Қазақ тілінің өрісі кеңейді, бірақ…

«Ұзынағаш соғысындағы жеңісіміз біздің орыстың бүтін Орта Азияны жаулағандағы жеңісіміздің анасы болды»

жүктеу 34,19 Kb.

бет	5/6
Дата	21.09.2022
өлшемі	34,19 Kb.
	#39346

1 2 3 4 5 6

Қазақ тілінің өрісі кеңейді

Біріншіден , оқушы ана тілін толық меңгергенде ғана екінші тілді оқытуға болады. Екіншіден , оқу бағдарламасында ана тілінің басым, негізгі тіл болып қалуын мықтап қадағалауды көздейді.

«Ұзынағаш соғысындағы жеңісіміз біздің орыстың бүтін Орта Азияны жаулағандағы жеңісіміздің анасы болды» деді. Отаршылдарға ескерткіш қойған тек қазақтар ғана. Бұл қазақ рухын сындыру.
Сондай-ақ оған шын тілін үйретудің өз қисындары бар. Біріншіден, оқушы ана тілін толық меңгергенде ғана екінші тілді оқытуға болады. Екіншіден, оқу бағдарламасында ана тілінің басым, негізгі тіл болып қалуын мықтап қадағалауды көздейді. Ана тілі мен екінші тілден тура аударма арқылы салыстырып оқытылғанда оқушы өз ана тілін де терең меңгеруге мүмкіндік алады. Бұл әлемдік тәжірибе. Біз ағылшын тілін қазақ тілі емес, орыс тілі арқылы үйретіп, тағы да ұлттық рухымызды әлсіретіп отырмыз, қазақ сырттан келген қауіпке қарсы тұру, қолайсыз, жайсыз, әлеуметтік-психологиялық жағдайда, іштей күш жинап, өзін сақтау қабілеті басым ұлт. Ғасырлар бойы қалыптасқан бұл қасиет орыстану саясатынан да аман алып шықты, социализм қазанында қайнап, басқаға сіңіп кетпеді, тілін, мәдениетін негізінен сақтап қалды, сондықтан, бүгінгі тәуелсіз Қазақстанда болашаққа зор сеніммен қарауға негіз бар. Ал қазақ ұлты ана тілін толық меңгергенде ғана мемлекеттік тіл мемлекет азаматтарының басын біріктіреді.
Орыстанған қойыртпақ, негізінен орыс тілді кириллица жазуы басым қоғамда да латынға көшуге аса ынта жоқ. Сондықтан, бүгін ойланар мәселелер баршылық. Желпініп латынға көшсек барлық мәселе шешіледі деп даурықпай, дайындық жұмысына ыждаһаттықпен қарау жөн.
Тіліміздің сақталуы мен өрісінің кеңеюі, негізінен, үш факторға, яғни, сөздік қорымызға, сөйлеушілердің санына және мемлекеттегі мәртебесіне байланысты десек, қазақ тілі осы үш позицияны да толығымен қанағаттандыратынына қарамастан осы уақытқа дейін тіліміздің адымы ашылды деп айта алмасақ керек. Тарихи және бүгінгі адами, саяси алғышарттар бар екен, дегенмен қазақ тілінің төңірегі күрес алаңына айналып, оң демографиялық үдерістің тоқтаусыз өсуіне, соған орай мемлекетті құрайтын көпшіліктің сұранысына, туған тілінің, мемлекеттік тілінің барлық салада өркендеуін қажетсінуіне қарамастан қазақ тілі Қазақстан елінде екінші тілдің позициясында, енді үш тілдің біреуі болмақ және әлгі екі тіл бәсекеге аса қабілетті әлемдік тілдердіңқатарындағы алпауыт құралдар. Енді осындай тілдермен қазақ тілі тең тұрарына кепілдік берудің реті мен жөні қалай болмақ, саясаты мен салмағы басым бұл тілдер біздің тілімізді осы бәйгеде оздырмақ түгілі, шаңына ілестірер ме, бұл көп ойланбай тез шешім қабылдататын мәселе болмағы міндет. Орыс тілін алайық. Бұл арысы күні кеше өзіміз шекпенінен жауыр болып шыққан отаршыл биліктің тілі. Рас, бұл тіл арқылы ілім, білім игерген шығармыз, бұл тілде әлемдік ойдың мол қоры бар, дегенмен тәуелсіздік алған қазақтың түйсігі өз тілінде ел болуға, білім алуға, ұрпақ өсіруге толық жарайтыны бек күмәнсіз. Ол жағы сауатты жанға ұғынықты болар. Ағылшын тілі. Британия болып бар құрлықты бағындырған, Америка болып жаңа заманда дегенін істеткен, айтқанын болдырған жаңа дәуірдегі ең қуатты империяның тілі. Сонда әлемді күшпен де, бүгінгінің барша қызықтарымен де, әсіресе, жастарды елітіп жатқан мықтылардың тіліне, өз елінде ғасырлап қағажу көрген, әлі де маңдайы жарқырай қоймаған тәуелсіздігі балаң елдің тілі төтеп беруі қиындау екені қазақтың еліне адал, тіліне жанашыр сан ағайынның әңгімесіне арқау болуда, бұл әңгіменің тым созылғаны, бітпейтін жырға айналғаны билікті мыңқ еткізер емес. Иә, қазақ мектептері көптеп ашылды, дегенмен ол мемлекеттің саясатының емес, көп болғысы келетін айналайын алтын құрсақ аналардың арқасы, Алаштың бауырмалдығының, балажандылығының жемісі. Енді көгерген қазақ, көбейген қазақ өз тілінде сөйлеуге тиіс қой. Сөйлегенде, оның тілі өз төрінде барлық салада сөйлеуі керек. Бұл «Қазақстан» деген мемлекетті өзі қазақ болғаны үшін, өз атамекені болғаны үшін ең шын сүйетін қазақтың қалауы мен тілегі. Осы жерде талай сыннан құтқарған, алып қалған бағзы бабалардың тікелей ұрпағының табиғи мирасқорлық қажеттілігі. Бұл арада тұжырым тек осылай болмақ. Оны сан-саққа жүгіртудің қажеті шамалы. Сол Британияның тұманды күніне ең құмар адам - ағылшын, Рязаньның орманды алқабын, Петербурдың сәулетін шын жүрегімен сүйетін адам – орыс, сол сияқты Мағжан айтпақшы: «Бір ұлттың тілінде сол ұлттың жері, тарихы, тұрмысы, мінезі айнадай ашық көрініп тұрады. Қазақ тілінде қазақтың сары сайран даласы, біресе желсіз түндей тымық, біресе құйындай екпінді тарихы, сар далада үдере көшкен тұрмысы, асықпайтын, саспайтын сабырлы мінезі – бәрі көрініп тұр. Қазақтың сар даласы кең, тілі де бай». Иә, тіл – халықтың ғасырлардан тамшылап жинаған мінезі. Сондықтан сол тілдік жүйеде ұлт болмысы толық танылып, тіл арқылы дүниенің дидарын көріп, халық өзімен табысады. Сол үшін де тілін сақтауға барлық халық күреседі, өйткені тіл арқылы өзінің де сақталатынын жақсы ұғынады. Тілі бұзылса, мінезінің бұзылатынын, мінезі бұзылса, халық ретінде бейнесі бұзылатынын әр халықтың ақылмандары жақсы ұғынған. 1943 жылы ІІ дүниежүзілік соғыс көрігі қызып тұрғанда АҚШ президенті Франклин Рузвельт пен Ұлыбритания премьері Уинстон Черчилль әлемде ағылшын тілін үйретуді оңтайландыру туралы мәмілеге қол қоятыны, қазір «Русский мир» сияқты барлық құрлыққа тараған жүйе арқылы орыс тілінің кеңістігін күшейтуге барын салып жатқан Ресей әрекеті тілдің ең ықпалды құралы және оны саяси қару болатынын түсінгендіктен. Тіпті көрші елдің саясаткерлері, ғалымдары орыс болу үшін ұлттың сәйкестігі маңызды емес, осы халықтың өкілі болуға орыстілді болу жеткілікті деген тұжырымды жиі насихаттауда. Осылардың барлығы адамзат дәуірінің жаңа кезеңінде саяси, экономикалық ықпалдастықпен бірге тілдік ықпалдың да күшейетінін аңғартады. Сондықтан Қазақстанда мемлекеттік тілдің ештеңені ойлап таппай-ақ өзі сұранып тұрған мәселелерін тезірек шешкен жөн. Әсіресе, ақпарат тасқыны саяси шекараларды қалаған жерінен бұзып, қалаған жерінен кіріп жатқан кезеңде тіл арқылы ділді бұзудың үлкен саяси ойыны басталды. Осындай шақта Қазақстанды үштілді аренаға айналдыру – мықты ойыншыларды «бізді жең» деп бәйгені бере салумен бірдей. Біздің саясаткерлердің әлемнің әр тарабын ай сайын көріп, саяси, экономикалық қажеттіліктермен қазақстандық реалиде емес, халықаралық кеңістікте көбірек болатынын білеміз. Бәлкім, олардың осындай өмір тәртібі, тұратын жайы, отбасыларының қарапайым халықтан ерекше оқшау, айрықша ыңғайлы жағдайлары, балаларының әлемнің ең дамыған елдерінде білім алуы басқа да тұрмыстық артықшылықтары, игіліктері өзге тілді халықымыз неғұрлым тез меңгерсе, соғұрлым бақуатты болар деген игі жоспарларынан да шығуы мүмкін. Дегенмен өзі жасағаны емес, өзгенің жылтырағына әуестік нәтижесінде өзін қор санауға әкелетіні тұрмыс жүзінде болмай қоймайтын адасу. Елдің, халықтың қауіпсіздігі тек байлықпен өлшенбейді. Әлсіздің байлығы – күштінің көз құмарлығына, иемденгенгісі келіп емексуіне де бастары шындық. Әлемнің байлығын ғасырлар бойы жиып алған Ұлыбритания, әлемнің саяси басты ойыншысына айналған Құрама Штаттардың мүддесі қашан да тек өз мүдделерінен өрістеп отырған. Оның ұранын Черчилль: «Британияның досы жоқ, мүддесі ғана бар» деп әлдеқашан сызып кеткен. Күні кеше Еуроодақтан шығып жатқан Ұлыбританияның әрекеті сол премьер ұранының әлі де өміршеңдігін айқындап берді. Ал біз сияқты Ахаңша айтсақ: «Қамауда жаны, Талауда малы» кеткен заманнан енді алыстай беріп, азаттық таңын енді атыра бастаған бізге қайтадан тілдік кіріптарлыққа түсудің не жөні бар, әрине, тарихи траекториямен қараса да, бүгінгі стратегиямен қараса да тіптен жөнсіз. Сондықтан біз заманның амалын ойлағанда, қазақтың да қалмағын мықтап ойламағымыз міндет. Бізді сақтайтын нәрселер көп. Тарих дерсіз... Егер айналаға еліктеп, бүгінгідей аузымызды ашып, көзімізді жұма берсек, онда Орбұлақ шайқасы емес, Ватерлоо түнінің оқиғасына жетік болып шығамыз. Дәстүр дерсіз... Егер жастарымыз қазақты тек ауылмен, Наурыз мейрамымен ғана байланыстырып, қолдарындағы телефонмен таң атырып, күн батырса, көз алдарында американдық фильм, құлақтарында ағылшындық әуен болса, сол дәстүріңіз оларды қазақ ұланы ете алар ма екен, бұл да үлкен ұлттық, одан ұласып мемлекеттік мәселе. Сонда бізді сақтайтын не, қандай ұлттық ерекшелік десек, әлбетте, тіл. Ешкім байырғы дәстүрімен байырғы тарихи жағдайда өмір сүріп, жаңалықты жатсынып жатқан жоқ. «Бәрі өзгереді» дейді философтар. Өзгермейтін тіл ғана, сол тілді санасынды тоқыған ұлт ғана, сонда көк аспанның астында сенің ұлтыңның өмір сүру үшін берілген атамекенің де аман! Осыны ұғыну ұлттың бастапқы ұлы міндеті, келесі ұлы міндеті – сол тілде дидарласу, бауырласу, ұрпақ тәрбиелеу. Содан елшілдік, отаншылдық өрістейді. Ұлы қорытындысы – шаңырағы биік, босағасы берік, керегесі кең ел боласың. Сонда өзге сенімен санасады, табалдырықтан аттап төске ұрмай, бұл үйде қашанда қонақ екенін сезінеді, мейманға тән әдебін сақтайды, сол дастарханда бардан дәм татады, тайыңды жетектеп, қойыңды айдап, егініңді таптап кетпейді. Осыдан өзің де аман, өрісің де аман, өзгең де есен болады.

