«Тү­сі­ну» Не лік тен ежел гі дәу ір әде бие ті мұ ра ла ры түр кі ха лық та ры на ор тақ  бо лып са на ла ды? «Тал­дау»

25
Күл­те­гін­нің­жау­ын­гер­лік­жо­рық­та­рын­ма­дақ­тау­ға­ар­нал­ған­қаhар­ман­дық­жыр­–­
«Күл­те­гін­жа­зуы»­–­та­ри­хи­құн­ды­лы­ғы­ма­ңыз­ды­ежел­гі­түр­кі­жаз­ба­ес­ке­рт­кі­ші.
Күл­те­гін­жа­зуы
Күл те гін жа зуы – ежел гі түр кі жаз ба ес ке рт кі ші. 
Күл те гін ес ке рт кі ші ту ра лы ал ғаш қы мә лі мет тер 
ХІХ ға сыр да ғы ба тыс зерт теу ші ле рі нің ең бек те рін де 
жа рия ла на бас та ды. Екі құл пы тас та ғы құ пия жа зу-
лар ды түр кі та ну шы лар көп ке дей ін оқи ал май кел ді. 
Ға лым дар ара сын да тас та ғы бел гі сіз жа зу лар ды кө не 
кельт, гот, грек, сла 
вян, скан 
ди 
на 
вия, финн, тіп 
ті 
моң ғол не ме се қал мақ жа зу ла ры де ген тұ жы рым дар 
бол ды. 1893 жы лы 25 қа ра ша да Да ния ғы лым ака де-
мия сы ның мә жі лі сін де Виль гельм Том сен Ор хон жаз ба 
жә ді гер ле рін оқу дың кіл тін тап қанын, оның кө не түр кі 
ті лін де жа зыл ғанын, ал ды мен оқы ған сөз де рі «тә ңі рі» 
жә не «түр кі» де ген сөз дер еке нін жа рия ла ды. Со дан 
кей ін орыс ака де ми гі В.В.Рад лов мә тін ді ау дар ды. Осы 
зерт теу лер ден кей ін құл пы тас тар ға қа шал ған жа зу лар 
Күл те гін ба тыр дың ер лік іс те рі ту ра лы қаhар ман дық 
жыр екен ді гі бел гі лі бол ды.
Күл те гін қа бі рі не қой ыл ған екі ес керт кіш тің бі рі 
ғы лым да «Кі ші жа зу», ал екін ші сі «Үл кен жа зу» деп 
атала ды. Бұ лар дың әр қай сы сы – түр кі елі нің даңқ ты 
әс ке ри қол бас шы сы Күл те гін нің жау ын гер лік жо рық-
та рын ма дақ тап, жыр лау ға ар нал ған қаhар ман дық дас-
тан дар. Күл те гін ту ра лы бұл дас тан дар дың ав то ры – өз 
дәу ірі нің аса да рын ды ақы ны, көр нек ті қо ғам қай рат-
ке рі Йол лығ те гін. «Күл те гін» (Кі ші жа зу) жы ры әр қай-
сы сы өз ал ды на дер бес әрі сю жет тік жа ғы нан бір-бі рі мен 
ты ғыз бай ла ныс ты се гіз топ та ма дан тұ ра ды. Әр бір топ-
та ма – маз мұ ны жа ғы нан бір-бір хи кая. Оның бі рін ші 
топ та ма сы – қа ған ның өз хал қы на айт қан үн деуі; екін-
ші сі – Түр кі қа ған ды ғы же рі нің кең ді гін су рет теуі; 
үшін ші сі – түр кі лер дің әс ке ри жо рық та рын жыр етуі; 
төр тін ші сі – көр ші лес таб ғаш хал қы ның қас тан дық әре-
кет те рі ту ра лы әң гі ме; бе сін ші сі – таб ғаш тар мен қа рым-
қа ты нас тың түр кі лер ге төн ді ре тін қау іп-қа те рі жайын-
да; ал тын шы сы – түр кі хал қы ның кө ре ген ді гі ту ра лы; 
же тін ші сі – түр кі хал қы ның даң қын көк ке кө тер ген 
Ті­зе­сі­бар­лар­бү­гі­лер,­
Ба­сы­бар­лар­жү­гі­нер.­
Бек­ұл­да­рың­құл­бол­ма­ғай,­
Пәк­қыз­да­рың­күң­бол­ма­ғай.
Күл те гін

жүктеу 7,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: