Қазақ тілін дидактикалық ойындар арқылы қатысымдық тұрғыдан меңгертуде қазақ тілінің салалары өзара бірлікте қарыстырылады



жүктеу 5,88 Mb.
бет16/24
Дата14.05.2018
өлшемі5,88 Mb.
#13071
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   24

31

тәуелділік бар екендігін көреміз.

17- кестеден көрінгендей, 70 жылдардағы оқулықтарда да рангі мен сөздің берілген жиілігі арасында кері тәуелділік бар екенін байқаймыз. Мысалы, ең жоғарғы жиіліктегі ол есімдігі рангі бойынша ең төменгі қатарда тұрғаны соның дәлелі. Ал одан і жиілігі біршама азырақ көрсеткішті білдіретін ал шылауының қатар саны жоғарылау (50-ші қатар). Мұндағы і -ранг, Ғі - жиілік, мәтіннің көлемі N=241984; түбір сөз көлемі І_=12281; Ғтах=49827 осындай байланысты БӘ мәндерінің жиілік құрылымыан да аңғаруға болады: мұнда жиілігі 1231 сөз қолданысқа тең болатый бір сан есімі рангі бойынша бесінші орында тұрса, онымен салыспырғанда жиілігі біршама төмен он сан есімнің (жиілігі 311 сөз қолданысқа тең) қатар саны одан жоғары (37-ші қатар). Осындай кереғарлықты 18-кестенің өн бойынан анық байқауға болады:

БӘ жиілік сөздігіндегі сөздердің қатар саны мен Абсалютті жиілік шамасы арасындағы қатынасты білдіретін кесте көрінісі




Қатар Саны

Абсалютті жи іп ік(Ғ-і)

Қатар Саны

Абсалютті

ЖИІЛІК(Ғі)



Қатар Саны

Абсалютті жиілік

Қатар саны

Абсалтті

ЖИІЛІК(Ғі)



1

1796

14

596

27

314

40

289

2

1769

15

592

28

339

41

282

3

1702

16

536

29

362

42

278

4

1278

17

514

30

339

43

274

5

1231

18

468

31

336

44

273

6

1107

19

467

32

331

45

268

7

1028

20

439

33

329

46

266

8

1001

21

436

34

326

47

261

9

920

22

411

35

320

48

250

10

752

23

399

36

315

49

250

11

728

24

396

37

311

50

247

12

700

25

391

38

304







32


13

597

26

389

39

291







18-кесте мәліметтері бойынша БӘ мәтіндерінің жиілік құрылымының үзіндісінен де жоғарыда айтылған заңдылықгы көруге болады. Мысалы, ең жоғарғы жиіліктегі бол етістігі ең төменгі (1-ші қатарда) орында түрса, онымен салыстырғанда біршама азырақ жиіліктегі жыл зат есімінің қатар саны одан жоғары (50-ші қатар). Сол сияқты өте жоғарғы сөз есімдігінің рангісі (2-ші қатар) одан біршама төменгі жиіліктегі соң шылауынан (49-шы қатар) төмен. Бұл арада да зерттеу нысанындағы мәтіндердің жиілік құрылымындағы белгілі бір сөздің қолданылу жиілігі оның рангісіне кері тәуелділікте болатындығын айқын аңғарамыз. Сөздердің қолданылуы жиілігіндегі бұл құбылысты заңцылықдептүсіндіругеболады.

50 жылдардағы БСО 185961 сөз қолданыстың 50%-ын қамтитын, реестрдегі жиілік сөздіктің ең жоғарғы жағына орналасқан 200 сөзді (92804 с.қ.) лексика-грамматикалық топтарға жіктейтін болсақ, мынадай ерекшеліктерді көреміз:




