Аза дебие ті 7 ар ма н

102
7. 
«Ой лау дың ал ты қал па ғы» әді сі ар қы лы ал ты топ қа бө лі ніп, өз көз-
қа рас та рың ды біл ді рің дер. «Ақ қал пақ» (проб ле ма ға қа тыс ты дерек-
тер ді талас сыз кел ті ре ді), «са ры қал пақ» (кей іп керлер өмі рі нің сәт ті 
ке зең де рін ай та ды), «қа ра қал пақ» (кей іп керлер өмі рі нің сәт сіз тұс-
та рын ай та ды), «көк қал пақ» (тал дау жа сай ды, топ тар «не үшін?», 
«не ге?», «не ге бай ла ныс ты?» де ген сұ рақ тар ға жау ап із дей ді), «жа-
сыл қал пақ» (кей іп кер өмі рі не қа тыс ты тың идея лар мен бол жам дар 
айта ды), «қы зыл қал пақ» (оқи ға ны оқу ба ры сын да бас тан ке шір ген 
се зім де рін тұ жы рым дай ды).
Ар­тық­бол­мас­біл­ге­нің
Бү­кіл­өмі­рін­қа­зақ­жұр­ты­ның­тәу­ел­сіз­ді­гі­жо­лын­да­ғы­кү­рес­ке­ар­на­ған­ер­жү­рек­ар­да­гер­
лер­дің­бі­рі­–­ба­тыр­Ба­ян­Қаса­бо­ла­тұлы­(1710–1757).­Ба­тыр­лы­ғы­мен,­тап­қыр­лы­ғы­мен­Абы­
лай­хан­ның­ерек­ше­құр­ме­ті­не­бө­лен­ген.­Қа­зақ­жоң­ғар­шай­қа­сы­на­қа­ты­сып,­ба­тыр­Ба­ян­
атан­ған.­Өкі­ніш­ке­орай,­Ба­ян­ға­қа­тыс­ты­та­ри­хи­де­рек­тер­өте­аз.­Абы­лай­хан­ның­тұ­сын­да­
өмір­сүр­ген­Үм­бе­тей­мен­Тә­ті­қа­ра­жыраулардың­жыр­тол­ғау­ла­ры­нан­Ба­ян­ның­сол­кез­де­
жоң­ғар­лар­ға­қар­сы­кү­рес­кен­ба­тыр­еке­нін­бі­ле­міз.
Ба­тыр­ Ба­ян­ ту­ра­лы­ де­рек­тер­ Ш.Уәли­ха­нов­тың­ ең­бек­те­рін­де­ кез­де­се­ді.­ Зерт­теу­ші­нің­
«Ис­то­ри­чес­кие­пре­да­ния­о­ба­ты­рах­XVIII­ве­ка»­ат­ты­ма­қа­ла­сын­да­Ба­ян­ба­тыр­дың­Абы­лай­
хан­мен­бір­ге­қы­тай­жа­сақ­та­ры­на­қар­сы­со­ғы­сы­ту­ра­лы­ай­тыл­ған.­Қы­тай­лар­мен­ай­қас­та­
Абы­лай­қо­лы­ше­гі­ну­ге­мәж­бүр­бол­ған­да,­Абы­лай­дың­әс­ке­рі­нің­ше­гі­нуі­не­мүм­кін­дік­жа­сап,­
Ба­ян­қо­лы­қы­тай­лар­мен­шай­қа­са­ды.­Бұл­шай­қас­та­Ба­ян­өзі­нің­тап­қыр­лы­ғы­мен,­ер­жү­рек­
ті­гі­мен,­най­за­гер­лі­гі­мен­көз­ге­тү­сіп,­хан­әс­ке­рін­құт­қа­ра­ды.
Абы­лай­қал­мақ­тар­ға­жо­рық­пен­ке­ле­жат­қан­да­қал­мақ­тан­же­ті­адам­ел­ші­ке­ліп,­қал­мақ­
ха­ны­Се­рен­хан­ның:­«Қал­мақ­тар­мен­қа­зақ­тар­ағай­ын­ды­бол­ған.­Біз­сіз­дер­ге­ақ­ки­із­үй­лер­
сый­лай­мыз.­Бей­біт­бо­лай­ық»,­–­де­ген­ұсы­ны­сын­ай­та­ды.­Абы­лай­ба­тыр­ла­рын­жи­нап,­ке­ңес­
құ­ра­ды.­Хан:­«Ақ­ки­із­үй­лер­ді­алай­ық,­олар­ды­сен­ді­рейік,­одан­кей­ін­ша­бу­ыл­жа­сай­ық»,­–­
дей­ді.­Сол­кез­де­Ба­ян:­«Сіз­ақ­ки­із­үй­лер­ді­ал­ма­ңыз,­қал­мақ­тар­ды­ал­дай­мын­деп­ой­ла­ма­ңыз.­
Олар­қы­тай­ды­да­ал­да­ған,­сіз­ді­де­ал­дай­ды»,­–­дей­ді.­Хан­өз­сө­зі­нен­қайт­пай­ды.­Қа­зақ­тар­
қал­мақ­тар­ды­екі­күн­то­са­ды.­Ақ­ки­із­үй­лер­де,­бас­қа­сый­лық­тар­да­жоқ.­Шол­ғын­шы­лар­екі­күн­
бұ­рын­қал­мақ­қо­лы­ның­жа­сы­рын­ке­тіп­қал­ға­нын­ха­бар­лай­ды.­Ба­ян­мың­адам­дық­жа­сақ­пен­
қал­мақ­тар­ды­қу­ып,­қы­тай­же­рі­не­кі­ре­ді.­Бі­рақ­қал­мақ­қо­лын­то­лық­тал­қан­дай­ал­май,­қай­ту­ға­
мәж­бүр­бо­ла­ды.­Қай­тар­жол­да­қал­мақ­тар­дың­өлік­те­рі­нен­улан­ған­су­дан­ішіп­Ба­ян­мен­оның­
жау­ын­гер­ле­рі­қа­за­бо­ла­ды.­Бұл­де­рек­ті­де­Шо­қан­айт­қан.
Шо­қан­ Уәли­ха­нов­тың­ ба­тыр­ Ба­ян­ ту­ра­лы­ айт­қан­ де­рек­те­рі­ Мағ­жан­ ақын­ның­ «Ба­тыр­
Ба­ян»­поэма­сы­ның­маз­мұ­ны­на­ар­қау­бол­ға­нын­ай­ту­ға­бо­ла­ды.­Шо­қан­кел­тір­ген­де­рек­тер­
мен­оқи­ға­лар­дас­тан­да­кез­де­се­ді.
«Қа зақ ба тыр ла ры» жи на ғы нан

жүктеу 7,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: