Астана агломерациясының рекреациясын дамытуға арналған орындар

Қазақстанда қалыптасып кеткен жер өңдеу мен мал шаруашылығын дәстүрін ескере отырып, туризмнің келешегі зор бағыттарының бірі агротуризм болып табылады. Агротуризм қазіргі заманғы адамның ең аз деген қажеттіліктерін қамтамасыз ете алатын (көлік инфрақұрылымының, магистральды су құбырының, ғаламтордың және т.б. болуы) рекреация жағынан тартымды елді мекендерде дамуы мүмкін. «Астана-Бурабай» халықаралық тас жолының бойында орналасқан Шортанды және Ақкөл аудандарының ірі елді мекендері тап осы талаптарға сай келеді.

– Спорттық туризм. Спорттық туризм аясында келесі қызмет түрлерін дамыту қажет: желкенді және қайық есу спорты, балық аулау, жылқы туризмі, велобағыттар.

– Экотуризм. Экотуризм аясында қоршаған табиғи ортаны зерттеу мақсатындағы саяхаттар ұсынылады.

– SPA-туризм. SPA-туризм шеңберінде ағзаны сауықтыру және жасартуға бағытталған әртүрлі бағдарламалар ұсынылады.

Аталмыш туризм түрін ұйымдастыруға арналған алғышарт ретінде аймақта: Вячеславское су қоймасының орман алаптарының, емдік балшықтың болуы саналады.
Аршалы ауданында рекреациялық кешендерді құру негіздемесі

73 кесте

Аталмыш туризм түрлерін ұйымдастыру Аршалы ауданының елді мекендерінде келесі инфрақұрылым нысандарын құруды талап етеді:

– Михайловка селосында 60 орынға арналған қонақүй құрылысы;

– Константиновка с. 60 орынға арналған қонақүй құрылысы;

–Вячеславское селосында 60 орынға арналған туристік базаның құрылысы.

– Белоярка с. 60 орынға арналған туристік базаның құрылысы.

Талап етілетін ресурстардың қажеттілік есебі төмендегі кестеде берілген.

.

Аршалы ауданы туристтік қызметтерінің инвестициялық,

Кестеде келтірілген есептеулерге сәйкес, Аршалы ауданындағы туризмді дамыту үшін қажетті инвестициялардың жалпы көлемі 143,4 млн теңгені құрайды. Туризм инфрақұрылымының нысандары үшін талап етілетін жер бөлігінің жиынтық аумағы 19 га құрайды. Электр энергиясының қажеттілігі жылына 174000 кВт болса, су қажеттілігі 32000 куб метрді құрайды. Құрылған жұмыс орындарының саны 126-ға тең. Аталған туристік қызметтердің қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін, қатты жабынды жолдарды салу қажет.

– Спорттық туризм. Спорттық туризм аясында келесі қызмет түрлерін дамыту қажет: балық аулау, тау-шаңғы туризмі, жылқы туризмі, велобағыттар.

– Экотуризм. Экотуризм аясында қоршаған табиғи ортаны зерттеу мақсатындағы саяхаттар ұсынылады.

Аталмыш туризм түрін ұйымдастыруға арналған алғышарт ретінде аймақта: Ключевски тоғанының, Бектау және Рамадан тауларының, Талқара өзенінің болуы саналады.

Аталмыш туризм түрлерін ұйымдастыру Шортанды ауданының елді мекендерінде келесі инфрақұрылым нысандарын құруды талап етеді:

– Ключи с. 60 орынға арналған қонақүй құрылысы;

–Дамса өзенінің аумағында (с. Дамса) 60 орынға арналған туристік базаның құрылысы.

Талап етілетін ресурстардың қажеттілік есебі төмендегі кестеде берілген.
Шортанды ауданының туристік қызметтерінің инвестициялық,

еңбектік, энергетикалық ресурстары

76 кесте

Кестеде келтірілген есептеулерге сәйкес, Шортанды ауданындағы туризмді дамыту үшін қажетті инвестициялардың жалпы көлемі 121,7 млн теңгені құрайды. Туризм инфрақұрылымының нысандары үшін талап етілетін жер бөлігінің жиынтық аумағы 9,5 га құрайды. Электр энергиясының қажеттілігі жылына 87000 кВт болса, су қажеттілігі 16000 куб метрді құрайды. Құрылған жұмыс орындарының саны 63-ке тең. Аталған туристік қызметтердің қол жетімділігін қамтамасыз ету үшін, қатты жабынды жолдарды салу қажет.

Целиноград ауданында келесі туризм түрлері ұсынылады:

- Спорттық туризм. Спорттық туризм аясында келесі қызмет түрлерін дамыту қажет: яхтинг, дайвинг, балық аулау, тау-шаңғы туризмі, жылқы туризмі, велобағыттар.

- Экотуризм. Экотуризм аясында қоршаған табиғи ортаны зерттеу мақсатындағы саяхаттар ұсынылады.

- Этникалық туризм, Этнотуризм аясында әртүрлі халықтардың тарихы және дәстүрлерімен танысу ұсынылады.

- SPA-туризм. SPA-туризм шеңберінде ағзаны сауықтыру және жасартуға бағытталған әртүрлі бағдарламалар ұсынылады.

Аталмыш туризм түрін ұйымдастыруға арналған алғышарт ретінде аймақта: Қоянды су қоймасының (Қоянды өзенінің аумағында), Ақжар, Селеті, Нұра өзендерінің, Шұбар орман алабының, Жақсы-Қоянды тауларының, Ешкіөлмес шатқалының болуы саналады.

Аталмыш туризм түрлерін ұйымдастыру Целиноград ауданының елді мекендерінде келесі инфрақұрылым нысандарын құруды талап етеді:

- Қоянды селосында 100 орынға арналған қонақүй кешенінің құрылысы;

- Приречное селосында 60 орынға арналған туристік базаның құрылысы;

- Жақсы Қоянды таулы аймағында шаңғы көтергіштері мен 60 орынға арналған туристік базаның құрылысы.

Талап етілетін ресурстардың қажеттілік есебі төмендегі кестеде берілген.

Кестеде келтірілген есептеулерге сәйкес, Целиноград ауданындағы туризмді дамыту үшін қажетті инвестициялардың жалпы көлемі 232,2 млн теңгені құрайды. Туризм инфрақұрылымының нысандары үшін талап етілетін жер бөлігінің жиынтық аумағы 21,5 га құрайды. Электр энергиясының қажеттілігі жылына 153792 кВт болса, су қажеттілігі 31000 куб метрді құрайды. Құрылған жұмыс орындарының саны 91 тең. Аталған туристік қызметтердің қол жетімділігін қамтамасыз ету үшін, қатты жабынды жолдарды салу қажет.

7. 
   Табиғатты оңтайлы пайдалану, қорларды қамтамасыз ету, қоршаған ортаны қорғау шаралары
   

Зерттеліп отырған аудан айқын жеткіліксіз ылғалданбаған аудандарға жатады. Жер бетіндегі су негізінен еріген қар суы есебінен құралады. Жауын-шашын тек су тасқыны кезінде қар суын толықтырады. Жаздың күндері жауын-шашын жер бетіндегі суды құрауда аса маңызға ие болмайды.

Аймақтың негізгі су арнасы ретінде, солтүстігінде Көкшетау тауларынан келетін ірі ағындар және оңтүстігіндегі Ұлытау тауларының сілемдерімен жалғасатын, Есіл өзені табылады.

Есіл өзенінің суы Астана қаласы мен іргелес жатқан аумақты сумен қамтамасыз ету үшін пайдаланылатын Астана су қоймасымен реттеледі.

2013 жылы Есіл өзенінен (оның ішінде, Астана су қоймасынан) Астана қаласын сумен қамтамасыз ету үшін барлығы 236,66 мың. м³/тәу, оның ішінде, шаруашылық-ауыз сулық сумен қамтамасыз ету үшін - 189,2 мың. м³/тәу су алынған (Есіл СБИ мәліметтері).

Бүгінгі таңда, Астана су қоймасы өзінің мүмкіндіктері шегінде жұмыс істейді, және жаңбырсыз жаз маусымы туындаған жағдайда, Астана қаласын сумен қамтамасыз ету проблемасы пайда болуы мүмкін.

Қарастырылып отырған аумақтың қалған бөлігі Нұра өзені бассейнінің тұйық су облысына жатады. Қос өзеннің бастауы агломерацияның шегінен тыс орналасқан.

• 
  қаланың қажеттіліктері – жылына 78 млн. м³
  
• 
  сүзгіден өткізуге кететін шығындар – жылына 46,6 млн. м³
  
• 
  санитарлық қажеттер – 119,7 млн. м³
  
• 
  суару – жылына 10,7 млн. м³
  

Су қоймалары. Өзендердің сирек кездесетін желісімен қатар, аймақ гидрографиясының айқын ерекшелігі ретінде, тек көктемгі қар еруі кезінде пайда болатын уақытша су ағындарының салыстырмалы түрде көп болуы табылады. Уақытша су ағындары әртүрлі мөлшерге ие. Олардың ішіндегі ең ірілері 3000 шм² су жинау алаңдарында 100-150 шақырым ұзындыққа дейін жетеді.

Қарастырылып отырған аумақта көптеген көлдер кездеседі. Пайда болуына қарай көлдер шұңқырлы және өзендердің аңғарына құйылған ескі көлдер болып бөлінеді. Көлдердің тереңдігі 1 метрден 5 метрге дейін жетеді. Олардың басым бөлігі жауын-шашыны аз жылдары тартылып қалады.

Аршалы ауданында 27 көл, 7 өзен, 2 тоған, 8 бөгет, 1 су қоймасы (Астана) бар, оның ішінде, 27 нысан табиғи түрде пайда болған және 10 нысан жасанды түрде пайда болған.

Целиноград ауданында 24 көл, 15 өзен, 6 тоған, 1 су қоймасы бар, оның ішінде 38 нысан табиғи түрде пайда болған және 8 нысан жасанды түрде пайда болған.

Шортанды ауданында 11 көл, 4 өзен, 8 тоған, 3 бөгет, 12 су қоймасы бар. Яғни, нысан табиғи түрде және 17 нысан жасанды түрде пайда болған.

Ақкөл ауданында 15 көл, 1 өзен, 11 бөгет, 2 тоған, 3 су қоймасы бар, оның 16-сы табиғи және 16-сы жасанды жолмен пайда болған.

Астана агломерациясында орналасқан көлдерде, тоғандарда, бөгеттерде және су қоймаларында 983,3 млн. м³ жерүсті сулары шоғырланған. Астана қаласын сумен қамтамасыз ету үшін пайдаланылатын (410,9 млн. м³) Астана су қоймасын есепке алмағанда, агломерацияның су қоймаларындағы су көлемі шамамен 572,4 млн. м³ құрайды.

2013 жылы Астана агломерациясы бойынша сумен қамтамасыз ету мақсатында, 87,541 млн. м³ (су қоймаларында жинақталған жалпы су көлемінің 8,9 % - 983,3) жерүсті сулары алынды, оның ішінде, Астана қаласын сумен қамтамасыз ету үшін 86,38 млн. м³ су жиналды. Агломерацияның басқа нысандарынан 1,16 млн. м³ жерүсті суы алынды.

Осылайша, 571,2 млн. м³ су қажетсіз болып қалады, оның бір бөлігі құзыретті органдармен келісе отырып, халық шаруашылығында пайдалану үшін ұсынылуы мүмкін.

Жерүсті сулары. Көрсетілген аумақтың гидрогеологиялық шарттары ландшафтық, табиғи, геоморфологиялық және геологиялық шарттардың салдарынан аса күрделілігімен және өзгергіштігімен ерекшеленеді. Барлық төрт аудан Орталық Қазақстан гидрогеологиялық аймағына жатады, оның ішінде І реттік екі гидрогеологиялық аймақ бөліп қарастырылады:

Есіл өзенінің оң жағалауындағы аумақтың солтүстік және солтүстік-шығыс бөлігін қамтитын, І реттік жерүсті суларының Шыңғыс-Көкшетау Бассейні.

Негізінен Есіл өзенінің сол жақ жағалауы бойынша аумақтың оңтүстік және оңтүстік-батыс бөлігін қамтитын жерасты суларының Теңіз-Қорғалжын Бассейні.

Көрсетілген аумақтағы жерасты суларының негізгі коллекторлары ретінде келесі су сақтау кешендері табылады:

• 
  Төрттік кезеңнің аллювиальды құмды-қиыршық тасты шөгінділерінің сулы деңгей жиегі (aQ_I-IV).
  
• 
  Турней қабатының төменгі тас-көмір жыныстары жарықтарының сулы деңгей жиегі(C_It)
  
• 
  Фамен-турней жыныстары жарықтарының сулы деңгей жиегі(D_{3 fm}- C₁t)
  
• 
  Ордовик жыныстары жарықтарының сулы деңгей жиегі(O_1-2)
  
• 
  Палеозой дәуірінің интрузивті жыныстары жарықтарының сулы деңгей жиегі ( Pz).
  

2014 жылғы жағдай бойынша Шортанды, Целиноград, Аршалы және Ақкөл аудандарының аумағында Қазақстан Республикасының қорлары бойынша мемлекеттік комиссия мен ҚР қорлары бойынша аумақтық комиссиясымен бекітілген жерасты суларының 38 орыны барланды. Олардың ішінде 10 нысан пайдаланылады. Бекітілген қорлардың жалпы саны 141,03 мың. м³/тәу құрайды.

Көрсетілген орындардан алынатын су көлемі аудандар бойынша 0,6% (Целиноград) 87,3 % (Аршалы) дейін өзгереді.

Аталған орындар Астана агломерациясының 21 елді мекенін сумен қамтамасыз ету көзі болып табылады.

Қалған елді мекендер бекітілген қорлары бар жерлерден алынатын сумен қамтамасыз етіледі.

Астана агломерациясының (Астана қаласын есепке алмағанда) шаруашылық-ауыз су қажеттілігі, суды тұтынудың заманауи нормаларына (бір адам басына 150 литр/тәу) орай, 23,9 мың. м³/тәу (бекітілген қорлардың 17 %) құрайды.

2013 жылы жерасты суларын тұтынудың нақты көлемі (4,31 мың м³/тәу) бекітілген қорлардың 3,1 % құрайды.

Осы деректерге орай, қазіргі таңда Астана агломерациясында ауылдық елді мекендерді шаруашылық-ауыз сумен қамтамасыз ету проблемаларын бұрын барланған кен орындары мен бөлімдердің негізінде жерасты суларын жинайтын орындарды салу немесе тікелей суды тұтынушының маңайынан сумен қамтамасыз етудің жергілікті көздерін іздеу бойынша қосымша іздеу-барлау жұмыстарын жүргізу жолымен шешу үшін барлық алғышарттар бар деп айтуға болады.

Кейбір жағдайларда Нұраның топтық су желілеріне ұқсас жерасты су көздерінің базасында топтық және жергілікті су желілерінің құрылысын жүзеге асыру немесе қайта салу бойынша жұмыстарды жүргізу талап етіледі. Енді бір жағдайларда тұщыландыратын қондырғыларды пайдалану оңтайлы болып саналады.

Әрбір елді мекенді сумен қамтамасыз ету мәселесін әр нақты жағдайға дербес амал жасау арқылы шешу талап етіледі.

Қазіргі кезде орталықтандырылған су бұру жүйесі тек ірі елді мекендерде, аудан орталықтарында – Аршалы, Ақмол, Ақкөл, Шортанды, сонымен қатар, Қосшы, Ижевское, Жолымбет, Научный, Дамса елді мекендері мен Төңкеріс станциясында ғана кездеседі.

Агломерацияның қалған елді мекендеріндегі су бұру жүйесі дербес және ұжымдық септиктерде, және ұйымдаспаған түрде жер бедерінде жүзеге асырылады.

Есіл СБИ 2013 жылғы есебіне сәйкес, ағын сулар халық шаруашылығында пайдаланылмайды.

Астана агломерациясындағы жерүсті суларының ресурсын тұтынудың болжалды көлемі су деңгейі орташа жылда 0,14 шм³ (140 млн. м³/жыл) құрайды. Ылғал аз жылдары - 0,038 шм³/жыл (38,0 млн. м³/жыл).

Астана агломерациясының жерүсті суларының ресурстарын тұтыну мүмкіндігінің модулі құрайды:

- су деңгейі орташа жылда – 1 га - 77,6 м³/жыл на 1 га.

- ылғал аз жылы – 1 га - 21,1 м³/жыл.

Келтірілген есептер аймақтың жерүсті суларымен жеткілікті түрде қамтамасыз етілмегендігі туралы тезисті нақтылайды.

Су шаруашылығын дамыту бойынша ұсыныстар

Сумен қамту, суландыру және басқа да халық шаруашылығы қажеттіліктері үшін әрекеттегі каналдардың жүйесі қолдағы су ресурстарын арттыру мақсатында ағындардың бассейн ішілік және бассейн аралық қайта бөлу үшін қолданылуы мүмкін.

Сайып келгенде, қолдағы су ресурстарын арттырумен байланысты су шаруашылық шаралар жиынтығына кіретіндер: өзен ағынын реттеу, су ресурстарын оңтайлы және тиімді қолдану, басқа бассейндерден судың қосалқы көлемдерін тарту.

1. Жер асты сулары есебінен сумен қамту көзі ретінде тарту үшін айтарлықтай келешегі бар 48 мың м³/тәу. бекітілген қоры бар жер асты суларының Нұра кен орны болып табылады.

Сонымен бірге, инфильтрациялық тоғандардың (жағалау маңындағы) құрылысы мүмкіндігін анықтау кезінде жер асты суларының қоры бірнеше есеге артылатынын ескеру қажет. Осылайша Нұра өзенінің барлық ағынын 753,4 мың м³/тәу. мөлшерде 75 % қамсыздықпен сумен қамтуға, оның ішінде Астана қ. бағыттауға болады.

Бұдан басқа, қорларды арттыру үшін Нұра өзеніне арынды платиналарды құру мүмкін, ол қорларды арттырумен қатар, тұщы тасқынды сулардың есебінен жер асты суларының сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.

2. Ақмола облысының оңтүстігінің ауылшаруашылық өңірін қайта құру үшін жер асты суларының Атбасар-Есіл жағасы, Атбасар және Нұра кен орындарын өзара байланыстыратын су жүргізетін жүйесін қайта қалпына келтіру талап етіледі. Артылған суды Астана қ. сумен қамту үшін бағыттау керек.

Сонымен бірге, Атбасар ЖСК жер асты суларының қорын арттыру және Атбасар-Есіл жағасы кен орындарының С₂ санатынан С₁ (В) санатына 35,0 мың м³/тәул. мөлшерде жер асты суларының қорларын ауыстыру мәселелерін шешу қажет.

С₂ санатынан өнәркәсіптік санатқа қорларды ауыстыру кезінде Атбасар-Есіл жағасы кен орындарындағы қорлардың артуын есепке алумен, Астана қ. сумен қамту үшін тексерілген әлеуетті жарамды қорлар мөлшері 196,3 мың м³/тәу. дейін өседі.

Астана қ. ағынды сулардың суын тарту Талдыкөл жинаушы-булағышта жүргізіледі.

Астана қ. тазалау құралдары Астана қаласының оңтүстік-батысынан 3-4 шақырымда Есілдің сол жағалауында орналасқан және қаланың шаруашылық-тұрмыстық және өнеркәсіптік ағынды суларын тазалау үшін тағайындалған. Жинаушы жобасын «Казводоканалпроект» институты 1964 жылы жасады. Талдыкөл көлінің жинаушы-булағышындағы шартты тазаланған ағынды суларының шығарылуының жалпы көлемі 27-28 млн. м³/жыл (76,0 мың м³/тәу.) құрайды.

Барлық мүдделі тараптардың келісімі бойынша тазартылған ағынды сулардың шығарылуы Астана қ. төмен Есіл өз. жүргізілу жоспарланады. Астана қ. ЖЭС техникалық қажеттіліктеріне тазартылған ағынды суларды жинау және қаланың жасыл көшеттерін суару Астана қ. жоғарыдағы Тельман атындағы ауданда жоспарлануда.

Жоба авторларының пікірі бойынша тазартылған суды екінші рет қолдануды ұйымдастырумен Есіл өз.табиғи су көзіне қайта келтіру жолымен Астана қ. тазартылған ағынды суларын пайдалану келесі нәтижелерді береді:

- Астана қ. сол жағалауындағы жер асты суларының көтерілуін тоқтату.

- 7500 га шамасындағы батпақтанған аудандарды біртіндеп кептіру.

- Талдыкөл жинаушы ауданындағы жер асты суларының табиғи гидравликалық режимін қалпына келтіру.

- құрылыс алаңдарында суды төмендету бойынша шараларды 10-15% әлеуетті қысқартудан жаңа нысандардың құрылысы кезіндегі үнемдеу.

- Астана қ. санитарлық-эпидемиологиялық жағдайын жақсарту.

- техникалық су ретінде және Астана қ. жасыл көшеттерін суаруға тазартылған ағынды суларды екінші рет қолдану.

Одан тереңдетілген тазартылған ағынды сулардың шығарылуы есебінен Есіл өз. ағысының жылдамдығын арттыру, бұл су аз жылдардағы Есіл өз. бойынша келісілген кепілдендірілген жіберуді қамсыздандыруды жақсартады.