қ/с

сөз

Абсалютті жиіпік

№ қ/с

сөз

Абсалютті жиіпік

1

2

3

1

2

3

і_

Ол-м

3609

26

жат-е

751

2

Де-е

3374

27

жаттығү-з

749

3

Бол-е

3142

28

ал-ш

747

4

Ла-ш

2301

29

кандай-м

747

5

Біо-м

2024

30

кат-е

742




Бала-з

1769

31

мен-ш

742




Е-е

1510

32

Және-ш

726

8

Кел-е

1462

33

Жаз-е

720

9

Нөшө-м

1371

34

Бао-е

717

10

Kvh

1270

35

Екі-а

710

11

Ал-е

1256

36

Үй-з

710

12

Сөз-з

120

37

Екінші-а

684

13

Tvo-e

1124

38

Ағаш-з

654

14

Бао-д

1066

39

Кой-е

647

15

Не-м

1007

40

Каоа-е

615

33


16

Бео-е

954

41

Cv-з

615

17

>Kvo-e

945

42

Мына-м

601

18

Біз-м

934

43

Сан-з

596

19

Bvn-M

902

44

Окы-з

596

20

Мен-м

870

45

Үшін-ш

569

21

Кале-е

818

46

Көо-е

584

22

Айт-е

802

47

Сал-е

580

23

Шык-е

801

48

Кеоек-д

563

24

Дө-ш

779

49

Жол-з

544

25

өз-м

760

50

Жыл-з

539

51

Көо-е

531

79

Жок-д

366

52

Адам-з

539

80

Бас-з

350

53

Ет-е

512

81

Колхоз-з

348

54

Отыо-ө

501

82

CvoeT-з

346

55

Осы-м

500

83

Кітап-з

344

56

Шык-е

493

84

Ece-v

343

57

Мектеп-з

488

85

Тағы-ш

337

58

Tvc-e

479

86

Кейін-v

335

59

Біоінші-а

457

87

Ой-з

321

60

Шығао-е

452

88

Жаксы-с

322

61

Аса-е

449

89

сол-м

317

62

тап-е

448

90

гл/оак-з

317

63

сен-м

447

91

ел-з

312

64

жыл-з

441

92

ОҚУШЫ-З

311

65

біл-е

436

93

сағат-з

31

66

баолык-м

429

94

еол-е

31

67

ЖУМЫС-З

429

95

кала-з

310

68

канша-м

426

96

көшю-е

308

69

кал-е

426

97

"зен-з

308

70

кез-v

405

98

есеп-з

305

71

сөйлем-з

401

99

машина-з

304

72

істе-е

400

1С0

тапсыома-з

298

73

әо-м

390

101

ғана-ш

291

74

калай-м

389

102

кой-ш

290

75

біт-е

384

103

VLLJ-e

284

76

көз-з

383

104

біоак-ш

283

77

аотык-с

374

105

мал-з

283

78

баста-е

371

106

әке-з

282

107

зат-з

278

133

кос-е

222

108

улкен-с

276

134

жолдас-з

221

109

VLLJ-K

267

135

біонеше-м

221

110

әнгіме-з

270

136

каоа-с

220

111

пионео-з

270

137

сабак-з

218

112

халык-з

269

138

көосет-е

217

113

жак-з

269

139

жібео -е

213

114

мысал-з

269

140

сат-е

211

115

дыбыс-з

265

141

каоай-ш

211

116

кім-м

254

142

баолык-м

209

117

дала-з

245

143

KVC-3

209

118

аяк-з

243

144

бәоі-м

207

119

жатью-е

239

145

көоін-е

207

34


120

кой-з

239

146

енді-v

206

121

өс-е

237

147

аоа-к

?05

122

cvoaK-з

237

148

дәптео-з

203

123

сон-ш

233

149

жет-е

201

124

класс-з

229

151

бөлін-е

199

125

өт-е

229

151

аст-к

198

126

Тау-з

227

152

тарт-е

197

127

Қар-з

227

153

тиын-з

195

128

Ат-з

226

154

көл-з

194

129

Жазыл-з

224

155

алд-з

194

130

үш-а

224

156

жауап-з

194

131

сонда-v

224

157

әокайсысы-

194

132

ак-е

223

158

емес-е

192

159

сиыо-з

192

184

cvoa-e

168

160

өлен-з

191

185

ай-з

165

161

УЗЫНДЫК-З

191

186

сыз-е

164

162

алма-з

189

187

KVDacTbiD-e

163

163

шөп-з

189

188

кем-д

163

164

әоіп-з

189

189

ма-ш

163

165

салын-е

188

190

тең-с

163

166

баска-с

187

191

егео-ш

162

167

лжака-с

187

192

же-е

162

168

жао-е

187

193

ойла-е

161

169

метоо-з

186

194

■п/палы-ш

165

170

килогоамм-з

185

195

VCT-K

161

171

уакыт-з

183

196

өте-v

160

172

дейін-ш

183

197

әоі-ш

160

173

совет-з

182

198

жаз-е

159

174

\/шінші-а

181

199

жас-с

195

175

кайда-м

177

200

завод-з

159

176

кіо-е

177

201

өміо-з

159

177

ж\/мысшы-з

177

202

туйе-з

159

178

еңбек-з

176

203

ұста-з

159

179

аоман-з

176










180

оет-ш

176










181

тал-з

174










182

отын-з

171










183

бас-з

169










19-кестеде келтірілген ранг-жиілік тәуелділігін сипаттайтын лексикалық бірліктердің сөз таптарына қатысты алғандағы алатын орны мына төмендегіше: 92804 сәз қолданысқа тең, барлық сөздіктің тең жарымын құрайтын сөз таптарының ішінде етістіктер 35,36%, зат есімдер 27,29%, есімдіктер 16,07%, шылаулар 9,17% сан есімдер 4,66%, модель сөздер
35

2,14%, сын есімдер 2,07% үстеулер 1,8%, көмекші есімдер 1,1%. Назар аударарлық бір мәселе - жиілік сөздікті тұтастай алып қарастырғанда сөз таптарының қолданылу өрісі бұл кестемен сәйкес келе бермейтіндігі, Өйткені таңдама көлемінің өсуіне қарай, қолданылымы жөнінен алғашқы орында тұрған етістіктер зат есімдерден кейінгі екінші орынға түскенін көреміз. Сол сияқты мәтін көлемінің өсуі қолданылмалы женінен соңғы орындарда тұрған сын өсімдердің өзге сөз таптарымен салыстырғандағы үлес салмағының өсуіне әкеледі. Бұл жерде де баланың таным қызметіндегі зат, құбылыстардың атауы мен олардың арасындағы байланыстарды білдіретін зат есімдер мен етістіктердің орны ерекше екендіп байқалады.

50 ж. БСО мәтіндеріндегі кездескен дубле фонетикалық

варианттары сөздердің






№ қ/с

Дублет Сөздер

Жиілігі

Пайызы %

Фонфикалық в зрианттары

Жиілігі% Ғі

Пайызы (%)

1

бөлек

15

0,008

бөлік

199

0,107

2

жайраңцау

4

0,021

жайнаңдау

1

0,0005

3

жәудіреу

2

0,001

жадырау

2

0,001

4

қауып

8

0,0043

қауіп

2

0,001

5

найзағай

13

0,006

найзағай

8

0,0043




жоңышқа

4

0,0021

жоңьіршқа

2

0,001

7

саяхат

3

0,0016

саяхат

7

0,0037

8

сөйтіп

46

0,024

суйтіп

48

0,0258

9

қадір

5

0,0026

қадір

3

0,0016

10

поселка

4

0,002

поселка

3

0,0016

11

атынас

5

0,0026

қатынас

2

0,001

12

бәтеңке

8

0,0043

ботинка

4

0,0021

13

бәйге




0,0032

бәйгі

3

0,0016

14

айғай

15

0,008

айқай

15

0,008

15

ештеңе

7

0,0037

ештеме

4

0,0021

16

ертегі

25

0,0013

ертеқ

4

0,0021

36


17

баған

89

0,047

бағана

36

0,0193

18

небәрі

3

0,001

небары

2

0,0016

19

дөңгелек

178

0,0034

доңғалақ

4

0,0021

20

сазай

2

0,0010

саза

2

0,001

21

үлгер

10

0,0053

үл гір

13

0,006

22

топталып

2

0,001

тогтганып

7

0,0037

Дублетсөздердің бірін таңдауда олардың жиілік сипаттамасы "критерий болу керек" деген ойдан аулақпыз.Біздің пікіріміз -мұндай сөздердің бірін таңцауда олардың жиілік сипатгамасы ескерілсе деген Ә.Ахабаевтың ұсынысын қолдау екенін айтқыуыз келеді.

Профессор М.Балақаев айтқандай "сауатты деп есептелетін әдеби тілде сұлулық пен ой тереңдігі ,суреттеудің дәлме-дәлдігі,шешендік өнер, бейнелі әрі айшықты сөз қолданыстар мен жоғары мәдениеттілік болу қажет".

Дублет сөздердің бірін әдеби тіл нормасы ретінде ұсыну
мақсатында біз оқулық мәтіндері материалдарына статистикалық
талдау жүргіздік. Сөздерді сұрыптау және олардың оқытудың
өлшемдік бірлігі өзара байланысты болғандықіган, дублет
сөздердің белгілі бір вариантын сұрыптап таңдай алу
баотауыш сынып оқушыларын оқыту барысында сөздердің
фонетикалық, лексикалық және грамматикалық

ерекшеліктерін талдау және жинақтаудың нәтижесінде іске асырылды.



Жоғарыда айтылған дуплет сөздерді пайдалану - оларды орфография ережесіне ендіруде, әдеби тілімізде қолдануда да қиындық келтіреді. Мысалы, - топталып, үлгерді-үлігді, бөлек-бөлік, егін-егіс, сөзшіл-сөзшең, қала-шанар, картинка-

жүктеу 5,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   24




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау