86
Объектілерді тұтастыруда (құрастыруда) ұсынылады:
- бір-біріне жақын, көру өрісіндегі объектілер бір-біріне жақын
болған сайын, жоғары ықтималдықпен олар бірыңғай, біртұтас
бейнеге ұйымдасады;
- үдеріс ұқсастығымен, бейнелер ұқсас, біртұтас болған сайын,
жоғары ықтималдықпен олар ұйымдасады;
- жалғасу қасиетін есепке алу, көру өрісіндегі элементтер
заңдық бірізділікті сəйкес жалғастырушы орында көп болған
сайын, жоғары ықтималдықпен бірыңғай, біртұтас бейнеге
ұйымдасады;
- осындай ретпен, олар тұйықталған тізбек құрау, көру өрісіндегі
элементтер көп тұйықталған тізбек құраған сайын, олар үлкен
дайындықпен жеке бейнелерге ұйымдасады;
- объектілердің үлгісін, əріптер мен сандардың көлемін, түстің
қанықтығын, мəтіннің орналасуын жəне т.б. таңдауда зат пен
фонның бөліну ерекшелігі;
- визуальды ақпаратты бөлшектермен, ашық жəне қарама-қарсы
түстермен жүктемеу;
- еске сақтау үшін арналған оқу материалын түспен, астын сызу,
қаріптің өлшемімен жəне т.б.
Мультимедиалық ресурстарды жасау барысында əр түрлі фон-
да əр түрлі түстермен бейнеленген объектілерді адам əрқалай
қабылдайтынын есепке алу керек. Егер объектілердің түстерінің
ашықтығы мен фонның ашықтығы сай келмесе, онда кескінді беттік
көру барысында визуальды таңба əсері пайда болуы мүмкін. Бейнені
ерекше зейінмен қараған кезде бұл объектілерді қабылдау қосымша
көру күшін талап етеді.
Көрермендік ақпаратты ұйымдастыруда заттардың фонға деген
қарама-қарсылығы маңызды рөл атқарады. Қарама-қарсылықтың
екі түрі бар: тура жəне кері. Тура қарама-қарсылықта заттар мен
олардың бейнелері қошқыл, ал кері қарама-қарсылықта фоннан
ашықтау. Əдетте мультимедиалық ресурста қарама-қарсылықтың
екі түрі де қолданылады, жеке-жеке əр түрлі кадрларда, бірге бір
суреттің рамкасында.
Тура қарама-қарсылықта жасалған жұмыс артықшылыққа ие.
Бұндай жағдайларда жарықтың өсуі көрудің жоғарылауына, ал
керіде төмендеуге əкеледі, бірақ кері қарама-қарсылықта ұсынылған
сандар, əріптер мен таңбалар кіші көлемде тура қарама-қарсылықта
болса да анық жəне тез танылады. Бейне бөліктерінің салыстырма-
87
лы көлемі қаншалықты үлкен жəне ашықтығы жоғары болған сайын,
қарама-қарсылық соншалықты кіші болу керек, сонда көру жоғары
болады.
Білім беруші мультимедиалық ресустың түстер палитрасындағы
түстердің сəйкестігі осындай оқу құралында анықталған
психологиялық жұмыс күйін қалыптастырады. Қара түстердің
басымдылығы жабырқаулы күйге, енжарлыққа, ал ашық түстердің
басымдылығы, керісінше, аса қоздыруға алып келеді.
Түстердің маңызы тұрақты жəне тиянақты көрермендік
ассоциацияға, нақты заттар мен объектілерге сəйкес болу керек.
Сондай-ақ, түстердің маңызын адамның психологиялық əсеріне
сəйкес (мысалы, қызыл түс – тоқтату, шұғыл ақпарат, қауіптілік,
сары түс – назар мен аңду, жасыл – рұхсат беруші жəне т.б.) таңдау
керек. Объектілерді маңызды қарама-қарсы қою барысында қарама-
қарсы түстерді (қызыл-жасыл, көк-сары, ақ-қара) пайдалану
ұсынылады.
Білім беруші мультимедиалық ресурстардың интерфейсін
құруда компьютер экранында ақпаратты оқуды оңтайландыру үшін
логикалық екпінді пайдалану ұсынылады. Логикалық екпіндер
деп белгілі бір объектіге тұтынушының назарын аударуға арнаған
психологиялық-аппараттық тəсілдерді айтамыз. Логикалық
екпіндердің психологиялық əсері көрермендік іздеуде уақытты азай-
тумен жəне негізгі объектінің центріне көру өсін тіркеумен байла-
нысты.
