«арнайы педагогика және түзету психологиясы»


Педагогикалық тәрбиеден босаңсыған балалар



жүктеу 3,54 Mb.
бет9/10
Дата14.01.2018
өлшемі3,54 Mb.
#7418
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

4.2 Педагогикалық тәрбиеден босаңсыған балалар

Бастауыш сыныпта педагогикалық тәрбиеден босаңсуға мектептік факторлар өз әсерін тигізеді: талаптардың қатаңдығы, оқу тапсырмаларының көп берілуі, оқу нәтижесін төмен бағалау. Бұдан келіп дидактикалық босаңсу туындайды.

Педагогикалық тәрбиеден босаңсыған бала тұлғасына мынадай сипаттама беруге болады: қарым-қатынас, іс-әрекет және өзіндік сана субъектісі ретінде толық дамымау және қоршағандармен өзара әрекеттестікте адекватты емес белсенділік таныту. Бастауыш сыныптағы педагогикалық тәрбиеден босаңсыған балалардың өзіндік бағалауы әдетте адекватты емес болып келеді – тым жоғары, немесе тым төмен. Олар әлеуметтік бейімделуінің нашарлығымен, тым өкпешілдігімен, сенімсіздігімен, тұлға аралық қарым-қатынастағы әлсіз интуициямен ерекшеленеді және олардың мінез-құлқында жағымсыздық, қырсықтық, эгоцентризм жиі көрініс береді.

Педагогикалық тәрбиеден босаңсыған балалар сәтсіздіктерге тез жауап қайтарады, өздеріне сенімсіз, көңіл-күйлері тұрақсыз, жаңа жағдайларға бейімделулері күрделі. Ересектермен қарым-қатынас барысында мұндай балалар қорқытуға сезімтал, ұялшақ, жасқаншақ келеді.

Педагогикалық тәрбиеден босаңсыған балалар өз жағдайларын агрессивтілік арқылы түзетуге тырысады, өзіне назар аударту мақсатында қауіпті әрекеттер де жасауы мүмкін. Бастауыш сыныптағы педагогикалық тәрбиеден босаңсыған балалар қоршағандардың қарым-қатынасына сезімтал болады, өздеріне деген ересектердің қарым-қатынасын олар ең алдымен мұғалімнің бағалаушы әрекетімен («жаман оқушы», «үлгерімі төмен», «қабілетсіз», «нашар оқиды») байланыстырады. Әдетте балалар жаңа іс-әрекетін, яғни оқуларын ересектердің жағымды бағалауына («жарайсың», «ақылды») бағдарланады. Педагогикалық тәрбиеден босаңсыған балалар өздерін ақылсыз, нашар оқушы, қоршағандарға жағымсыз, сүйкімсіз сезінеді. Бұл сезімдер баландағы үрейді күшейтеді, оларды әлеуметтік жасқаншақ етеді және жетістікке деген ұмтылысын төмендетеді.

Мектептік үрей барлық бастауыш сынып оқушыларына тән болғанымен, ол әркімде әртүрлі көрініс беруі мүмкін.



Бастауыш сынып оқушыларында мектептік дезадаптацияның көрініс беруі

Кесте №1

Дезадаптациялар формасы

Себептері

Коррекциялық іс-шаралар

Оқу іс-әрекетінің пәндік жағына бейімделмеушілік

Балада интеллектуалдық және психомоторлық дамудың жетіспеуі, ата-аналар мен ұстаздар тұрғысынан көмектің болмауы

Балалармен арнайы әңгімелесу әдісін жүргізіп, оқу дағдыларының бұзылу себептерін анықтап, ата-аналарға нұсқаулар беру

өз мінез-құлқын басқаруға қабілетсіздік

Отбаснда тәрбиенің дұрыс болмауы (сыртқы нормалардың, шектеудің болмауы)

Отбасымен жұмыс; мұғалімнің дұрыс емес іс-әрекеттің алдын алу мақсатындағы өз мінез-құлқын талдауы

Мектептік өмір темпін қабылдауға қабілетсіздік (соматикалық әлсіз, дамуында кешеуілдеуі бар, жүйке жүйесінің типі әлсіз балаларда жиі кездеседі)

Отбасында тәрбиенің дұрыс болмауы немесе балалардың жеке бас ерекшеліктеріне ересектердің көңіл бөлмеуі

Отбасымен жұмыс, балаға оптималды қысым режимін анықтау

Мектептік невроз немесе «мектеп фобиясы», мектептік және отбасылық «біздің» арасындағы қарама-қайшылықты шеше алмау

Бала отбасылық қоғамның шекарасынан шыға алмайды – отбасы оны босатпайды ( бұл әсіресе ата-аналары бейсаналық түрде өз мәселелерін шешуде балаларын пайдаланатын отбасыларда кездеседі)

Мектеп психологына жүгіну – отбасылық терапия немесе балаларға арналған топтық жұмыстарды ата-аналарға арналған топтық жұмыстармен біріктіру

Психологиялық-педагогикалық алдын алу – бала дамуындағы қандай да бір кемшіліктерді тудыратын сыртқы себептер, факторлар мен шарттарды жоюмен байланысты алдын алу шараларының жүйесі.

Психологиялық-педагогикалық коррекция – бұл педагогикалық тәрбиеден босаңсыған бала тұлғасына оны қарым-қатынас, іс-әрекет және өзіндік сана субъектісі ретінде қалпына келтіру мақсатында жүргізілетін психологиялық-педагогикалық әсер ету тәсілдерінің жиынтығы. Бала мектеп табалдырығын аттаған кезден бастап мектепке бейімделуіне кешенді көмек көрсетілсе баланың педагогикалық тәрбиеден босаңсуының алдын алуға болады деген тұжырымдар да аз емес. Бірінші сынып оқушыларының мектепке тез бейімделіп кетуіне мына ойын септігін тигізеді:



«Танысу»

Мақсат: Балаларды бір-бірімен таныстыру. «Мен» деген белгімен таныстыру және практикада қолдану.

Материалдар: Қоңырау, карточкалар, қарындаштар, «Мен» белгісі.

- Сәлеметсіңдер ме балалар! Менің ата-жөнім ...Бүгін біз бірінші рет кездестік және де ешкім бір-бірін танымайды. Енді бізге не «істеу керек?

- Дұрыс. Бізге танысу керек. Мен 1-2-3 сандардан кейін әркім өз атын айтады, ал егер мен «тыныш» деген сөзді айтсам бәріміз ауыздарымызды алақанмен жауып қоямыз.

- Сендерге барлық аттар естілді ме? Неліктен? (барлығы шулады)



- Ал енді бізге не істеу керек? Біз қалай танысамыз? (бір-бірден)

- Барлық балалар өз атарын бір-бірден айтады. Кім бастайды? Сендер қазір үндемей кім бірінші болады таңдап аласыз. (Пантомима.)

(мұғалім балалардың артынан жүріп, ақырындап бір баланы көрсетеді. Бұл баланың атын кім есте сақтады, сол қолды көтеріп айтады және де сол жақта және оң жақта тұрған көршелердің аттарын айтады.. Барлық балалар хормен қайталайды.)



Педагогикалық тәрбиеден босаңсыған балаларға алдын алу және коррекциялық жұмыстар жүргізудің жалпы принциптері:

  • диагностикаға, алдын алу жұмыстарына және коррекцияға кешенді және жүйелі көзқарас;

  • баланың тұлғалық, жас ерекшеліктерін және оның дамуының педагогикалық жағдайдағы спецификасын есепке алу;

  • кәсіби компетенттілік және қызметтерді бөлу;

  • бала тұлғасындағы жағымды қасиеттерге сүйеніп, оны дамытудың гормонизациясына бағыт-бағдар;

  • педагогикалық және психологиялық әдістердің бірізділігі және бірін бірі толықтырып тұруы;

  • дифференциалданған бағыт.

Тәрбиеден босаңсудың алдын алу білім беру процесінің сапасымен тығыз байланысты болғандықтан, жалпы педагогикалық сипатта болады. Баланың жасына байланысты алдын алу әдістері мынадай топтарға бөлінеді:

  1. оқу-танымдық ойын іс-әрекеті мотивациясы мен қалыптасуына байланысты:

  • ойынның таным сипаты;

  • эмоционалдық қайғыру жағдайын тудыру;

  • шұғылданушылық;

  • өмірлік тәжірибеге сүйену;

  • оқу-танымдық іс-әрекеттегі жетістік жағдайлары.

  1. балаларды тәрбиелеу ұжымының өмірі мен іс-әрекетін ұйымдастыруға байланысты:

  • тұлғалық және топтық перспектива жағдайын тудыру;

  • ұжымдық ойындар;

  • ұжымдық бірдей талаптар қою;

  • ұжымдық сайыстар;

  • ұжымдық өз-өзіне қызмет көрсету.

  1. әр түрлі жағдайлардағы қарым-қатынас және өзара әрекетке байланысты:

  • сынау;

  • педагогикалық талап қоюшылық;

  • педагогикалық алдын алу;

  • қайғыға ортақтасу;

  • сендіру;

  • сыйлау;

  • тартысты жағдайларды шешу;

  • әрекетті талдау;

  • түсіністік;

  • сенім.

  1. психологиялық –педагогикалық әсер етуге және балада белсенділікті қалыптастыруға байланысты:

  • қуанышты күту;

  • сүйіспеншілікке, аяушылыққа, ар-ұятқа, әдемілік сезіміне бетбұрыс;

  • өзін жақсы көруге, өзін сыйлауға бетбұрыс;

  • үлгі, түсіндіру;

  • сендіру;

  • талап қою;

  • қысымды басу.

Бастауыш сынып оқушыларындағы педагогикалық тәрбиеден босаңсуды психологиялық-педагогикалық коррекциялау жүйесі

Кесте №2

Тұлға структурасы

Коррекциялау пәні

Педагогикалық тәсілдер

Психологиялық әдістер

1

2

3

4

Тұлғаның жекелей-типологиялық ерекшеліктері

Даму дисгормониясы. Жүйке жүйесінің тұрақсыздылығы және ригидтілігі. Құрдастарымен салыстырғанда психикалық процестерінің толық дамымауы

Түсіну, аяушылық білдіру және қысымды басу. Оқыту-тәрбиелеу процесінің рационализациясы. Балалардың мәдени-оқу мүмкіндіктерін қалыпқа келтіру. Тұлғалық перспектива.

Қимыл-әрекет сферасының ырықтылығын дамыту. Танымдық сферадағы ырықтылықты дамыту. Эмоционалдық сферасындағы ырықтылықты дамыту. Қарым-қатынастағы және мінез-құлықтағы ырықтылықты дамыту. Когнитивтік жаттығулар. Жүйелік десинсибилизация. өнерлік тәсілдермен терапиялық жұмыстар.

Қарым-қатынас субъектісінің қасиеттері

Жоғары үрей. Әлсіз әлеуметтік рефлексия. Қарым-қатынас қиындықтары. Адекватты емес мінез-құлық. Төмен әлеуметтік мәртебе.

Бала тұлғасына сеніммен қарау. Шынайылыққа сәйкес мінез-құлық мотивтерін қалыптастыру. Тартысты жағдайларға талдау. Балаларға қатысты педагогтың үлгісі. Баланың құрдастарымен қарым-қатынасына педагог тұлғасының жағымды иррадиациясы.

Мінез-құлықты топта ойын арқылы коррекциялау. Жағымды қарым-қатынасты дамыту. Рольдік үйрету. Коммуникативтік ойындар мен жаттығулар.Балалардың мәртебелік ауысуы.

