Ќазаќстан республикасы ѓылым жєне білім министірлігі

1. Глоссарий

1) Анықтамалар (жабдықтар, машиналар мен аппараттардың құрылымы)

2) Жабдықтарға қойылатын талаптар

3) Жіктелуі

Ет өнеркәсібінің технологиялық жабдықтары деп әртүрлі технологиялық операцияларды атқарып өткізетін машиналар мен аппараттарды атайды.

Технологиялық машиналар жалпы және арнаулы деп бөлінеді. Біріншісіне – механикалық, гидромеханикалық, жылу- массаалмасу процестері жатады. Мысалы – ұсақтау, сепарациялау, қайнату, кептіру және т.б.

Екіншісіне- құлаққа тандыру, малдың терісін сыдыру және т.б.

Технологиялық жабдықтарең бірінші:

1. 
   Машиналарға
   
2. 
   Аппараттарға бөлінеді
   

Бірақ ТЖ курсы ең бірініші машиналар мен аппараттар қарастырылады.

Ең қарапайым машиналар өзінің құрылымдық формасына қарай минумум үш негізгі бөлімнен тұрады:

1. 
   орындаушы ( немесе ) жұмысшы механизмнен;
   
2. 
   беріліс беретін (немесе жетекші) механизмнен;
   
3. 
   Қозғалтқыш механизмнен (электроқозғалтқыштан, іштен жану және жылу двигателдерінен).
   

Құрылымы бойынша машиналар келесі түрлерге бөлінеді: (автоматтану дәрежесі бойынша)

1. 
   жай қарапайым машиналар
   
2. 
   жартылай автоматтар
   
3. 
   автоматтар.
   

Мысалы:

1. 
   Толасты түрде жұмыс істейтін машиналар мен аппараттарға;
   
2. 
   Толассыз (үзіліссіз) түрде жұмыс істейтін машиналар мен аппараттарға бөлінеді.
   

Ет өндірісіндегі технологиялық жабдықтардың жіктелуі

(классификациясы)

Профессор Пелеевтың А.И. ұсынысы бойынша барлық технологиялық жабдықтар алты негізгі топқа бөлінеді:

1. 
   Еткомбинаттарындағы көтергіш - тасымалдағыш жабдықтар:
   

1.2. Еден үстінде тұрақты орнатылған және жылжымалы көтергіш - тасымалдағыш жабдықтар.

1.3. Ет өнімдерін және әр түрлі шикізаттарды, мысалы: (ішек, май, фарш) құбырлар арқылы тасымалдайтын аспаптар яғни сораптар, щприцтер.

2. 
   Мал мен құсты союға арналған жабдықтар кіреді:
   

2.2. Жүн және қауырсын жұлатын

2.3. Ішек өңдейтін машина

3. 
   Етті механикалық түрде өңдейтін машиналар ет өнімдерін жуатын машиналар:
   

3.2. Жуғыш барабандар және басқа жуғыш машиналар, жартылай мал ұшасын жуатын машиналар.

3.3. Араластырғыш машиналар немесе бұлғауыш машиналар (фарш араластырғыш машиналар)

4. 
   Бөлу, өлшеу және қалыпқа келтіру жабдықтары.
   

4.2. Графитациялық және ортадан тепкіш күштер арқылы бөлетін машиналар мен аппараттар.

4.3. Котлет формалайтын, тұшпара шығаратын, май құйатын, фарштарды буып-түйетін, консерві қалбырларын толтыратын машиналар және т.б.

5. 
   Ет және өнімдерін Жылу арқылы және диффузия арқылы өңдейтін жабдықтар.
   

5.2. Ет тұздайтын аппараттар мен тері тұздайтын аппараттар.

6. 
   Консервы заводтардың жабдықтары.
   

1. 
   Машиналар мен аппараттар өте сапалы өнімді шығаруы керек.
   
2. 
   Машиналар мен аппаратқа кірген шикізаттан шыққан өнім арасындағы массалы айырмашылық өте аз болуы керек.
   
3. 
   Машиналардың жұмысты атқаратын құралдары артық түрде қажамау, үгілмеуі керек.
   
