта
спорттық
баптың
аталған кезендері жөнімен іске асырылмайды. Неліктен? Бұл
спорттың күнтізбелік жоспары тұрақсыз, спорттық жатығудың
мерзімделуінде
бар
кезендеріне
бейімделмейді.
Себебі,
жарыстарды
ұйымдастыру
бизнестің
зандылықтарына
бейімделген: жарыстар жие бөлу мүмкін, ақша табудың
ыңғайына байланысты.
Достарыңызбен бөлісу: |
