Ашық аспандағы қара бұлттар Қазақстан және атыс қаруы Николас Флоркин, Дәурен Әбен және Тахмина Каримова «Атыс қаруына шолу»

30  Атыс қаруына шолу

 № 29 тақырыптық баяндама

Флоркин, Әбен және Каримова 

Ашық аспандағы қара бұлттар  31

болды (ҚР, 2007b). Тапсырылған қарулардың барлығы жойылуы немесе 

бөлшектелуі тиіс. 2010 жылы Қазақстан осы заңды жүзеге асыру үшін 2008 

жылы 500 млн. теңгеден (3,4 млн. АҚШ долл.) астам қаражат бөлгенін 

мәлімдеді, нәтижесінде 13 мың қару-жарақ жиналды (ҚР, 2010a, 37-б). 

5

-кестеде көрсетілгендей, 20 мың-нан астам қару-жарақ бұл жарлықтың 

күшіне енуінен бұрын ерікті түрде тапсырылды, бірақ оларға ешбір 

өтемақы төленбегені ықтимал. Ресми статистикада Қазақстанның 14 

Иә

Жоқ

Білмеймін/жауап беруден бас 

тартамын

0

20

40

60

80

100

5-ші сурет 

«Соңғы екі жыл ішінде билік мекемелері қалаңыздың / 

ауылыңыздың тұрғындарынан қаруды жинап алу шараларын 

ұйымдастырды ма?» деген сауалнама сұрағына берілген жауаптар 

(жауап берушілер саны — 1500)

 Қалалық   Ауылдық

Ескертпе: Әр жолақтағы сызықтар сәйкес сенімді интервалды білдіреді.

Дереккөз: ЦИОМ (2010)

10

8

6

4

2

0

2010

2006

2007

2008

2009

6-шы сурет 

Отпен атылатын қарумен жасалған қылмыстар үлесі, 2006–2010

 Кісі өлтіру   Тонау   Бұзақылық әрекеттер

Дереккөздер: ІІМ (2010c); БП (2011a)

32  Атыс қаруына шолу

 № 29 тақырыптық баяндама

Флоркин, Әбен және Каримова 

Ашық аспандағы қара бұлттар  33

облысының әрбірінде жиналған немесе тәркіленген қару саны көрсетілмеген. 

Дегенмен, ЦИОМ халық арасында жүргізілген сауалнаманың нәтижелері 

бойынша қару-жарақ жинау шаралары көбінесе қалалық мекендерге 

жүргізілгенін көрсетеді (5-ші суретті қараңыз).

 Қазақстанның ішкі істер органдары «Қару» атты операция арқылы 

нысаналы қару-жарақ тексерулерін өткізеді. 1995 жылы басталған бұл 

операция қару, жарылғыш заттар және жарылғыш құралдар қолданып 

жасалған қылмыстардың алдын алу мен оларды анықтау және оларды 

заңсыз айналымнан алу мақсатымен жүргізіледі (ҚР, 2008, 8-б). «Қару» 

операциялары үш айда бір рет өткізіледі (ҚР, 2008, 8-б); ІІМ нәтижелерді 

көрсету үшін жүйелі түрде пресс релиз шығарып отырады. Мысалы, 2010 

жылы, құқық қорғау органдары 139 мың-нан астам қару иелерін тексеріп, 

қару-жарақ айналымына қатысты ережелерді 5700-ден астам кезде және 

аң аулау ережелерін 229 кезде бұзылғанын анықтаған. Осы шара шеңберінде 

жалпы 5196 тіркелген халық қолындағы қару тәркіленді (ІІМ, 2010a). 

Әсері

Жалпы, қару-жарақтар Қазақстанда қылмыс жасаудың ең жиі кездесетін 

құралы емес. 2006–10 жылдары қару-жарақтар елде тіркелген қылмыстардың 

өте аз бөлігін – 0,3 -0,4 пайызын құрады (БП, 2011a). Суық қару одан жиі 

қолданылады, дегенмен олардың қолданылуы 2006 жылдағы 1 пайыздан 

2010

 жылдағы 0,5 пайызға азайды (ІІМ, 2010c; БП, 2011a). 

 Қару-жарақтар ең көп қолданылатын қылмыс түрлеріне кісі өлтіру, 

тонау және бұзақылық әрекеттер жатады, дегенмен, олардың қолданылуы 

жалпы аз болып, барлық оқиғалардың 10 пайызына жетпейді (6-шы суретті 

қараңыз). Бұған қарама-қарсы, қару-жарақ қолданылып жасалған кісі 

өлтіру қылмыстары Латын Америка мен Кариб теңізі аймағында 60 пайызға, 

Еуропада 24 пайызға және Азияда 22 пайызға жетеді

34

. Бірақта, Қазақстанда 

қару-жарақ қолданылып жасалған кісі өлтірулер мен тонаулар көрсеткіші 

4

,1 пайыздан 6,9 пайызға және 3,4 пайыздан 5,7 пайызға тиісінше, 2006–2010 

жылдары аралығында өскен (6-шы суретті қараңыз). Сондай-ақ, түрмеден 

қашып  шығу  үшін  тұтқындар  қару-жарақ  иелену  және  атыстарға 

жасөспірімдер қатысуы туралы хабарлар сияқты соңғы кезде орын алған 

оқиғаларды атап өткен жөн

35

.

32  Атыс қаруына шолу

 № 29 тақырыптық баяндама

Флоркин, Әбен және Каримова 

Ашық аспандағы қара бұлттар  33

Қауіпсіздікке қауіп төндіреді

Қорғану үшін қажет

Бірдей (қауіп те төндірмейді, 

қажеті те жоқ)

Білмеймін/жауап беруден бас 

тартамын

0

10

20

30

40

50

60

7-ші сурет 

«Сіз оқпен атылатын қаруды қалай қабылдайсыз?» деген 

сауалнама сұрағына берілген жауаптар (жынысы бойынша, жауап 

берушілер саны — 1497)

 Әйелдер   Ер адамдар

Ескертпе: Әр жолақтағы сызықтар сәйкес сенімді интервалды білдіреді.

Дереккөз: ЦИОМ (2010)

 Үйлерге барып жүргізілген сауалнама нәтижелері бойынша халық 

қару-жарақты  үлкен  проблема  ретінде  есептемейтіні  анықталды. 

Респонденттердің жартысы қару-жарақты қорғану үшін қажет деп ойласа, 

екінші жартысы оларды қауіпсіздікке қауіп төндіреді деп сипаттады 

(ЦИОМ,  2010).  Тұтастай  ел  бойынша  респонденттердің  60  пайызы 

Қауіпсіздікке қауіп төндіреді

Қорғану үшін қажет

Бірдей (қауіп те төндірмейді, 

қажеті те жоқ)

Білмеймін/жауап беруден бас 

тартамын

0

10

20

30

40

50

60

8-ші сурет 

«Сіз оқпен атылатын қаруды қалай қабылдайсыз?» деген 

сауалнама сұрағына берілген жауаптар (жауап берушілер саны — 1498)

 Қалалық   Ауылдық

Ескертпе: Әр жолақтағы сызықтар сәйкес сенімді интервалды білдіреді.

Дереккөз: ЦИОМ (2010)