Таблица 1 – Загрязненность автомобильного бензина, поступающего нанефтебазы Западного Казахстана в железнодорожных цистернах

На нефтебазы Западного Казахстана дизельные топлива поступают в железнодорожных цистернах и автомобильных цистернах. Содержание загрязнений, как показано в таблицах 3 и 4, в средних пробах в летний период колеблется от 0,0029 до 0,0032 % в железнодорожных цистернах и от 0,0034 до 0,0036 % в автомобильных цистернах. Содержание воды соответственно колеблется от 0,0023 до 0,0028 % и от 0,0028 до 0,0030 %.

В зимний период содержание загрязнений в дизельных топливах в средних их резервуаров уменьшается за счет отстаивания.

Загрязнения нефтепродуктов состоят из органических, минеральных веществ и воды. Размер частиц загрязнений размером 1-10 мкм. Еще больше частиц, не поддающихся подсчет, размер которых менее 1 мкм. Следовательно, нефтепродукт можно отнести к сложной полифазной системе, представляющей собой суспензию, эмульсию и коллоидный раствор. Очевидно, загрязнение нефтепродукта зависит не только от внешнего воздействия атмосферы, технических средств и других факторов, но и от процессов, протекающих непосредственно в нефтепродукте.

Образование и накопление загрязнений непосредственно в нефтепродукте от внешней среды, подтверждено экспериментально. Общая сумма загрязнений после одного года хранения в 2-10 раз больше, чем в исходных нефтепродуктах.

Выделенные загрязнения состоят из воды, содержание которой колеблется в широких пределах, и органических соединений, в составе которых много азота, серы и кислорода. Соотношение элементов (особенно углерода и водорода) в органической части загрязнений позволяет считать их источником не только смолы, но и растительно-животные остатки, проникающие в нефтепродукт с почвенной пылью из окружающей атмосферы. Содержание около 40 % кислорода во всех загрязнениях указывает на окислительный характер их образования.

На количество растворенной воды в нефтепродуктах непосредственное влияние оказывает температура нефтепродукта и воздуха, контактирующего с нефтепродуктом, насыщенность нефтепродукта водой, его химический состав и плотность. При быстром охлаждении нефтепродуктов избыток растворенной воды выделяется в виде второй фазы. Этот процесс, так же как и накопление в нефтепродукте нерастворимых смол, начинается с образования коллоидной системы, при разрушении которой возникает мелкодисперсная эмульсия – вода в нефтепродукте. Дальнейшая ассоциация мельчайших капель воды приводит к образованию отстаивающихся крупных капель.

Эмульсионная вода находится в нефтепродукте в виде капель самого разного размера (они могут быть даже менее 1 мкм). Вода, отстоявшаяся под слоем нефтепродукта, является постоянным источником, вызывающим дополнительное его насыщение. Поэтому воду, отстоявшуюся в резервуаре с нефтепродуктом, необходимо систематически сливать. Если температура окружающего воздуха значительно выше температуры нефтепродуктов то они как бы высыхают – часть растворенной и эмульгированной воды испаряется в атмосферу.

Таким образом, проведенные нами исследования показали, что система защиты нефтепродуктов от загрязнений предусматривает защиту нефтепродуктов от остаточных, атмосферных, коррозионных, износных, окислительно-уплотнительных, жидких, микробиологических и газообразных загрязнений на основе современных методов и средств, применяемых в условиях нефтебаз.


ЛИТЕРАТУРА
1. Рыбаков, К. Р. Обезвоживание авиационных горюче-смазочных материалов / К. Р. Рыбаков, Е. Н. Жулдыбин, В. П. Коваленко. М.: Транспорт. – 1979 – 182 с.

2. Уразгалеев, Т. К. Обводненность и загрязненность нефтепродуктов на нефтебазах Республики Казахстан / Т. К. Уразгалеев – дисс. на соискание уч. степени д.т.н. – М.: МГАУ. 2000

УДК 005.95/96

Тема взаимоотношения между менеджерами и сотрудниками рассматривается многими исследователями, менеджерами и др. Среди причин повышения внимания к управлению персоналом (кадровому резерву) в последнее время особенно выделяются такие, как объективная связь этих процессов с деловой стратегией компании, трудности в найме квалифицированных менеджеров, тесной связи работников с целями бизнеса, больший акцент на оценку результатов и их влияние на финансовую устойчивость предприятий.

Многочисленные исследования и опросы руководителей наиболее передовых компаний в разных странах мира позволяет сделать важное обобщение: эффективность (производительность) организации зависит от трех основных условий:

• 
  благоприятная окружающая среда;
  
• 
  правильная стратегия компании;
  
• 
  качество человеческих (особенно управленческих) ресурсов [1].
  

В мире возрастающей глобальной конкуренции важнейшими характеристиками финансово-экономической деятельности предприятия в уcловиях рыночной экономики являются квалифицированные кадры и финансовая устойчивость предприятия.

Финансовая устойчивость формируется в процессе всей производственно хозяйственной деятельности и является главным компонентом общей устойчивости предприятия. Сущность ее определяется эффективным формированием, распределением и использованием финансовых ресурсов.

В своей работе для анализа коэффициентов финансовой устойчивости мы взяли предприятие промышленного характера, т.к. промышленность является одним из основных отраслей экономики Казахстана. Взятый нами объект исследования дает оценку финансовой устойчивости и персонала не только одного предприятия, но всей отрасли в целом.

На примере АО «Нуржанар», по отчетам 2005-2007 года рассчитаны коэффициенты финансовой устойчивости, а также проведен анализ этих показателей.

Из таблицы 1 видно, что для реальной оценки возможности АО «Нуржанар» рассчитаться по своей задолженности с персоналом предприятия необходимо провести анализ показателей финансовой устойчивости, характеризующие степень защищенности интересов персонала.

В период с 2005 года по 2007 год коэффициент автономности снизился на 22 %, который показывает, что АО «Нуржанар» в большей мере зависит от заемных средств, т.к. этот показатель снижается от его нормативного значения 0,5. Причем эта зависимость увеличивается в период с 2006 по 2007 года и незначительно уменьшается в 2005 году по сравнению с 2006 годом, т.е. снижется риск финансового затруднения в будущих периодах.

Коэффициент соотношения заемных и собственных средств подтверждает предыдущий коэффициент. В 2006 году собственные средства составляли большую доля по сравнению с 2005 и 2007 годами. Заемные средства в 2007 году увеличились на 73 % по сравнению с 2005 годом.

У АО «Нуржанар» в 2005 году долгосрочных обязательств не было, они возникли в 2006 году и коэффициент долгосрочных привлечений заемных средств составил 0,630206, причем их значение превышает показателя 2007 года (0,044256), т.е. доля долгосрочных привлечений заемных средств уменьшается.

= Собственные оборотные средстваСобственный капитал (4)

Коэффициент маневренности в 2007 году снизился на 51% по сравнению с 2005 годом, что означает, что все собственные средства АО «Нуржанар» закреплены в ценностях иммобильного характера, которые более ликвидны и могут быстро перевестись в наличность. Причем превышение этого показатель рекомендованного уровня (0,5) свидетельствует о хорошем финансовом состоянии предприятия.

= (Балансовая стоимость основных средств + запасы + НЗП) Имущество предприятия (5)

Этот показатель в 2007 году увеличился на 28%, что говорит о повышении финансовой устойчивости в будущем, а в данный момент говорит об улучшении оснащенности предприятия.

= (6)

Коэффициент реальной стоимости основных средств в 2007 году увеличился в 2 раза по сравнению с 2005 годом, что подтверждает высокую степень усиления устойчивости АО «Нуржанар».

Финансовая устойчивость АО «Нуржанар» – это такое состояние его финансовых ресурсов, их распределение и использование, которое обеспечивает развитие предприятия на основе роста доходов и капитала при сохранении платёжеспособности и кредитоспособности в условиях допустимого уровня риска.

Анализ показателей финансовой устойчивости показал, что АО «Нуржанар» является финансово устойчивым и развивающимся предприятием на рынке пищевой промышленности. Одним из основных факторов влияющих на столь положительные показатели является работа менеджеров и персонала АО «Нуржанар». Для этого предприятие эффективно организовало труд работников, при этом постоянно контролируя деятельность работников, используя различные методы управления персоналом.

Для эффективной работы АО «Нуржанар» предприятие правильно организовывает труд работников, при этом постоянно контролируя деятельность персонала, используя различные методы управления. Разрабатывает программу для подготовки, расстановки, оценки кадров, а также уделяет должное внимание вопросу обучения персонала.

Таким образом, персонал представляет важнейший ресурс предприятия, которым надо грамотно управлять, создавать условия для развития, вкладывать в него средства. Правильная политика работы с персоналом взаимосвязана с установлением лидерских позиции на рынке, укрепляя финансовую устойчивость предприятия. Поэтому успех предприятий зависит от многих факторов, влияющих на работу с кадровым резервом. Основными являются следующие:

1) благоприятная деловая окружающая среда;

2) правильная стратегия компании;

3) качество человеческих ресурсов;

4) готовность сотрудников применять новые методы в работе;

2. Фрезоргер, Е. Региональные особенности человеческого развития и экономический рост / Е. Фрезоргер // Труд в Казахстане. – 2004. – №11. – С. 19-24

УДК 336.581.2: 334.72
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ

БАНКТІК НЕСИЕЛЕНДІРУ
М. Б. Ажмагамбетова, магистрант
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті
Мақалада екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнесті несиелендіру жағдайына зерттеу жүргізілген. Сонымен қатар екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнесті несиелендіру қызметін жетілдіруге қатысты ұсыныстар берілген.
В статье исследовано состаяние кредитования малого и среднего бизнеса банками второго уровня. Также предложены пути совершенствования банков второго уровня при кредитовании малого и среднего бизнеса.
The condition of crediting of small scale and average scale business by the second level banks was researched in the article. The perfection of the second level banks during the crediting of small-scale and average business is also suggested.
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту – кез келген ел экономикасының негізі. Дамыған елдердің тәжірибелері көрсетіп отырғандай, шағын және орта бизнесті қалыптастыру мен дамыту экономиканы нығайту үшін қолайлы алғышарттар жасайды. Атап айтқанда, салалық және өңірлік монополизм жойылады, рынокта тауарлар мен қызметтер көбейеді, жаңа жұмыс орындары ашылады, ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктері өмірге енгізіледі, қоғам тұрақтылығының кепілі болып табылатын орта тап қалыптасады. Нәтижесінде шағын және орта кәсіпкерлік жүздеген мың адамдар үшін тартымды сипатқа ие болып, экономиканың қажетті элементіне айналады.

Біздің елімізде де шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады. Ел басшылығы ол істі табысты жүзеге асырудың мемлекеттің одан әрі экономикалық және саяси дамуын айқындайтынын жақсы түсінеді. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы Президентінің “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” атты Қазақстан халқына 2007 жылдың 28 наурызындағы Жолдауында шағын және орта бизнеске қолдау көрсетудің жүйелі іс-қимылдары баяндала отырып, кәсіпкерлік ортаны одан әрі нығайтуға айрықша көңіл бөлінген [1].

Қазіргі еліміздің экономикасында болып жатқан үрдіс мемлекеттің саясатының жүзеге асып жатқанының айғағы болып табылады.

Осыған байланысты қазіргі уақытта кәсіпорындарда жасайтын адамдардың саны төмендегі өлшемдерге сай болады:

• 
  кіші кәсіпорындардың саны (50 адамнан) аспайтын;
  

• 
  орта кәсіпорын (250 адамнан) аспайтын.
  

Кіші кәсіпорындар барлық кәсіпорындардың 94 пайызын орта кәсіпорындар 5 пайызын, тек бір пайызын ғана ірі кәсіпорындар құрайды.

Шағын және орта бизнесті екінші деңгейлі банктердің несиелер үлесі экономикадағы несиелердің ішінен 2005 жылдан бастап өсу тенденциясы байқалды. Егер несиелендіру 16 % құраса, 2007 жылы 25 %-ға дейін өсті.

2-сурет – ЕДБ несиелер көлемінің өсу қарқыны, %

АҚШ-тың ипотекалық дағдарысы Қазақстанның екінші деңгейлі банктердің несиелендіру көлеміне әсер етпеген жағдайда ШОБ несиелендіру көлемі 2007 жылы 1784 млрд. теңге құрар еді немесе 14,7 млрд. АҚШ доллары. Ал қалыптасқан жағдай бойынша оның деңгейі – 1461 млрд. теңге немесе 12 млрд. теңге. Бұдан көретініміз 2007 жылдың соңғы тоқсаны ШОБ субъектілерінің 323 млрд. теңге немесе 2,6 млрд. АҚШ долларға тең несиелік ресурсқа сұранысын қанағаттандырмады. Сол уақытта Қазақстанның кәсіпкерлер Форумы мен көптеген шағын және орта бизнес субъектілерінің Қазақстан Респуликасының Үкіметіне 09.10.2007 жылы хат жолдауы 2007 жылдың 4-тоқсанында шағын және орта бизнесті қолдауға 10-15 млрд. теңге АҚШ долларын экономикаға тезірек құю қажет болды.

Шағын және орта бизнес үшін екінші деңгейлі банктердің несиелер соңғы бес жылда қаражатының салаларда орналасуын келесідей динамикадан көруге болады:

1. Сауда – өзгеріссіз – 40 %;

3. Құрлыс – жылына 4 % өсім байқалды, 2007 жылы 21 % құрады;

4. Өндіріс – жылына орта есеппен 2 % төмендеп, 2003 жылды 2007 жылмен салыстырғанда оның үлесі 15 %-дан 7 %-ға төмендеген.

5. Ауыл шаруашылығы – жылына 2 % төмендеген, 2003 жылмен 2007 жылды салыстырғанда 15 %-8 % дейін төмендеген.

Қалыптасқан жағдайға байланысты ШОБ үшін несие ресурстарының салаларда орналасуы 2007 жылы ШОБ үшін коммерциялық банктердің барлық несиелерінен өндірісті дамытуға 7 % үлесі келеді. Бұл жағдайда 2008 жылы өндіріс сферасындағы шағын және орта бизнес субъектілеріне шамамен 168,5 млрд. теңге немесе 1,4 млрд. АҚШ доллары қажет, олардың ішінде 30 % тамақ өндірісін қаржыландыру керек.

Басқа салаларды қолдау үшін 30 млрд. теңге қажет, ол ауыл шаруашылығы, көлік, қызмет көрсетудегі шағын және орта бизнесті дамытады [4].

Ойымызды қорытындылай келе шағын және орта бизнесті жетілдіруге мынадай ұсыныстар келтіруге болады:

• 
  жоспарлы түрде және заң жүзіндегі қазір күшінде тұрған мемлекеттік бағдарламалар шеңберінде шағын және орта кәсіпкерліктің ІЖӨ құрылымындағы үлесінің айтарлықтай артуына қол жеткізіп, сол арқылы мемлекеттің экономикалық және саяси тұрақтылығының берік іргетасы – орта тапты нығайту қажет;
  
• 
  банктегі шағын және орта бизнес менеджерлерінің біліктілігіне әлемдік деңгейдегі талап стандартын еңгізу;
  
• 
  банктен несие алғанда шағын және орта кәсіпорындарға кепілдік беретін мемлекет қаражатынан құрылған арнайы қаржылық қорларды ұйымдастыру;
  
• 
  банктен несие алу барысында шағын және орта бизнес субъектілері кепілдік ретінде қоймадағы өнімді және айналымдағы қаражатын ұсынуды қарастыру;
  
• 
  шағын және орта бизнесті несиелендіруде кепілдік талабы бойынша банктің ішкі заңын дамытуда мемлекет тарапынан реттеуді жетілдіру;
  
• 
  мемлекетке елдегі шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды одан әрі ынталандыру үшін алда бірқатар міндеттерді шешуі тиіс.
  

1. Қазақстан Республикасы Президентінің “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” атты Қазақстан халқына 2007 жылдың 28 наурызындағы Жолдауы

2. Шайынғазы С. Отандық бизнес іс үстінде қорғауға және қолдауға ие бизнес / C. Шайынғазы // Егемен Қазақстан. – 2008. – № 336. – Б. 7.

3. Заиров, М. Большие тайны маленьких кредитов / М. Заиров // Пульс города. – 2007. – № 43. – С. 43-45.

4. Ибрагимова, Л. Анализ кредитование малого бизнеса банками второго уровня в 2002-2007 годах и обоснование необходимости дальнейшей государственной финансовой поддержки малого и среднего бизнеса / Л. Ибрагимова // Банки Казахстана – 2008. – № 7. – С 30-33.
УДК 336.71(574)
ЖЕКЕ ТҰЛҒАЛАРҒА КӨРСЕТІЛЕТІН БАНКТІК ҚЫЗМЕТ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ БАНКТІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ БӨЛІМШЕЛЕРІ
А. Н. Молдағалиева, магистрант

Т. Н. Траисова, экон. ғылымдарының кандидаты, доцент, ғылыми жетекші
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті
Мақалада банктік қызмет көрсету және оны жетілдіру мәселелері қарастырылды. Қазіргі уақытта банктік несиелендіру, депозиттік шот ашу, ақшалай аударымдар, жеке тұлғаларға қызмет көрсету банк жүйесінің негізгі бөлігі болып табылады. Көрсетіліп отырған банктік қызметтің жақсаруы, банкті рентабельді және Қазақстан Республикасының басқа банктермен салыстырғанда басым болады.
Основными проблемами, рассматриваемыми в статье являются оказание банковских услуг и их усовершенствование. В настоящее время банковское кредитование, открытие депозитных счетов и кассовые операции, то есть предоставление услуг физическим лицам являются неотъемлемой частью банковской сферы. Улучшение оказываемых услуг делает банк рентабельным и предпочтительным среди других банков Республики Казахстан.
The main problems considered in the article are the bank services and its perfection. At the present time, opening of deposit accounts and cash transactions i.e. services to natural persons are the integral part of bank sphere. The perfection of survices makes the bank profitable and preferable among the other banks of the Republic of Kazakhstan.
Елдегі барлық екінші деңгейлі банктер «Қазақстан Республикасының банктер мен банк қызметі туралы» заңына бағынып, реттеліп отырылады. Екінші деңгейлі банктердің басты қызметтері:

• 
  салымдар қабылдау;
  
• 
  ақшалай төлемдерді жүзеге асыру;
  
• 
  несие беру;
  
• 
  ақша айырбастау және т.б.
  

1. Банк ұзақ мерзімді міндеттемелердің алмасуын сипаттайды;

2. Банктер заңды және жеке тұлғалар алдында белгіленген қарыз соммасы мен өзіне алған шартсыз міндеттемелерді бөледі.

Коммерциялық банктің міндеттері:

• 
  несие делдалдылығы;
  
• 
  жинақтың ынталандырылуы;
  
• 
  ұлттық шаруашылықта есептің жүргізілуі;
  
• 
  төлем құралдардың құрылуы;
  
• 
  бағалы қағаздар операцияның делдалдылығы.
  

• 
  біріншіден, қолда бар ресурстармен жұмыс жасайды;
  
• 
  екіншіден, толық экономикалық тәуекелділігі, соның ішінде өз қызметінің шешіміне экономикалық түрде жауапты болады;
  
• 
  үшіншіден, коммерциялық банктің өз клиенттерімен қарым-қатынасы толықтай нарықтық қатынас ретінде ұйымдастырылады;
  
• 
  төртіншіден, банк қызметінің реттелуі әкімшілік емес, жанама экономикалық тәсілдермен орындалады.
  

Банктің актив операцияларын жүзеге асыратын негізгі буыны – несие басқармасы. Банк кәсіпорындарға, ұйымдарға және басқа банктерге несие береді. Қарыз қорын қалыптастыру көздерінің ерекшеліктеріне, берілетін несиенің қамтамасыз етілуіне және несиелеу механизміне, несиені қолданатын жеріне және басқа жағдайларға байланысты несие басқармасының шеңберінде құрылады.

Депозиттік операциялар басқармасы – банктің өз капиталы мен тартылған қаражатын талдаумен және есептеумен шұғылданады.

Қор бөлімі банктің өз қаражатын есептеу мен талдау қызметін жүргізеді.

Жеке тұлғаларға есептеу-кассалық қызмет көрсету мақсатында банкте есептеу-кассалық басқармасы құрылады. Оның негізгі қызметтері:

• 
  шоттарды ашу және есептесуді жүргізу;
  
• 
  кассалық операцияларды жүргізу.
  

Талдау және статистика басқармасы төмендегідей жұмыстарды орындайды:

• 
  статистикалық хабарларды жинақтау және талдау;
  
• 
  клиенттерге хабарлама-анықтама қызметтерін көрсету;
  
• 
  банктің қызметі туралы есепті, жоспардың жобасын дайындау;
  
• 
  банктің балансын статистикалық тұрғыдан дайындау;
  
• 
  эксперттік зерттеуді, банкті бағалауды дайындау және орындау.
  

• 
  қызметкерлердің санын және оларды қолдануды жоспарлайды;
  
• 
  кадрлардың мамандығын көтеруді және оқытуды ұйымдастырады;
  
• 
  еңбекақы қорын басқарады;
  
• 
  қызметкерлерді таңдаумен және орналастырумен шұғылданады.
  

Заң бөлімі:

• 
  нормативтік құжаттарды дайындап, банктің жарғысына өзгерістер енгізеді;
  
• 
  жарғылық шарттардың орындалуын және банктік мәмлелердің дұрыс дайындалуын бақылайды;
  
• 
  шарттарды, кепілдік актісін және басқа іс қағаздарын толтырады;
  
• 
  банктің сот және әкімшілік мекемелеріндегі барлық ісін жүргізеді;
  
• 
  талап арыздарды, пікірлерді, шағымдарды және басқа әр түрлі актілерді толтырады;
  
• 
  банкте туындаған барлық құқықтық мәселелер бойынша қорытынды жасайды.
  

Электронды-есептегіш машиналарды енгізу және қолдану бөлімі:

• 
  банктің компьютерлік жүйесін ұйымдастырады;
  
• 
  есеп айырысу мен төлемнің электрондық орындалуын қамтамасыз етеді;
  
• 
  банктің басқармалары мен бөлімдері үшін бағдарлама дайындайды;
  
• 
  банкті электронды-есептегіш техникамен жабдықтаудың ағымдағы және болашақтағы бағдарламасын жүзеге асырады;
  
• 
  әкімшілік бөліммен бірігіп осы бағдарламаны жүзеге асырады.
  

Маркетинг басқармасы:

• 
  жаңа клиенттермен байланысты қамтамасыз етеді;
  
• 
  іскерлік байланыстың дамуына әсер етеді;
  
• 
  жаңа операциялар мен банктік қызметті және дайындауға әсер етеді;
  
• 
  нарықтық коньектураны зерттейді;
  
• 
  клиенттерге кеңес берумен көмектеседі.
  

1. Несие операцияларын ұйымдастыратын жалпы бөлімі – ол:

• 
  нақты экономикалық жағдайларға байланысты банктің жалпы саясатын және оны орындау тәртібін анықтайды;
  
• 
  қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелеу мен қаржыландырудың жалпы әдістемелерін, сондай-ақ, клиенттің несие қабілеттілігін анықтау және перспективалық қаржылық қызмет көрсетуді ұйымдастыру әдістемелерін дайындайды;
  
• 
  несиелік тәуекелді зерттеп, банктік несие операцияларын сақтандыру механизмін анықтайды.
  

• 
  несие алудың қажеттілігін айқындап біледі;
  
• 
  несиені беруді ұйымдастырып, несие істерін жүргізеді;
  
• 
  несие шарттарын жасайды;
  
• 
  клиенттердің несие қабілеттілігін тексереді;
  
• 
  несие қабілеттілік картотекасын жүргізеді;
  
• 
  факторинг операцияларын ұйымдастырады.
  

• 
  банктің инвестициялық потенциалына қарай несиелеу мен қаржыландырудың негізгі бағыттарын айқындайды;
  
• 
  қаржыландыру мен несие операцияларын ұйымдастырады;
  
• 
  несие беру және қызмет көрсету шарттарын жасайды;
  
• 
  клиенттердің несие қабілеттілігін тексеріп, несие қабілеттілігін картотекасын жүргізеді;
  
• 
  клиенттің инновациялық ісіне байланысты несиелейді және клиенттің инновациялық қызметін қаржыландырады;
  
• 
  клиенттің тапсыруы бойынша қаржыландыруды ұйымдастырумен шұғылданады;
  
• 
  ұзақ мерзімді жобаларды ендіру үшін серіктер іздестіруде және оларды іске асыру үшін мердігерлер табуда делдалдық көмек көрсетеді.
  

• 
  тұтыну тауарларын сатып алуды және тұрғын үй салуды тікелей және жанама несиелеуді ұйымдастырады;
  
• 
  несие карточкасын береді;
  
• 
  халыққа басқа да көптеген қызмет көрсетеді.
  

6. Дәстүрлі емес банктік операциялар бөлімі несиелеумен, мысалы, лизинг операцияларын жүргізумен шұғылданады.

• 
  валюталық позицияны жүргізеді;
  
• 
  валюта шоттарын жүргізеді;
  
• 
  валюталарды сатып алып және сатады;
  
• 
  қаржыны салымдарға қабылдап, қарыз береді;
  
• 
  тәуекелді сақтандырады.
  

Қазақстан Республикасындағы функционалды банктердің заңнамалық негізін 31.08.1995 ж. №2444 «Қазақстан Республикасындағы банк және банктік қызмет туралы» заң құрайды. Қазақстан Республикасындағы белгіленген заңға сәйкес банк қызметінің орындалуы лицензиялық тәртіппен жүзеге асырылады. Заңға сәйкес, банк – банктік қызметті жүзеге асыра алатын заңмен белгіленген, коммерциялық ұйым болатын заңды тұлға [1]. Қазақстанның банк жүйесін жетілдірудің түпкі мақсаты – оның тиімділік көрсеткішінің жоғары болуы, тұрақтылығы, өркениеттілігі деп санап, банк жүйесін жетілдіру талаптарына сәйкес келетін мынадай ұсыныстар айтуға болады. Банктік қызметті басқа да түрлі экономикалық процесс сияқты қоғам, мемлекет және банктік қауымдастық тарапынан басқаруды қажет етеді. Ең алдымен, басқару сапасы мен оның бағалануы ұйымның заңдық мәртебесі мен сапалық жарғысына байланысты. Қазіргі кезеңде “жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету” бойынша бірнеше жетілдіру жолдары қарастырылған:

• 
  республикада мемлекеттік банктерде және екінші дәрежелі банктерде тегін шоттар ашу бойынша шаралар жасалуда;
  
• 
  екінші дәрежелі банктерді алғашқы кезекте шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне қызмет көрсетуге ынталандыру шараларының жүйесі қарастырылуда;
  