4. 
   Машиналар мен аппараттардың жұмыс атқаратын құралдары тек қана тот алмайтын материалдардан жасалынуы қажет.
   
5. 
   Машиналар мен аппараттардың конструкциялық құрылғы өте жеңіл шұғыл түрде ажыратылып қайта жиналуы керек.
   
6. 
   Машиналар мен аппараттардың конструкциялық құрылғысында жуатын құрал немесе кісі қолы жетпейтін соңылаулар, шұнқырлар болмауы керек.
   
7. 
   Машиналар мен аппараттардың құрамына кіретін электроаспаптардың ішіне су тимеуі керек. Сондықтан ондай аспаптар герметикалық түрде орналасуы керек немесе су кіріп кететін жерінде тұрмауы керек.
   
8. 
   Машиналар мен аппараттар қауіпсіздік технологиясының талаптарына сәйкес болуы шарт.
   

1. Машина және аппарат дегеніміз не?

2. Мерзімді әрекетті машиналар қалай жұмыс істейді?

3. Үздіксіз әрекетті машиналар қалай жұмыс істейді?

4. Автоматтандырылмаған машиналар (қарапайым машина) қалай жұмыс істейді?

5. Жартылай автоматтандырылған машиналар қалай жұмыс істейді?

6. Автоматтандырылған машиналар қалай жұмыс істейді?

7. Өнім өндіру бойынша негізгі операцияларды орындайтын жабдықтар қалай жұмыс істейді?

8 Соңғы операцияларды жузеге асыруға арналған жабдықтар қалай жұмыс істейді?
Қолданылған әдебиеттер.

Пелеев А.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности». М.: Пищевая промышленность, 1971.

1) өндірістік жұмыстың ырғағы, оның технологиялық белгілері

2) технологиялық процесстің жылдамдығы немесе оның кинетикалық жылдамдығы

3) машинаның жұмыс құралының ішіндегі өнім жылдамдығы

4) машинаның өнімділігі (шын мәніндегі) (M _ист., М_о, М_шт, М_в )

5. 
   машинаның қозғалтқышының қуатты жатады.
   

1. 
   Жұмыс ырғағы деп өнімнің бір данасын (дана, тонна, кг, м³) өңдеп шығаруға жұмсалған уақыт мерзімін (с, мин, час) атайды.
   

М_дана – машинаның даналық өнімділігі, дана/сағат.

Өндіріс тактісіне (ырғағы) келесі қасиеттер жатады:

- өнімді даналап өңдейтін машиналардың тактісі есептелініп анықталады;

- бітеу қабатта немесе көлемде өнім өңдейтін машинаның тактісі, ереже бойынша анықталмайды;

- такт өнімідлікке кері шама болып табылады.

2. Процестің кинетикалық жылдамдығы. Ол өнімді өңдеу қарқындылығын сипаттайды.

Қарқындылық деп:

- процесті жүргізуге арналған материал, шикізат және энергия шығындарының аз болуын,

- процестің ағындылығын (поточность),

- процесс жүрген уақытта жұмысшы органның ішіндегі өнімнің жоғары жылдамдықта қозғалуын,

Кинетика жылдамдығын келесі түрдегі теңдеумен анықтаймыз:

^* = L/R

мұнда L – процесстің қозғаушы күші; R –процесс кедергісі.

Мысалы: жылулық процесстер үшін

^* = L/R = Q/F·, дж/м²с (I-3), немесе

^* = k·F·t·F· (I-4), мұнда

Қысқартылғаннан кейін (F·) аламыз:

^* = k·t = t/R , мұндағы k = 1/R, дж/м²с

Ең басты кезең - жылулық процестегі кинетикалық жылдамдықтың өлшемі. Басқа процестермен бірдей өлшем бірлікте болуы үшін оны - Дж/м²с, дұрысырағы Вт = Дж/с.

Онда жылдамдықтың өлшем бірлігі - Вт/м²

Қозғалыс кинетикасы - белгілі бір аудан арқылы өнімге берілетін жылу ағыны (вт) арқылы анықталады. Немесе, белгілі бір аудан (м²) арқылы өнімге бірлік уақытта с) берілетін жылудың мөлшері (дж) бойынша анықталады.

