Қазақ тілін дидактикалық ойындар арқылы қатысымдық тұрғыдан меңгертуде қазақ тілінің салалары өзара бірлікте қарыстырылады

жүктеу 5,88 Mb.

бет	16/24
Дата	14.05.2018
өлшемі	5,88 Mb.
	#13071

1 ... 12 13 14 15 16 17 18 19 ... 24

тәуелділік бар екендігін көреміз.

17- кестеден көрінгендей, 70 жылдардағы оқулықтарда да рангі мен сөздің берілген жиілігі арасында кері тәуелділік бар екенін байқаймыз. Мысалы, ең жоғарғы жиіліктегі ол есімдігі рангі бойынша ең төменгі қатарда тұрғаны соның дәлелі. Ал одан і жиілігі біршама азырақ көрсеткішті білдіретін ал шылауының қатар саны жоғарылау (50-ші қатар). Мұндағы і -ранг, Ғі - жиілік, мәтіннің көлемі N=241984; түбір сөз көлемі І_=12281; Ғ_тах=49827 осындай байланысты БӘ мәндерінің жиілік құрылымыан да аңғаруға болады: мұнда жиілігі 1231 сөз қолданысқа тең болатый бір сан есімі рангі бойынша бесінші орында тұрса, онымен салыспырғанда жиілігі біршама төмен он сан есімнің (жиілігі 311 сөз қолданысқа тең) қатар саны одан жоғары (37-ші қатар). Осындай кереғарлықты 18-кестенің өн бойынан анық байқауға болады:

БӘ жиілік сөздігіндегі сөздердің қатар саны мен Абсалютті жиілік шамасы арасындағы қатынасты білдіретін кесте көрінісі

Қатар Саны	Абсалютті жи іп ік(Ғ-і)	Қатар Саны	Абсалютті ЖИІЛІК(Ғі)	Қатар Саны	Абсалютті жиілік	Қатар саны	Абсалтті ЖИІЛІК(Ғі)
1	1796	14	596	27	314	40	289
2	1769	15	592	28	339	41	282
3	1702	16	536	29	362	42	278
4	1278	17	514	30	339	43	274
5	1231	18	468	31	336	44	273
6	1107	19	467	32	331	45	268
7	1028	20	439	33	329	46	266
8	1001	21	436	34	326	47	261
9	920	22	411	35	320	48	250
10	752	23	399	36	315	49	250
11	728	24	396	37	311	50	247
12	700	25	391	38	304

597

389

291

18-кесте мәліметтері бойынша БӘ мәтіндерінің жиілік құрылымының үзіндісінен де жоғарыда айтылған заңдылықгы көруге болады. Мысалы, ең жоғарғы жиіліктегі бол етістігі ең төменгі (1-ші қатарда) орында түрса, онымен салыстырғанда біршама азырақ жиіліктегі жыл зат есімінің қатар саны одан жоғары (50-ші қатар). Сол сияқты өте жоғарғы сөз есімдігінің рангісі (2-ші қатар) одан біршама төменгі жиіліктегі соң шылауынан (49-шы қатар) төмен. Бұл арада да зерттеу нысанындағы мәтіндердің жиілік құрылымындағы белгілі бір сөздің қолданылу жиілігі оның рангісіне кері тәуелділікте болатындығын айқын аңғарамыз. Сөздердің қолданылуы жиілігіндегі бұл құбылысты заңцылықдептүсіндіругеболады.

50 жылдардағы БСО 185961 сөз қолданыстың 50%-ын қамтитын, реестрдегі жиілік сөздіктің ең жоғарғы жағына орналасқан 200 сөзді (92804 с.қ.) лексика-грамматикалық топтарға жіктейтін болсақ, мынадай ерекшеліктерді көреміз:

№ қ/с	сөз	Абсалютті жиіпік	№ қ/с	сөз	Абсалютті жиіпік
1	2	3	1	2	3
і_	Ол-м	3609	26	жат-е	751
2	Де-е	3374	27	жаттығү-з	749
3	Бол-е	3142	28	ал-ш	747
4	Ла-ш	2301	29	кандай-м	747
5	Біо-м	2024	30	кат-е	742
	Бала-з	1769	31	мен-ш	742
	Е-е	1510	32	Және-ш	726
8	Кел-е	1462	33	Жаз-е	720
9	Нөшө-м	1371	34	Бао-е	717
10	Kvh-з	1270	35	Екі-а	710
11	Ал-е	1256	36	Үй-з	710
12	Сөз-з	120	37	Екінші-а	684
13	Tvo-e	1124	38	Ағаш-з	654
14	Бао-д	1066	39	Кой-е	647
15	Не-м	1007	40	Каоа-е	615

16	Бео-е	954	41	Cv-з	615
17	>Kvo-e	945	42	Мына-м	601
18	Біз-м	934	43	Сан-з	596
19	Bvn-M	902	44	Окы-з	596
20	Мен-м	870	45	Үшін-ш	569
21	Кале-е	818	46	Көо-е	584
22	Айт-е	802	47	Сал-е	580
23	Шык-е	801	48	Кеоек-д	563
24	Дө-ш	779	49	Жол-з	544
25	өз-м	760	50	Жыл-з	539
51	Көо-е	531	79	Жок-д	366
52	Адам-з	539	80	Бас-з	350
53	Ет-е	512	81	Колхоз-з	348
54	Отыо-ө	501	82	CvoeT-з	346
55	Осы-м	500	83	Кітап-з	344
56	Шык-е	493	84	Ece-v	343
57	Мектеп-з	488	85	Тағы-ш	337
58	Tvc-e	479	86	Кейін-v	335
59	Біоінші-а	457	87	Ой-з	321
60	Шығао-е	452	88	Жаксы-с	322
61	Аса-е	449	89	сол-м	317
62	тап-е	448	90	гл/оак-з	317
63	сен-м	447	91	ел-з	312
64	жыл-з	441	92	ОҚУШЫ-З	311
65	біл-е	436	93	сағат-з	31
66	баолык-м	429	94	еол-е	31
67	ЖУМЫС-З	429	95	кала-з	310
68	канша-м	426	96	көшю-е	308
69	кал-е	426	97	"зен-з	308
70	кез-v	405	98	есеп-з	305
71	сөйлем-з	401	99	машина-з	304
72	істе-е	400	1С0	тапсыома-з	298
73	әо-м	390	101	ғана-ш	291
74	калай-м	389	102	кой-ш	290
75	біт-е	384	103	VLLJ-e	284
76	көз-з	383	104	біоак-ш	283
77	аотык-с	374	105	мал-з	283
78	баста-е	371	106	әке-з	282
107	зат-з	278	133	кос-е	222
108	улкен-с	276	134	жолдас-з	221
109	VLLJ-K	267	135	біонеше-м	221
110	әнгіме-з	270	136	каоа-с	220
111	пионео-з	270	137	сабак-з	218
112	халык-з	269	138	көосет-е	217
113	жак-з	269	139	жібео -е	213
114	мысал-з	269	140	сат-е	211
115	дыбыс-з	265	141	каоай-ш	211
116	кім-м	254	142	баолык-м	209
117	дала-з	245	143	KVC-3	209
118	аяк-з	243	144	бәоі-м	207
119	жатью-е	239	145	көоін-е	207

120	кой-з	239	146	енді-v	206
121	өс-е	237	147	аоа-к	?05
122	cvoaK-з	237	148	дәптео-з	203
123	сон-ш	233	149	жет-е	201
124	класс-з	229	151	бөлін-е	199
125	өт-е	229	151	аст-к	198
126	Тау-з	227	152	тарт-е	197
127	Қар-з	227	153	тиын-з	195
128	Ат-з	226	154	көл-з	194
129	Жазыл-з	224	155	алд-з	194
130	үш-а	224	156	жауап-з	194
131	сонда-v	224	157	әокайсысы-	194
132	ак-е	223	158	емес-е	192
159	сиыо-з	192	184	cvoa-e	168
160	өлен-з	191	185	ай-з	165
161	УЗЫНДЫК-З	191	186	сыз-е	164
162	алма-з	189	187	KVDacTbiD-e	163
163	шөп-з	189	188	кем-д	163
164	әоіп-з	189	189	ма-ш	163
165	салын-е	188	190	тең-с	163
166	баска-с	187	191	егео-ш	162
167	^лжака-с	187	192	же-е	162
168	жао-е	187	193	ойла-е	161
169	метоо-з	186	194	■п/палы-ш	165
170	килогоамм-з	185	195	VCT-K	161
171	уакыт-з	183	196	өте-v	160
172	дейін-ш	183	197	әоі-ш	160
173	совет-з	182	198	жаз-е	159
174	\/шінші-а	181	199	жас-с	195
175	кайда-м	177	200	завод-з	159
176	кіо-е	177	201	өміо-з	159
177	ж\/мысшы-з	177	202	туйе-з	159
178	еңбек-з	176	203	ұста-з	159
179	аоман-з	176
180	оет-ш	176
181	тал-з	174
182	отын-з	171
183	бас-з	169

19-кестеде келтірілген ранг-жиілік тәуелділігін сипаттайтын лексикалық бірліктердің сөз таптарына қатысты алғандағы алатын орны мына төмендегіше: 92804 сәз қолданысқа тең, барлық сөздіктің тең жарымын құрайтын сөз таптарының ішінде етістіктер 35,36%, зат есімдер 27,29%, есімдіктер 16,07%, шылаулар 9,17% сан есімдер 4,66%, модель сөздер
35

2,14%, сын есімдер 2,07% үстеулер 1,8%, көмекші есімдер 1,1%. Назар аударарлық бір мәселе - жиілік сөздікті тұтастай алып қарастырғанда сөз таптарының қолданылу өрісі бұл кестемен сәйкес келе бермейтіндігі, Өйткені таңдама көлемінің өсуіне қарай, қолданылымы жөнінен алғашқы орында тұрған етістіктер зат есімдерден кейінгі екінші орынға түскенін көреміз. Сол сияқты мәтін көлемінің өсуі қолданылмалы женінен соңғы орындарда тұрған сын өсімдердің өзге сөз таптарымен салыстырғандағы үлес салмағының өсуіне әкеледі. Бұл жерде де баланың таным қызметіндегі зат, құбылыстардың атауы мен олардың арасындағы байланыстарды білдіретін зат есімдер мен етістіктердің орны ерекше екендіп байқалады.

50 ж. БСО мәтіндеріндегі кездескен дубле фонетикалық

варианттары сөздердің

№ қ/с	Дублет Сөздер	Жиілігі	Пайызы %	Фонфикалық в зрианттары	Жиілігі% Ғі	Пайызы (%)
1	бөлек	15	0,008	бөлік	199	0,107
2	жайраңцау	4	0,021	жайнаңдау	1	0,0005
3	жәудіреу	2	0,001	жадырау	2	0,001
4	қауып	8	0,0043	қауіп	2	0,001
5	найзағай	13	0,006	найзағай	8	0,0043
	жоңышқа	4	0,0021	жоңьіршқа	2	0,001
7	саяхат	3	0,0016	саяхат	7	0,0037
8	сөйтіп	46	0,024	суйтіп	48	0,0258
9	қадір	5	0,0026	қадір	3	0,0016
10	поселка	4	0,002	поселка	3	0,0016
11	атынас	5	0,0026	қатынас	2	0,001
12	бәтеңке	8	0,0043	ботинка	4	0,0021
13	бәйге		0,0032	бәйгі	3	0,0016
14	айғай	15	0,008	айқай	15	0,008
15	ештеңе	7	0,0037	ештеме	4	0,0021
16	ертегі	25	0,0013	ертеқ	4	0,0021

17	баған	89	0,047	бағана	36	0,0193
18	небәрі	3	0,001	небары	2	0,0016
19	дөңгелек	178	0,0034	доңғалақ	4	0,0021
20	сазай	2	0,0010	саза	2	0,001
21	үлгер	10	0,0053	үл гір	13	0,006
22	топталып	2	0,001	тогтганып	7	0,0037

Дублетсөздердің бірін таңдауда олардың жиілік сипаттамасы "критерий болу керек" деген ойдан аулақпыз.Біздің пікіріміз -мұндай сөздердің бірін таңцауда олардың жиілік сипатгамасы ескерілсе деген Ә.Ахабаевтың ұсынысын қолдау екенін айтқыуыз келеді.

Профессор М.Балақаев айтқандай "сауатты деп есептелетін әдеби тілде сұлулық пен ой тереңдігі ,суреттеудің дәлме-дәлдігі,шешендік өнер, бейнелі әрі айшықты сөз қолданыстар мен жоғары мәдениеттілік болу қажет".

Дублет сөздердің бірін әдеби тіл нормасы ретінде ұсыну
мақсатында біз оқулық мәтіндері материалдарына статистикалық
талдау жүргіздік. Сөздерді сұрыптау және олардың оқытудың
өлшемдік бірлігі өзара байланысты болғандықіган, дублет
сөздердің белгілі бір вариантын сұрыптап таңдай алу
баотауыш сынып оқушыларын оқыту барысында сөздердің
фонетикалық, лексикалық және грамматикалық

ерекшеліктерін талдау және жинақтаудың нәтижесінде іске асырылды.

Жоғарыда айтылған дуплет сөздерді пайдалану - оларды орфография ережесіне ендіруде, әдеби тілімізде қолдануда да қиындық келтіреді. Мысалы, - топталып, үлгерді-үлігді, бөлек-бөлік, егін-егіс, сөзшіл-сөзшең, қала-шанар, картинка-

жүктеу 5,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 12 13 14 15 16 17 18 19 ... 24