Іс-әрекет субъектісінің қасиеттері

Оқу мотивтерінің дисгормониясы. Мектептік үрей. Төмен оқу-танымдық белсенділік. Негізгі оқу іскерлігінің қалыптаспауы. Нашар үлгерім.

Іс-әрекеттегі бала жетістігінің акцептуациясы. Нәтижелерін парциалды бағалау. Оқытуда көрнекілікке сүйену. Оқыту жағдайларын жаңашылдық, шұғылданушылық, балалардың өмірлік тәжірибесіне сүйену элементтерін пайдалана отырып тудыру. Ақыл-ой ірекеттерін кезеңдеп қалыптастыру. Қиын тақырыптар бойынша алдын ала кеңес беру. Оқуда жеңілдік жасау.

Мұғалімнің маңыздылығын басу. Оқушының ішкі көзқарастарымен байланысты қажеттіліктер күшін басу. Бағалауға деген десенсибилизация. Оқу жетістіктерін өзі адекватты бағалауын қалыптастыру.

Өзіндік сана субъектісінің қасиеттері

«Мен» бейнесінің бұзылуы. Адекватты емес өзіндік бағалау. Мойындауға қанағаттанбаушылық. Өзін кем сезіну комплексі.

Баланы ешбір шартсыз қабылдау. Жағымсыз мінез-құлқын жою. Баланы эмоционалды «сипау». Ертеңгі қуанышты күту.

Психологиялық массаж. Идентификация. Баланың әмбебаптығын мақұлдау. Басқылырды жағымды қабылдауын дамыту. Өзін-өзі сендіру («мен қалаймын», «мен істей аламын», «мен істеймін»)

Барлық бастауыш сынып оқушылары бағаға сезімтал болып келеді. Төмен бағалау баланың мұғалімге деген қатынасын өзгертуі мүмкін. Мұғалім оқушы үшін баға ең алдымен эмоционалды маңызды екенін естен шығармауы керек. Жағымсыз эмоциялар оқуға деген қызығушылықты қалыптастырмай, керісінше, оларды тежейді. Оқушы-оқытушы қарым-қатынасында отбасындағы қарым-қатынастағы сияқты ересек адамда баланың көзқарасын өзгертуге деген қызығушылық байқалуы тиіс.



4.3 Бастауыш сынып оқушыларында қорқыныш пен үрейдің көрініс беруі.

Баланың мектеп табалдырығын аттауы тұлғалық жаңашылдықтың – оқушының ішкі көзқарастың пайда болуымен байланысты. Ішкі көзқарас – бұл баланың оқуға бағыттылығын, оның мектепке деген жағымды эмоционалдық қатынасын, жақсы оқушы үлгісіне сай болуға талпынысын қамтамсыз ететін мотивациялық орталық. Баланың оқушы ретіндегі ішікі позициясын бейнелейтін қажеттіліктері қанағаттандырылмаған жағдайда ол эмоционалды жағымсыз қайғыруларды бастан кешіруі мүмкін: үнемі мектептегі сәтсіздіктерді тосу, педагогтар мен сыныптастарының оған деген жағымсыз қарым-қатынасы, мектептен қорқу, барғысы келмеу.

