ҚазаҚстан Республикасы білім және ғылым министРлігі балалаР ҚұҚыҚтаРын ҚоРғау комитеті


бейімделу»  бағдарламасы  тиімді  енгізілуде.  Ол  бойынша  бала-
лар  үйі  жағдайларында  балалар  және  жасөспірімдермен  руха-
ни-өнегелік  жұмыс  жүйесінің  негізгі  позицияларын  жаңартудың, 
тәрбиеленушілерді  жалпыадамзаттық  құндылықтар  туралы  білім-
мен  қаруландырудың,  өнегелік  категориялары  аясында  адамзаттың 
рухани мәдениетіне қатыстырудың, балаларда өзін-өзі жүйелі түрде 
тәрбиелеу қызметі мақсатымен зерттеу қажеттілігін қалыптастыру-
дың сәті түсуде.
«Табысқа  апарар  жол»  бағдарламасы  тәрбиеленушілерді 
әлеуметтік қорғауға, олардың әлеуметтену процесіне көмек беру мен 
қолдау  жасауға  бағытталған.  Бұл  бағдарлама  тәрбиеленушілерде 
оңды бағытталған өмірлік жоспарларды, кәсіптік ниет-пиғылдарды, 
әлеуметтік-тұрмыстық  дағдылар  мен  икемділіктерді  қалыптастыру; 
жасөспірімдерде өмірдегі табыстарға ұмтылушылықты дамыту мін-
деттерін көздейді. Бағдарлама маңызды жеке тұлғалық қасиеттерді 
дамытуға  жағдай  жасайды,  балалар  үйінен  шыққаннан  кейін 
проблемалық жағдаяттарға қарсы тұра білу икемділігін дамытады. 
Бағдарлама  «Сенің  өмірлік  таңдауың»  және  «Іскер  адамның 
іс-тәжірибесі»  жобаларымен  толықтырылған.  Бұл  жобалар 
жасөспірімдердің  кәсіптік  таңдауын  нақтылауға,  олардың  болашақ 
кәсібіне қызығушылығын белсендіруге және балалар үйін бітіруші-
лер өмірдің қаржы-ақшалық нормативтерімен танысуға тура келетін 
экономика мен кәсіпкерлік негіздеріне оқытуға бағытталған. Мыса-
лы, тәрбиеленушілер күнкөрістің ең төменгі деңгейінің қандай екен-
дігі, ақшаны қалай жұмсау керектігі, олардың балалар үйін бітірген-
нен кейінгі ақша табудың перспективалары қандай екендігі туралы 
интерактивтік  ақпарат  алады.  Перспективалармен  неғұрлым  нақты 
және көрнекті танысу үшін қаланың барлық оқу орындарына экскур-
сиялар жасалды. 
Педагогикалық  ұжымға  мониторинг  жасаудың  нәтижелері 
бағдарламаның  тәрбиелеу  процесіне  табысты  енгізіліп  жатқанын 
көрсетті. Жоғары сынып оқушылары кәсіп таңдау жөнінде байсалды 
ойлана бастады, оқуға ынталану артты. Көптеген түлектер оқуларын 
тек  кәсіптік  мектептер  мен  лицейлерде  ғана  емес,  ЖОО-нда,  
колледждерде  жалғастыруға  ұмтылады.  Бітірушілерде  өзінің  жеке 
басының табыстылығына көзқарастары өзгерді, өзін-өзі бағалау арт-
ты, өз болашағын жобалау шеберлігі қалыптасты, балалар әлеумет-
тік-тұрмыстық дағдылар мен икемділіктерге ие болды.


Бұл  жерде  сондай-ақ  белгілі  бір  дағдыларға  жаттығу  үшін 
рөлдік ойындар өткізіледі. Іскерлік сапаларды дамыту үшін ойында 
жағдаяттардың үлгілеріне бірнеше күн бойы жаттығулар өткізіледі. 
Отбасылық  өмір  үшін  және  балалар  үйінің  тәрбиеленушілері 
өздерінің айналасында әлі кездесе қоймаған басқа жағдаяттар үшін 
қажетті дағдыларды қалыптастыратын тренингтер өткізіледі.
Қ.Сарымолдаев атындағы балалар үйінде әрбір топ отбасы деп 
аталады және әрбір отбасының өз аты бар. Өмірдің мұндай салты ере-
сектер мен балалардың арасындағы қазыналық таптаурынды өшіреді 
және жаңа педагогикалық шешімдерді іске асыруға жол ашады. 
Жаңа  технологияларды  сапалы  енгізудің  үлгісін  алматы 
қаласындағы  «жанұя»  мамандандырылған  кешені  де  көрсетті. 
Бұл  жерде  негізгі  мақсат  анықталған:  бұл  түзетімдік  мекемеде 
тәрбиеленуші әлеуметтік ортадағы мінез-құлық үлгілері мен норма-
ларын, әлеуметтік тәжірибені меңгере алатын білім беру ортасын жа-
сау. «Жанұя» кешені қызметкерлерінің негізгі міндеті – тәрбиеленуші-
лерде адамдардың арасына орнығуға ұмтылушылық, өзін өмірде та-
ныта білушілік дағдыларына үйрету. Бұл мекемедегі бағдарламалар 
мен жобалардың негізгі дүниежүзілік және отандық педагогиканың, 
мәдениеттің,  психологияның  және  де  басқа  ғылымдардың  бай 
дәстүрлеріне  сүйенетін  тәрбиелеу  мен  оқытудың  біртұтастығы, 
жүйелілігі, табиғаты бірдейлігінің негізінде ноосфералық білім беру 
тұжырымдамасы  болып  табылады.  Ноосфералық  білім  беру  мен 
тәрбиелеу  біртұтас  ойлауды  тәрбиелеуді,  мұғалімнің,  оқушының 
шығармашылық  әлеуетінің  босауын,  жеке  тұлғаның  оқуға  ынтала-
нуын тәрбиелеуді, оқушы мен мұғалімнің денсаулық және уақыт ре-
сурстарын босатуын, қоғамның қаржылық және техникалық ресурста-
рын үнемдеуді және қоғамдағы техникалық, медициналық, әлеуметтік, 
қылмыстық шиеленістердің өзгеруін береді. Ноосфералық білім беру 
дүние  заңдарын,  адамзат  қоғамын  тануда,  тәрбиесі  қиын  балалар 
және сыныптарымен, тәлімі нашар отбасылардың бағдарламаларын 
жасау кезінде тиімді құрал ретінде әрекет етеді. 
Өздігінен  өмір  сүруге  дайындықтың  «Болашаққа  қадам» 
бағдарламасы  –  бұл  баланың  шығармашылық  әлеуетінің  дамуы, 
оның  еңбекке  деген  оңды  көзқарасының  қалыптасуы,  өмірлік 
перспективалардың  орнығуы,  әлеуметтік  қарым-қатынастардың 
өнімділігін қамтамасыз ету.

13
Жобаның  маңызды  бөлігін  педагогикалық  ұжымның  жаңа 
жағдайлардағы жұмысқа дайындығы құрайды. 
Педагогтардың  70%-ына  жуығы  ноосфералық  білім  беру 
жөніндегі курстардан өтті, оқыту мен тәрбиелеудің биобарабарлық 
технологиялары бойынша семинарларға қатысқан.
Бағдарламаның  тиімді  іске  асырылуы  үшін  қажетті  жағдайлар 
ескеріліп, орталық ұйымдастырылды. Бұл – жасын есепке ала отырып 
ұтымды режим жасау, дербестігін таныту үшін табиғи оқыту ортасы 
мен жағдайлардың болуы, тәрбиеленушіні психологиялық жағынан 
демеу.  Бітірушілердің  режимі  мен  тамақтануын  ұйымдастыру 
өзгерді. Олар өз бетінше азық-түлік сатып алып, ас әзірлей бастады. 
Биобарабар  технологияларға  негізделген  арнаулы  психологиялық-
педагогикалық  демеушілік  ұйымдастырылды.  Бітірушілермен 
жұмыс істеу үшін педагогтар арнайы іріктеп алынды. Оларға ерек-
ше талаптар қойылды: жұмыс тәжірибесі мен біліктілігінің болуы, 
жасөспірімнің  жас  ерекшеліктері  мен  ақыл-ойының  дамуы  артта 
қалған жетім баланың жеке тұлғалық өзгешелігін білуі.
Бағдарламаға  істе  сыналған  тәжірибе  есепке  алына  отырып, 
үнемі  ішінара  түзетулер  енгізіледі,  бірақ  та  жасөспірімдердің  мі-
нез-құлқы  мен  психикалық  денсаулығына  мониторинг  жүргізудің 
нәтижелері көңілге сенім ұялататынын атап өткіміз келеді. Кондоми-
нум жағдайларында өмір сүретін тәрбиеленушілер тұрмыстық және 
әлеуметтік мәселелерді шешуде неғұрлым құзіретті бола түсті. Олар 
басқа балалардан анағұрлым ерекшеленеді. Оларда бастамашылдық, 
дербестік,  қарым-қатынастағы  ашықтық  сияқты  жеке  тұлғалық 
қасиеттер пайда болды.  Балалардың өз сөздерімен айтсақ, олардың 
өмірі неғұрлым мазмұнды бола түсті, оларда жаңа қызығушылықтар, 
жауапкершілік пайда болды. 
Ноосфералық  білім  беру  технологиялары  «Өзін-өзі  тану»  ру-
хани-өнегелік  даму  бағдарламасымен  тығыз  байланысып  кеткен, 
олар  бір-бірін  толықтырып,  байыта  түседі.  Өнегелік-рухани  бі-
лім  беру  мен  тәрбиелеудің  «Өзін-өзі  тану»  жобасы  балада  өзімен, 
қоғаммен, отбасымен және қоршаған дүниемен үйлесімділікте өмір 
сүре білуді қалыптастыруға көмектеседі. Бұл жеке тұлғаның барлық 
құрылымдарының: зерденің, сезімдердің, еріктің, қабілеттіліктер мен 
мінез-құлықтың дамуын білдіреді, жеке тұлғаны тәндік және рухани 
деңгейде сақтай отырып, өзіне және адамдарға деген сенімді дамы-
тады.