Процестер:

• 
  массаалмасу;
  
• 
  сұйық біртекті емес ортада бөлгенде
  
• 
  пресстегенде
  

^* = L/R = G/F·, кг/м²с

мұнда G – масса, кг.

Бірақ, әр нақты жағдай үшін әртүрлі физикалық мәні бар.

Әр процестің қозғаушы күші әртүрлі болады:

Массалмасу үшін - ^* = G/F· = С/R – концентрациялар айырмашылығы.

Бөлу процесі үшін - ^* = G/F· = /R – тығыздықтар айырмасы

Пресстеу процесі үшін - ^* = G/F· = Р/R – қысымдар айырмасы.

Теңдеу түрінде жассақ:

- ^* = G/F· = С/R

- ^* = G/F· = /R

- ^* = G/F· = Р/R

2. Машиналардың жұмысшы органы ішіндегі өнімнің қозғалыс жылдамдығы ().

Бұл біріншіден өңделетін өнімнің түріне байланысты болады. Егер өнім сұйық , созылмалы тұтқыр , сусымалы ұсақталған болса (сұыйық май түрінде, ет фарышы, шыжық және т.б.) және үздіксіз әрекетті машинада өңделінетін өнім көлемі бойынша болса қозғалыс жылдамдығы қысым немесе арын функциясы бойынша немесе Торичелли формуласы, анықталады.

  2· немесе   2·g·H

түбір астынан шығарсақ  = ²/2

Н = ²/2g

Бұл жылдамдықты өнімділіктен табылған функция бойынша (ағынның) үздіксіз ағынның теңдеуімен анықтауға болады

 = М₀/f = 4·M₀/·d² м/с

В) Егер өнім даналы болса (мал ұшасы, пакеттегі өнімдер, жәшік, фляга, шыны ыдыс) және үздіксіз әрекетті машинада бір уақытта өңделіп және, конвейерлерде, таспалы тасымалдағыштарда, элеваторларда тасымалданса тасымалдау жылдамдығын келесі формуламен анықтауға болады.

 = М_шт.·L, м/с,

Осы жағдайда, яғни, егер өнім даналы болса, тасымалдау жылдамдығы технологиялық жабдықтардың жұмысшы органдарының жылдамдығына тең келуі керек. Бұл жылдамдықты келесі негізгі формула бойынша анықталады:

Өнімділік :

1. 
   процестің кинетикалық жылдамдығымен;
   
2. 
   Өнімнің машинаның жұмысшы органының ішіндегі қозғалу жылдамдығы;
   

Екінші жағдайда өткізгіштік қабілеті деп аталады:

1. 
   Жылулық жабдықтар үшін
   

М_нақ.= F·^* = F·Q/F· = Q/, дж/с = вт

Яғни, нақты өнімділік дегеніміз - жылуалмасу аппаратының өнімге жылу беру қабілеті.

2. Масса алмасу процесі жүретін жабдықтарда

- сұйық және қатты фазаны тығыздықтар айырмасы әсерінен ортадан тепкіш немесе гравитациялық өрісте ажырату немесе

- престеу, яғни, құрғақ немесе қабыршақ өнім алу үшін сұйық фазаны бөлу үшін, нақты өнімділік төмендегідей анықталады

М_ист.= F·^* = F·G/F· = G/, кг/с

Өнімді көлемде өңдеу кезіндегі үздіксіз әрекетті машиналардың өнімділігі

Өткізу қабілетін де (немесе көлемдік өнімділігі) бөлінбеу теңдеуімен анықтайды

М₀= f· м³/с

Өткізгіштік қабілеті дегеніміз - бұл ТЖ өзі арқылы белгілі бір көлемдегі бастапқы өнімді өткізу қабілеті.

1) өнім бітеу көлемде қозғалады,

2) жұмысшы органның жылдамдығына тең жылдамдықпен қозғалады, және

3) жұмысшы органның жылдамдығына тең емес жылдамдықпен қозғалады.

4) бұл теңдеу сұйық және тұтқыр –пластикалық өнімдер үшін де пайдаланылады.

5) егер теңдеңдеуді 3600 көбейтсек онда сағаттық өнімділік шығады

М₀= 3600· f· м³/час

6) егер теңдеуді өнімнің тығыздығына  көбейтсек – ТЖ массалық сағаттық өнімділігі алынады.

М_В = 3600· f·· кг/час

Бұл теңдеу барлық Ү/сіз Ә машиналардың барлығына да (волчоктар, ҮӘ куттерлер, ҮӘ шприцтер, насостар, транспортерлерде және т.б.) пайдаланылады.

Өнімді көлемде өңдеу кезіндегі мерзімді әрекетті машиналардың өнімділігі

МӘ машинаның көлемдік өнімділігі машинаның жұмысшы камерасының уақытқа қатынасына тең.

М₀ = 3600 V··/ = 3600 G/, кг/час

Сондай-ақ МӘ және ҮӘ машиналар үшін бір формула модификациясы қолданылады

М₀ = V/ = f· Н·n· = 0,25 ·D²·H·n· м³/с

Бұл физикалық түрде, ал инженерлік түрге енгізсек онды _а = 1,2-1,5қуаттың қор коэффициентіне көбейтіп, ауысу коэффициентіне 1000 және машинаның жетекші механизмінің ПӘК бөлу керек.

N  P··_а/1000·, кВт

Бақылау сұрақтары:

1. Жұмыс ырғағы дегеніміз не?

2. Даналық өнімділік қалай анықталады?

3. Теориялық өнімділік дегеніміз не қалай анықталады?

4. Технологиялық жабдықтың нақты өнімділігі қалай анықталады?

5. Мерзімді әрекетті аппараттың өнімділігі қалай анықталады?

6. Машинаның қуаты қалай анықталады?

Қолданылған әдебиеттер.

Пелеев А.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности». М.: Пищевая промышленность, 1971

2. Жабдықтарға қойылатын талаптар

3. Жіктелуі
Технологиялық жабдық дегеніміз технологиялық операцияларды орындауға арналған жабдықтар болып табылады.

Технологиялық операциялар жалпы және арнайы болып жіктеледі.

Олар: әртүрлі айлабұйымдар, агрегаттар, технологиялық ағынды желілер, қондырғылар, кешендер, және т.б.

Дегенмен, технологиялық жабдықтар пәнінде негізінен машиналар мен аппараттар қарастырылады. Олардың арасындағы айырмашылық құрылымдық пішіндерінде болып табылады.

Құрылымдық пішіні бойынша неғұрлым қарапайым машина кемінде үш бөліктен тұрады:

- орындау (немесе жұмысшы) механизмі;

- беріліс (немесе жетекті) механизмі;

- қозғалтқыш механизмі (электрқозғалтқыш).

Классикалық түрдегі аппарат (қарапайым аппарат) орындау (немесе жұмысшы) органы және жұмысшы камерадан тұрады.

Қозғалтқыш және беріліс механизмдері, сонымен қатар басқа да жұмысшы механизмдер кейбір аппараттарда мүлдем болмайды, а егер болса қосалқы жұмыс атқарады.

Машиналар мен аппараттардың жіктелуі

Құрылымдық пішіні бойынша машиналар (автоматтандырылу деңгейіне қарай) қарапайым жұмысшы машиналар, жартылай автоматтар және автоматтарға жіктеледі.

Қарапайым жұмысшы машиналар көбінесе үш бөліктен тұрады. Олар нақты бір технологиялық операцияны орындайды. Мысалы: еттартқыштар шикізатты ұсақтайды, араластырғыштар араластырады, сепараторлар ажыратады және т.б.

Жартылай автоматтар бірнеше бөліктер мен жұмысшы органдардан тұрады. Олар жұмысшының қатысуымен бірнеше технологиялық операцияларды автоматты цикл бойынша орындайды.

Автоматтар да бірнеше бөліктер мен жұмысшы органдардан тұрады және жұмысшының қатысуынсыз барлық операциялар (негізгі және қосалқы) автоматты цикл бойынша орындалады.