Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі павлодар мемлекеттік педагогикалық институты

 
7 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ  
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 
 
ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
А.Ж. Асамбаев 
 
 
 
КРИПТОГРАФИЯ  НЕГІЗДЕРІ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ПАВЛОДАР
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
8 
УДК 004.056.55 
 
Баспаға Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтының 
Ғылыми кеңесі шешімімен ұсынылған 
 
 
Пікір жазғандар: 
техника ғылымының кандидаты, профессор – А.Д. Тастенов 
педагогика ғылымының кандидаты, доцент – Ж.Ғ. Мұқанова  
 
 
 
 
 
 
 
Асамбаев А.Ж. 
Криптография негіздері. Оқу құралы. – Павлодар, 2012. – 173 бет. 
 
 
Криптография  барлық  ақпараттық  қауіпсіздіктің  негізінде  жатыр.  Бұл 
оқулық  қазіргі  криптографиялық  әдістерге  кіріспе  болып  саналады. 
Криптографияның теориялық негіздерін жүйелі баяндауына және ақпаратты 
қорғау үшін олардың қосымшаларын пайдалануына осы оқулық арналған.  
Теориялық  материалдар  мысалдармен  түсіндірілген,  әр  бөлмде 
пысықтау сұрақтар, жаттығулар берілген. 
Оқу  құралы  информатика  және  математика  мамандықтарында  оқитын 
студенттерге  арналған,  сонымен  қатар  оны  оқытушыларға  да  ұсынуға 
болады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
© Асамбаев А.Ж., 2012 
© Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты 
 
 
 
 
 

 
9 
МАЗМҰНЫ 
 
КІРІСПЕ ........................................................................................................... 
3 
1 КРИПТОГРАФИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫ ................................ 
8 
1.1 Криптографияның пәні мен міндеттері ................................................... 
8 
1.2 Негізгі анықтамалар .................................................................................. 
10 
1.3 Ақпаратты қорғаудың криптографиялық жүйесіне қойылатын талаптар   
11 
1.4 Криптографиялық әдістерді жүзеге асыру ............................................. 
12 
1.5 Криптография тарихынан мәліметтер ..................................................... 
12 
1.6 Криптографиялық шабуылдар ................................................................. 
14 
1.7 Шифр мысалы ........................................................................................... 
16 
1.8 Криптографиялық протокол  ................................................................... 
19 
Негізгі терминдер ........................................................................................... 
20 
Сұрақтар  .......................................................................................................... 
22 
Жаттығулар ...................................................................................................... 
22 
2 ЖАБЫҚ КІЛТІ БАР ШИФРЛАУДЫҢ ҚАРАПАЙЫМ ӘДІСТЕРІ 
23 
2.1 Симметриялық шифрлаудың жалпы схемасы  ....................................... 
23 
2.2 Орнына қою әдістер  ................................................................................. 
25 
2.3 Орын ауыстыру әдістер  ........................................................................... 
35 
Негізгі терминдер  ........................................................................................... 
39 
Сұрақтар  .......................................................................................................... 
40 
Жаттығулар  ..................................................................................................... 
40 
3 ЖАБЫҚ КІЛТІ БАР БЛОКТЫ ШИФРЛАРДЫ ҚҰРУ ПРИНЦИПТЕРІ  
44 
3.1 Композициялық шифрдың ұғымы  .......................................................... 
44 
3.2 Симметриялық шифрлаудың блокты алгоритмында пайдаланатын операциялар  
45 
3.3 Симметриялық шифрлаудың блокты алгоритмының құрылымы  ....... 
48 
3.4 Блокты шифрлау алгоритмға қойылатын талаптар  .............................. 
49 
3.5 Фейштель желісі  ....................................................................................... 
50 
Негізгі терминдер  ........................................................................................... 
51 
Сұрақтар  .......................................................................................................... 
51 
Жаттығулар  ..................................................................................................... 
52 
4 DES ЖӘНЕ AES ШИФРЛАУ АЛГОРИТМДАРЫ  ............................. 
53 
4.1 Негізгі мәліметтер  .................................................................................... 
53 
4.2 Екі еселі DES және «ортада кездесу» шабуыл  ...................................... 
57 
4.3 Үш еселі DES  ............................................................................................ 
58 
4.4 Rijndael алгоритмы   .................................................................................. 
59 
4.5 Блокты алгоритмдердің жұмыс тәртіптері  ............................................ 
60 
Негізгі терминдер  ........................................................................................... 
61 
Сұрақтар  .......................................................................................................... 
62 
Жаттығулар  ..................................................................................................... 
63 
5 ДЕРЕКТЕРДІ КРИПТОГРАФИЯЛЫҚ ТҮРЛЕНДІРУ ГОСТ 28147-89 
АЛГОРИТМЫ  ............................................................................. 
 
64 
5.1 Негізгі мәліметтер  .................................................................................... 
64 
5.2 ГОСТ 28147-89 раундының құрылысы  .................................................. 
64 
5.3 Шифрлаудың негізгі тәртіптері  .............................................................. 
67 
5.4 ГОСТ 28147-89 және DES шифрлау алгоритмдарының айырмашылығы  
68