Логикалық екпіндерді құруда көп қолданылатын тəсілдер:
негізгі объектіні ашық түстермен бейнелеу, көлемін, ашықтығының
өзгеруі, жарқылдармен сəуле таратуының орналасу немесе бөлінуі.
Логикалық екпіннің сандық бағасы қарқындылық болып табылады.
Қарқындылық фонға байланысты түс пен объектінің ашықтығына
тəуелді. Ең жақсы бөліп көрсету тым ашық немесе қарама-қарсы
түстерді пайдалану, ал ең нашары – жарқылдаған сəулелер, көлемнің
немесе түстің өзгеруі. Объектінің жылтылдау режимін пайдаланғанда
жылтылдау жиілігін 3-8 Гц аралығында белгілеу ұсынылады.
Объектіге назар аударту үшін бірнеше логикалық екпіндерді бір
уақытта пайдалануға болады. Сонда объектінің логикалық екпінінің
қарқындылығы осы екпіндердің сомасына тең болады. Мысалы,
объект бір уақытта фон ашықтығының төмендеуімен, оның жыл-
тылдау режимінің қосылуымен немесе жарқылдаған сəулелер мен
дыбыстық сигналдармен ажыратылуы мүмкін.
88
Білім беру мультимедиа ресурстарында бірнеше объектіні
біруақытта ерекшелеу ойдың шашырауына, одан əрі қарай
оқушылардың тез шаршауына əкеліп соғуы мүмкін.
Көру ақпаратын қабылдаудың оңтайлығы басты объекті
өрісінің назардан тыс ерекшеленуі əсер етеді. Басты объект өрісіне
4-6 қосымша объектілерден көп емес орналастыру қажеттілігі
ұсынылады. Қосымша объектілер санын арттыру зейіннің
шашырауына əкелуі мүмкін, оның салдарынан басты объект зейін
аясынан тысқары қалып, қосымша объектілер фонмен бірлесіп кетуі
ықтимал.
Объектілер пішіндері мен суреттің фон эементтері тұрақты
көру ассоциациясына сəйкес келуі шарт, нақты заттар, объек-
тілердің пішініне ұқсас болуы қажет. Бұл талапқа сəйкес келмеуі
керек емес сұрақтарға, оқу уақытын жоғалтуға əкеліп соғуы
мүмкін.
Білім беру мультимедиа-ресурстарын дайындаушылардың басты
назары иллюстрацияны пайдалануға негізделген жəне жүйеленген
тəсілге бөлінуі тиіс. Иллюстрацияның бір немесе бірнешеуін қолдану
қиын жəне күрделі оқу мəтінін түсіндіру барысында, қосымша
көрнекілік түсіндіруді қажет еткенде; тақырыптық мағыналық блок-
тарды жалпылау мен жүйелеу үшін; барлық оқу материалын жал-
пылай жандандыру үшін жəне мəтінді барлық өріс бойынша баспа
жəне электронды түрде (гипермедиа) орталықтандыру қолдану
ұсынылады.
Жеке экран беттері немесе барлық білім беру мультимедиа-
ресурстары үшін нақты иллюстрацияның саны арнайы бекітілме-
ген. Бұл білім беру мультимедиа-ресурстарының параметрі əрбір
жағдайда келесілерді ескере отырып анықтау ұсынылады:
- оқу материалының мазмұны мен сипаты;
- оқушыларды оқытудың таңдалған əдістемесіне;
- жалпы орта білім беру жəне нақты мектептердің мүмкіндіктері
мен ерекшеліктеріне қарай.
Білім беру мультимедиа-ресурстарымен берілетін жақсы
безендірілген, түсінікті, көп иллютрацияланған оқу материалы,
оқушылардың жағымды эмоциясын қалыптастырады, оқу пəндерін
оқып-үйренуге қызығушылығын арттырады, оқушылардың жалпы
жағдайына əсерін тигізеді.
Білім беру мультимедиа-ресурстарында оқу материалының көр-
некілігін арттыру үшін кесте мен схемаларды қолдану ұсынылады.
Достарыңызбен бөлісу: |
