Өзін -өзі тексеру сұрақтары.
Үйкеліс түріне және қабылдау кернеуіне байланысты үштіректер қалай классификцияланады?
Сырғанау үштіректеріндегі сұйық және жартылай сұйық үйкелістерді қалай түсінесін?
Сұйық үйкелістер болуы үшін қандай негізгі талаптар қажет?
Сырғанау үштіректерін есептеу кезінде біліктің диаметрінен басқа қандай құрылмалық праметрлері анықталады.
Сырғанау үштіректерінде қандай материалдар қолданылады?
Домалау үштіректерінің кеңінен қолданылуы қандай артықшылықтарға байланысты. Олардың артықшылығы мен кемшіліктері.
Домалау үштіректерінің негізгі түрлері.
Дәріс 8. Планетарлы берілісті есептеу негіздері және Новиков ілінісі.
Дәріс жоспары:
Планетарлы берілістер, планетарлы берілістер кинематикасы.
Планетарлы берілістерді таңдап алу және есептеу негіздері.
Планетарлы берілістерді беріктікке есептеу.
Новиков ілінісі бойынша берілістер.
Планетарлың берілістер. Мұндай берілістерде тісті дөңгелектер өз осьтерімен бірге орын ауыстырады. Планетарлық беріліс сыртқы іліністе бола-тын орталық дөңгелектен тұрады. Бұл дөңгелекпен сателлит деп аталатын деңгелек іліністе болады. Ал, сателлит жетекшімен өзара байланыста болады. Сонымен сателлиттер өз осьтерінің бойымен айналады және осьтермен бірге орталық деңгелектің бойымен айналып отырады. Егер b дөңгелегі бекітіліп қойылса, онда қозғалыс h-қа немесе h-тан а-ға беріледі. Ал жетекші бекітіліп қойылса, қозғалыс b деңгелегінен а дөңгелегі-не немесе керісінше беріледі.
Планетарлық берілістердің кинематикасы. Планетарлық берілістердің кинематикасын тексеру үшін Виллис әдісі қолданылады. Бұл әдіс бойынша жетекшіні ойша кері айналдырамыз. Бұл айналыстың бұрыштық жылдамдығы жетекшінің бұрыштық жылдамдығындай болуы қажет, сонда біз оны тоқтатамыз. Мұндай механизмді келтірілген механизм немесе жетекшісі токта-тылған механизм деп атайды. Келтірілген механизмдердегі беріліс санын, дөңгелектердін, айналу саны арқылы төмендегі формуладан табуға болады:
Сателлиттің кері айналуына байланысты алдына теріс (-) таңбасын қоямыз. Егер жетекші және жетектегі дөңгелектер бір бағытта айналатын болса, беріліс саны и>0 болады.
Енді іс жүзінде кездесетін планетарлық берілістерге назар аударайық. Планетарлық берілістердің кебінде «b» дөңгелегі бекітіліп қойылады. Сондықтан п0 = 0 болса, «а» жетекші, ал «h» жетектегі болып келеді. Мұндай жағдайда жоғарыда қабылданған белгілерге сүйене отырып былай жазуға болады:
немесе
Ал сателлиттің айналу санын мынадай теңдіктен табуға болады:
Егер «а» бекітіліп қойылған болса, па =0. Онда беріліс саны
М. Л. Новиков ілінісі бойынша беріліс. Эвольвентті ілінісуді Россияда 1754 жылы академик Леонард Эйлер ашты. Машина жасау саласында көбінесе эвольвент профильді тісті дөңгелектер қолданылады. Бірақ эвольвентті бері-лістердің артықшылыктарымен қатар кемшіліктері де болады. Атап айтқанда, біріншіден, машинаның бөлшектері қозғалысқа түскенде сол жерде серпімді деформациялар пайда болады. Бұл серпімді деформациялар тістердің дұрыс ілінісуіне кедергі жасайтын болғандықтан, машинаның белшектерін (біліктерді, тісті дөңгелектерді) козғалмайтындай етіп жасауды кажет етеді. Бұлай жасау машина бөлшектері салмағының артуына әкеп соктырады; екіншіден, эвольвентті тісті берілістерде, берілетін куаттың 0,5—1% үйкеліс күшін жоюға кетеді; үшіншіден, эвольвента қисығыньщ радиусы қысқа болатындықтан, оның жасау беріктігі шамалы болады.
1957 жылы Новиков нүктелі ілінісудің жаңа теориясын ашты. Эвольвентті берілісте ілінісу сызығы дөңгелектің айналу жазықтығында жатса, Новиков берілісінде ілінісу сызығы тістің бойында жатады. Новиков берілісінде тістердің жанасу нүктесі олардың бойымен орын ауыстырады. Ал жанасу нүктесінің орын ауыстыру жылдамдығы мен жанасу сызығына түсетін қысымның бұрышы эвольвентті берілістегідей болып калады. Бұл тістердің профилін шеңбер доғасымен сызуға мүмкіндік береді. Ал доғалардың радиустары іштей жанасатын қисықтардың радиусына сәйкес келеді. Лездік беріліс саны тұрақты болу үшін тістерді бұранда тәрізді етіп жасайды. Ал мұндай кезде осьтік жабу коэффициенті шамамен 1.1...1.2-ге тең болуы керек.
Мұндай берілісте дөңгелектерді тік тісті етіп жасау мүмкін емес. Винтті тісті дөңгелектерді дайындау, эвольвентті дөңгелектерді дайындауға қарағанда қымбатқа түседі және күрделі аспаптарды қажет етеді. Новиков берілісін тік тісті ету мүмкін емес, тістердің қиғаш орналасуына байланысты осьтік күштің шамасы жоғары болады, сондықтан подшипниктердің конструкциясына күрделі талап қойылады. Сондай-ақ, жоғары жылдамдық υ<12 м/с аспауы қажет.
Новиков берілісінің негізгі геометриялық өлшемдері 12-кестеде көрсетілген қатынастар арқылы анықталады..
Кіші дәңгелектің тістер саны z1=10...25, ал z2>40 шамасында алынған жен. Новиков берілістері де беріктікке Герц формуласы арқылы есептелінеді.
Новиков берілістерін жобалау кезінде теменгі формуланы қолдану ынғайлы:
d1 - кіші тісті дөңгелектің бөлгіш диаметрі, мм;  деңгелектің ендік коэффициенті.
Новиков ілінісуінде тістердің тиісу ауданы эвольвентті берілістегі тиісу ауданынан бірнеше есе артық, сондықтан олар арқылы эвольвентті беріліске карағанда қуатты 2-2,5 есе артық беруге болады. Эвольвентті берілістегі сияқты дөңгелектерді де дәл орналастыруды қажет етпейді және гидродинамикалық майлау жақсарады. Мұндай берілістерде шестерняларды дайында-ганда тістердің санын өте аз етіп жасауға болады. Кейде шестернялар тісін екеу етіп жасауға да болады. Егер тістердің орналасу бұрыштары тең болса (β1=β2), пайдалы әсер коэффициенті де жоғары болады.
Осыған байланысты Новиков берілісін жылдамдығы щамалы ауыр жүктелген берілістерді қолданған жөн.
Достарыңызбен бөлісу: |