• 
  спекторлық қызметін кеңейту мақсатында көптеген жетістіктерге жетуге мүмкіндігі жоғары болатынына сенуге болады;
  
• 
  банк көптеген операцияларды атқара отырып өзіне клиенттерді қаратып, оларға ыңғайлы әрі тиімді бағыттағы қызметтерді ұсыну;
  
• 
  ақпараттық технологияларға негізгі көңіл бөлу;
  
• 
  корпоративтік басқару мен тәуекел-менеджментінің жүйесінің тиімділігін өсіретін жұмысын жалғастыру;
  
• 
  банктік өнімдердің кірістілігін көтеру;
  
• 
  POS-терминалдар мен банкомат желілерінің құрылуына негізгі көңіл бөлетін, банк нарығының дамуында басты рөлді ойнайтын ЕКБ-нің (есеп айырсу-кассалық бөлімнің) және филиалдар желілерін ұлғайтуды жалғастыру;
  
• 
  өзінің стратегиясының тұрақты өсуін жалғастыру;
  
• 
  республика аймақтарында банктік даму динамикасын, филиалдық жүйелерді көбейту, өсіру;
  
• 
  клиентке қызмет көрсету сапалылығын жоғарлату;
  
• 
  жаңа бәсекелік банктік өнімдерді құру;
  
• 
  филиалдардағы шетел клиенттеріне барлық есептік операциялардың түрлерін (халықаралық аударымдар, конвертациялық қызметтер, несиелік карточкалармен операциялар, чектерді сату-сатып алу бойынша операциялар) атқара алатын білікті мамандар санын көбейту;
  
• 
  бәсекеге қабілетті өнімдерді шығару;
  
• 
  клиенттерге қызмет көрсету жылдамдығы арқылы сату көлемін көбейту;
  
• 
  нарықта портфель сапасы және үлес өсімін сақтау білім қабілеттілігін өсіру;
  
• 
  жеке тұлғалар арасында жүретін ипотекалық несиені заң негізінде ретке келтіру [2, 3].
  

2. Аралбаев, А. А. «XIX-5-ғ. II-жартысы мен XX-ғ. басындағы Қазақстандық банк жүйесі туралы зерттеулер» / А. А. Аралбаев // Банки Казакстана. – Алматы. – 2006. – № 9. – Б. 12-14.

Один из видов ЭГП – это транспортно-географическое положение. Транспортно-географическое положение – это положение относительно транспортной сети с учетом ее провозной способности, скорости и стоимости транспортировки. В нем выделяется положение относительно магистралей и транспортных узлов. Его можно подразделить в зависимости от используемых видов транспорта: сухопутное, водное, воздушное и т.д. [1, С. 135].

Как известно, особую роль в транспортно-географическом положении играет приморское положение, что определяется существенным прогрессом в технологии и экономичности морских перевозок. Здесь быстро внедряются суда – контейнеровозы, баржевозы, суда с горизонтальной погрузкой, суда смешанного плавания «река-море» и др. [2].

Для страны особо важное значение имеет положение к мировым путям сообщения.

Транспортно-географическое положение Подстепновского сельского округа можно характеризовать следующими особенностями.

На территории округа расположен аэропорт Западно-Казахстанской области, округ пересекают две крупные автомагистрали республиканского значения с двумя мостовыми переходами через р. Урал, через территорию округа проходят важнейшие транспортные магистрали: железная дорога, связывающая Казахстан и Европейскую часть России, Украину и Европу, автомобильная трасса: Самара-Шымкент и кратчайший путь на автомагистраль Самара-Уральск-Атырау, Уральск-Саратов. Все эти выше перечисленные факторы повлияли на расположение, на окраинах автомобильных магистралей магазинов, кафе, парикмахерского, гостиниц, автозаправок. Таким образом, можно сделать следующие выводы: транспортно-географическое положение Подстепновского сельского округа выгодное, на рисунке 1 приводится граф между пригородными населенными пунктами города Уральска.

Средний ранг соседства (R) – это частное от деления значения абсолютной степени соседства на число всех соседей объекта каждого ранга:

R = S абс.

n

где n – число объектов – соседей, в нашем случае их 8, чем средний ранг соседства меньше, тем выгоднее с точки зрения экономия на транспортных издержках и времени доставки грузов ТГП взаимодействующих объектов.

• 
  первая группа, очень выгодное ТГП (от 1 до 2) – А (Уральск), Д (Подстепное), В (Зачаганск), Ж (Пойма), Б (Деркул), Е (Новая жизнь), Г (Меловые горки);
  
• 
  вторая группа, благоприятное ТГП (от 2 до 3) – З (Желаево), К (Мичурин);
  
• 
  третья группа, неблагоприятное ТГП (от 3 до 4) – отсутствуют [2].
  

2. Галимов, М. А. Транспортно-географическое положение производственно-транспортных узлов Западного Казахстана // Географические проблемы устойчивого развития: материалы междунар. научно-практич. конф. посвящ. 90-летию Ю. Г. Саушкина, 17-18 мая 2001г. – Уральск : Изд-во Зап.-Казахст. гос. ун-та, 2001. – С. 12-19

Бұл табысты әрекет етуші және әлемдік сауданы либерализациялаудың тиімді механизмін, сонымен қатар экономикалық қарым-қатынас жүйесін жүзеге асырушы халықаралық ұйым.

Бұл жағдай халықаралық нарықтарда елдің бәсекеге қабілеттілігін нығайту үшін кең мүмкіндіктер ашады.

Әлемдік статистикаға сәйкес, қазіргі уақытта осы ұйымға мүше елдер болып 153 ел табылады, немесе әлемнің барлық елдерінің жалпы санының 78 %.

Олардың көпшілігінің, 140 елден астамы Қазақстанның сауда серіктестері болып табылатынын атап кеткен жөн.

Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіруді әлемдік экономикаға интеграциялау үшін алғышарт ретінде қарастыру керек.

Сондықтан, Қазақстанның аграрлық саясатының басты бағыты болып сапалық дамуды және аграрлық өсудің жаңа бағыттарын құруды қамтамасыз етуі тиіс ауыл шаруашылық өндірісін модернизациялау табылады [1].

Барлық әлемдік бірлестік үшін бірдей «ойын ережесін» қабылдау кәсіпкерлердің іс-қызметіне жедел позитивті күшті әсер, қолайлы инвестициялық климат береді, ал мұның барлығы ауыл шаруашылық өндірісінде реформаны аяқтауға жағдай жасайды.

Барлығымыз білетіндей, Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіруші елдер отандық ауыл шаруашылық тауарларын өндірушілерді мемлекеттік қолдаудың келесідей шараларын таңдай алады (кесте 1).

Тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдаудың алғашқы екі түрі халықаралық аграрлық нарықта өнім ұсынысының өсуіне әсер етпейтіндіктен, және сәйкесінше осы елге импорттық тапсырыстар көлемін қысқартпайтындықтан, елдің БСҰ-на кіруі кезінде оларды қысқарту міндетті емес.

Дамушы елдер үшін инвестициялық субсидияларды және материалдық-техникалық құралдарды сатып алу үшін шығындарды бөлшектеп өтеуді қамтитын қолдаудың арнайы және дифференциацияланған режимінің шаралары қарастырылған.
1-Кесте – Ауыл шаруашылық тауарларын өндірушілерді мемлекеттік

қолдау шаралары

Неғұрлым сезімтал елдер үшін «сары кәрзеңке» шаралары табылады.

Оның жеткіліксіз толуы құрамына Қазақстан Республикасы, Украина, Ресей Федерациясы (нетто-импорттаушы) және басқа да елдер кіретін импорттаушы-мемлекеттердің ұлттық азық-түлік қауіпсіздік деңгейінің төмендеуінен тікелей байқалады.

Біріккен Ұлттар Ұйымына кіретін ауыл шаруашылық азық-түлік ұйымы ағымдағы 2008/2009 маркетингтік жылдағы бидай дәнінің өндірісі мен тұтынысының әлемдік балансының болжамын жариялады [2].

Болжам мәліметтерінен әлемде дән өндірісі рекордтық мөлшер – 2192 млн.тоннаға жететіні, яғни өткен 2007 жылмен салыстырғанда 3,8 %-ға артық болатыны белгілі.

Дәнді дақылдар арасында неғұрлым жоғары өсім бидай өндірісі бойынша күтілуде. Қазақстанда ағымдағы маусымдағы сатып алу және нарықтық бағалардың жоғары болуы ауыл шаруашылық тауар өндірушілерін егіс аудандарын кеңейтуге ынталандырғаны жалпыға аян.

Нарықта дән ұсынысының өсуі әлемдік бағаларды бәсеңдетеді, бірақ бағалардың өте төмендеуін күтпеген дұрыс.

Бидай өндірісі өткен 2007 жылғы рекордты басып озады және 658 млн.тоннаға жетеді (кесте 2).

Көріп отырғанымыздай, бидайды әлемдік тұтыну шамамен 17 млн.тоннаға артып, 634,8 млн.тоннаға жетеді.

Ол 2004/2005 маркетингтік жылдан бергі соңғы үш жылда алғаш рет шұғыл өсуді білдіреді.

Қазақстан үшін бидай стратегиялық тауар болып табылатындықтан, бидай өндірісінің өте тиімді екенін және отандық ауыл шаруашылық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау қажеттігін талап ететінін жүргізілген талдау мен болжам көрсетіп отыр.

Осыған байланысты, дән өндірісінің тиімділігін жоғарылату Қазақстанның Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіруі алдында ауыл шаруашылығы үшін басты міндет болып табылады [3].

Мысалы, сала өнімділігінің маңызды көрсеткіші болып ауыл шаруашылығының жалпы өнімі табылады.

Ол республикада 2002 жылдан бері шамамен 2 есеге өсті, бұл әсіресе рекордтық көрсеткіш 22 миллион тоннаға жеткен жалпы дән өндірісінен ерекше байқалады.

Экономиканың аграрлық саласына салынған отандық және шетелдік инвестициялар 3 еседен артық көлемге көбейді.

Осылардың барлығы ауылдарды дамыту бағдарламасының (2003-2005 жылдар) нәтижесінде мүмкін болды.

Бұл кезде аграрлық саланы мемлекеттік қолдаудың жалпы сомасы 150 млрд. теңгеден асты.

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті жүргізген 1993-2007 жылдар аралығындағы зерттеулер Қазақстан Республикасының ауылдық алқаптарында қазіргі заманғы агротехнологияларды қолдану арқасында өнімділіктің 5-8 ц/гектардан 14-16 ц/гектарға дейін жоғарылағанын, соған сәйкес дәнді-дақылдардың жалпы көлемі 4-6 млн.тоннадан 18-22 млн.тоннаға дейін көбейгенін көрсетті.

Қазіргі заманғы агротехнологиялар егіс өнімділігін жоғарылатудың және сәйкесінше ауыл шаруашылығы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігінің маңызды факторы болып табылады.

Олар жоғары өнімділікті аудандастырылған сорттарды қолдану, топырақты тиімді өңдеу, алдағы уақытта тұқымдарды дұрыс, дәл отырғызу, минералдық және органикалық тыңайтқыштарды, өсімдіктерді зиянкестерден, аурулардан және арам шөптерден қорғау құралдарын салудан бастап және ауыл шаруашылығы дақылдарын уақытында жинағанға дейінгі барлық ғылыми-технологиялық операциялар спектрін қамтиды.

2004 жылдан бастап Қазақстан Республикасының аграрлық саласында фермерлер мен басқа да ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге қуаңшылық, өнімділік төмен жылдары да кепілдік берілген таза табыс алуға мүмкіндік беретін өсімдік шаруашылығында дәнді дақылдардың өнімділігін міндетті түрде сақтандыруды енгізу туралы дұрыс басқарушылық шешім қабылданғаны баршаға белгілі [4].

Сондықтан, мемлекет экономикасының аграрлық саласын мемлекеттік қолдау бойынша қабылданған түпкілікті шаралар ауыл шаруашылығында жалпы тауар айналымының едәуір өсуіне мүмкіндік берді, ол бүгінгі таңда белгіленген мөлшерден 14 млрд. АҚШ долларына асып түсті.

Дән сапасының жоғарылығы шет елдерге (Ресей Федерациясы, Иран Ислам республикасы, Өзбекстан Республикасы, Украина, Түркіменстан Республикасы және Қытай Халық Республикасы) сату үшін жоғары сапалы өнім өндіруге мүмкіндік береді.

Қазақстан Республикасындағы дән өндірісі Қазақстан дәндерінің әлемдік нарықта бәсекелестік артықшылықтарын қамтамасыз ететін сала болып табылады.

Жүргізілген зерттеулер (1993-2007 жылдар) негізінде, ауыл шаруашылығында қалыптасқан әлемдік қарқынды ескере отырып, қолда бар отандық ресурстық әлеуетті біле отырып Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп кешенінің алдағы уақытта экономиканың маңызды және жоғары табыс алып келетін салаларының бірі болатынын атап айтуға болады.

Көріп отырғанымыздай, соңғы жылдары әлемдік нарықтарда ауыл шаруашылығы өнімдерінің, әсіресе дән өнімдерінің бағалары үнемі өсуде, сондықтан тұтастай алғанда бұл сала өндірісті дамытуды инвестициялау және бизнес тұрғысынан қарағанда өте пайдалы салаға айналуда.

Елдің азық-түлік қауіпсіздігін нығайту үшін ауыл шаруашылығына және сәйкесінше жедел дамушы тағам өнеркәсібіне отандық және шетелдік инвестицияларды тартуды көбейту қажеттігін зерттеулер көрсетті.

Біздің пікірімізше, Қазақстан Республикасы көбінесе азық-түліктің барлық негізгі түрлері бойынша жедел өсу үстіндегі өзінің жеке қажеттіліктерін қамтамасыз етеді және маңызды экопорттық әлеуетке ие.

Осыған байланысты, аграрлық саланы мемлекеттік қолдауды жоспарлау кезінде елдің қажеттіліктері толық көлемде қанағаттандырылмайтын маңызды тағам өнімдерін өндіруді ынталандыруға ерекше назар аударуды талап етеді.

Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығының экспортқа дәстүрлі түрде өнім шығаратын салаларына, ал бұл ең алдымен азық-түліктік және жем-шөптік дән өндірісіне күш жұмсауды шоғырландыру ерекше маңызды.

Сондықтан, Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауында «дән экспортының арналарын Каспий мен Қара теңіз порттары арқылы, сонымен қатар Қытай Халық Республикасы бағытында кеңейту қажет» екендігі барынша әділ баяндалған.

Қазақстан Республикасы дәнді, әсіресе бидайды негізгі экспорттаушылар болып табылатын Америка Құрама Штаттары, Европалық Одақ, Канада, Австралия және басқа да ірі экономикалық дамыған мемлекеттермен қатар әлем елдерінің бірінші ондығына кіреді.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Конкурентоспособность национальной экономики: критерии оценки и пути повышения. Монография. / Под науч. ред. д.э.н., проф., академика НИА РК О. Сабдена – Алматы : Экономика. – 2007. – 175 с.

2. Прогноз мирового баланса производства и потребления зерна в текущем 2008/2009 маркетинговом году. Продовольственная и сельскохозяйственная организация – Информация ФАО, сайт в Интернете, www. FAO. marketing wheat crop. edu. com.

3. Программа первоочередных мер на 2006-2008 годы по реализации Концепции устойчивого развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2006-2010 гг. – Алматы: 2006. – 40 с.

4. Есполов, Т. И. Повышение эффективности сельского хозяйства Казахстана в условиях его интеграции с внешними рынками / Т. И. Есполов, Р. Ю. Куватов и др. – Алматы : Экономика. – 2004. – 598 с.

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫ

ЭКОЛОГИЯ

УДК 550.348 (574.1)

Природа сейсмических явлений в геосинклинальных (горноскладчатых) и платформенных областях является неодинаковой. Флюидогеодинамическая концепция природы сейсмических явлений, связанных с геологической деятельностью метаморфогенных вод в геосинклинальных областях, рассмотрена нами ранее [1]. Для лучшего понимания причин и механизма сейсмического процесса в платформенной области укажем вначале геолого-структурные особенности устройства водосборного бассейна и наблюдаемые изменения гидрологического режима озера Шалкар.