Адамдар өз ана тілінің жойылып кетпеуі үшін барын беруге даяр. Өкініштісі, биология заңдылығына ұқсас ірі тілдер ұсақ тілдерді өзіне кіріктіріп, жеке дара құндылықтары мен ерекшеліктерін жойып жіберуде.

Тіл- мемлекеттің тұғырлы тірегі, халықтың рухани байлығы, өткені мен болашағының айқын көрінісі. Ана тілінің қадір-қасиетін біле білген халқымыз оны ұлттың рухына, қазына байлығына балайды. Себебі, тіл – халықтың жаны, сәні, тұтастай кескін-келбеті, ұлттық болмысы. Адамды мұратқа жеткізетін – ана тілі мен ата дәстүрі. Біздің осындай халықтық қасиетті мұрамыз, ана тіліміз – қазақ тілі.
Тіл – тәуелсіздіктің айғағы. Тіл мен егемендік егіз ұғым. Тілсіз- тәуелсіздік, егемендіксіз- тіл болмақ емес. Тіл – тәуелсіздіктің қуатты тірегі, бірлік пен ынтымақтың жығылмас туы. Қазақ елі тәуелсіз мемлекет болып орнағалы ширек ғасырға таяу уақыт болды. Мемлекеттік тілі – қазақ тілі деп жарияланды. Бұл тұста Елбасымыз – Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Қазақтың болашағы – қазақ тілінде», – деп алдымызға айқын жол ашып берді.
Бізге тек осы ұстанымды жүзеге асыруға бар күш-жігерді аямай, еңбек ету ғана қалды. Тәуелсіз Қазақстанның болашағы – біз, яғни, қазақ жастары. Демек, біздің міндетіміз – қазақ тілінің мәртебесін асыру болмақ. Осы тұста Елбасының «Қазақ пен қазақ қазақша сөйлессін», – деген ұлағатты сөзін ескермей кету мүмкін емес. Тәуелсіздік алғалы бері тіл саясаты жүргізілуде. Мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейту мен тілге деген құрметті арттыру мақсатында көптеген мемлекеттік бағдарламалар мен іс – шаралар ұйымдастырылуда. Нәтижелері де аз емес.
Алайда жастар арасында, кейбір мекемелерде қазақ тілінің жайы ақсап тұр. Соны көріп жүрегің қан жылайды. Бір жағынан, әлі күнге дейін орыс тілінің ырқынан шыға алмай жүргендігімізден болар. Расында, қазақ халқының басында талай қиын нәубет, зұлматтың, қайғылы күндердің болғаны тарихтан белгілі. Еліміз жетпіс жылдай Кеңес Одағының қарамағында болды.
Ата – анамыз орыс тілін ұлықтады. Қазақ халқы өзінің тілін, ділін, тіпті салт-дәстүрін ұмытардай халге жетті. Дегенмен «сабақты ине сәтімен» деген. Еліміз сан ғасыр аңсаған тәуелсіздікке қол жеткізді. Тіліміздің түп тамырымен жойылып кетпегеніне шүкіршілік етуіміз керек тәрізді.
Кешегі күндерде өз атажұртында отырып, өз тілін өгейсіп, жетім баладай жалтақ болған, тағдыр талқысы мен тепірішін көріп, құлдырап, Шекспирше айтқанда Өлім мен өмір айқасындай күй кешкен дара да дана тіліміз сан жылдар бодандық
қамытын киген Одақ құрамындағы өзге түрік халықтары тілдері сияқты Мемлекеттік тіл мәртебесін қайта иеленіп, қайта түлеу үміті оянды. Тәуелсіздік алған 20 жыл ішінде мыңдаған жылдар бойы бабаларымыз ауызымен құс тістеген сұңғыла ойлы шешендер, ел намысын ту еткен көсемдер дамытқан ана тіліміз құлдырап кету жағдайына дейін барып қайта түледі, қайта жаңғырды. «Бардан жоқ болмайды», деген осы да. Одақ құрамындағы өзге республикаларға қарағанда отарлау саясаты әріден қызу жүргізілген қазақ халқы өзгелерден де көбірек тепіріш көрді.
Ұлтты құрту үшін, тілін, дінін құрту керек деген мақсатты берік ұстанған миссионерлік саясаттың кесірінен ана тіліміз көп азап шекті. Тіпті өз ана тілімізде сөйлеуге намыстанатын жағдайға жеттік. Қазақстанды айтпай-ақ қояйық, бұл жағдай кезінде негізінен таза қазақтар ғана жасайтын тілі, діні, ғұрып, әдеп-салты сары майдай сақталған деп, мақтаныш етілетін өз жеріміз, Өзбекстанның Науайы уәлияты аймағындағы, Қызылқұм, Тәуелібай-Тамды елінде де байқалғанына куә болғанбыз.

helper.foxford.ru

РЕКЛАМА

жүктеу 34,19 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6