Қорқыныш – адам санасында белгілі бір төнген қауіптің бейнеленуі; ал үрей – төніп тұрған қауіпті эмоционалды сезіну. Қорқыныштан үрейдің айырмашылығы – ол әрқашан тек жағымсыз емес, кейде қуанышты толқу түрінде де болуы мүмкін. Балада тұлғасының психикалық структурасына, өмірлік тәжірибесіне, ата-анасымен және құрдастарымен қарым-қатынасына байланысты үрей де, қорқыныш та болуы мүмкін. Қорқыныш та, үрей де алаңдаушылық сезімінен бастау алады. Оны баланың сұрақ қойған кезде қобалжып, жауап таба алмауынан, сөйлегенде дауысы дірілдегеннен немесе мүлде үндемеген жағдайларда көруге болады. Сұраққа жауап беріп тұрған оқушы көп артық қимылдар жасайды немесе мүлде қозғалмайды. Мұндай белгілер ағзаның психофизиологиялық қызметіне артық күш түскендігін көрсетеді. Қорқыныш жас ерекшелігіне байланысты және невротикалық болады. Жас ерекшелігіне байланысты қорқыныштар эмоционалды сезімтал балаларда олардың психикалық және тұлғалық дамуының ерекшелігі ретінде көрініс береді. Олардың пайда болуына мынадай факторлар әсер етеді: ата-анасында қорқыныштың болуы; баламен қарым-қатынастағы үрей, баланы қауіптен қорғау мақсатындағы шамадан тыс қамқорлық және құрдастарымен қарым-қатынастан оқшаулау; ата-анасы тарапынан тым көп тыйым салу; отбасындағы ересектер тарапынан қоқан лоқы; ата-анасының арасындағы тартысты қарым-қатынастың болуы; шошыну түріндегі психикалық жарақаттар: құрдастарымен және ересектермен қарым-қатынас барысында қорқынышты психологиялық «жұқтыру».

Невротикалық қорқыныштар жоғары эмоционалдық интенсивтілікпен, ұзақ уақыттылықпен немесе тұрақтылықпен, мінездің және тұлғаның қалыптасуына жағымсыз әсер етумен, т.б сипатталады.

Невротикалық қорқыныштар ұзақ уақыт жалғасқан және шешімі жоқ қайғырулардың салдары болуы мүмкін. Бұндай қорқыныш түрі ата-анасымен қарым-қатынасында эмоционалдық қиындықтары бар, сезімтал балаларда кездеседі. Бұл балалар ересектерге қауіпсіздік, үлгі, сүйіспеншіліктің қайнар көзі ретінде сенім арта алмайды.

Әр түрлі себептерге байланысты оқу тапсырмаларын орындауға шамасы келмейтін бірінші сынып оқушылары уақыт өткен сайын үлгермеушілер қатарына жатқызылып, невроздар, мектептен қорқу пайда болады. Мектепке дейін ересектермен және құрдастарымен қарым-қатынаста тәжірибе жинақтамаған балалар өздеріне сенімсіз, мектеп ұжымына бейімделулері күрделі болады. Олар қателесуден, ағаттық қылық жасаудан және мазаққа қалудан қорқады.

Мектептен қорқу сезімін құрдастарымен арадағы тартысыты жағдай, олардың тарапынан физикалық агрессияның болуы тудыруы мүмкін. Бұл белгілер социомәдени және педагогикалық тәрбиеден босаңсыған эмоционалды сезімтал балаларға тән. Мұндай қорқыныштардың сипаты жасы өскен сайын өзгеріп отырады, кейде тіпті жоғалып кетеді.

Бастауыш сынып оқушыларының қорқыныштарын аяқталмаған сөйлемдер мен бала суреттерін зерттеу әдістерімен анықтауға болады.

Аяқталмаған сөйлемдер әдісі оқушы қарым-қатынасының және іс-әрекетінің әртүрлі аймағындағы қорқыныштарды зерттеу үшін колданылады:

Мен мектеп туралы ойласам...

Мен мектепке келе жатқанда...

Қоңырау соғылған сәтте...

Мен мұғалімді көрсем...

Бізде бақылау болғанда...

Сабақ аяқталғанда...

Тақтада жауап бергенде мен...

Мен екі алғанда...

Мұғалім сұрақ қойғанда, мен...

Берілген сөйлемдердің аяқталуында баланың, мұғалім білуге тиісті өте маңызды эмоционалдық көңіл-күйі көрініс береді.

Суреттерді зерттеу баланың қызығушылықтарын, әуестіктерін, темпераменттерінің ерекшеліктерін, көңіл-күйін және ішкі әлемін жақсы тусінуге мүмкіндік береді. Мысалы, суреттегі сұр түстердің көптігі және қара түстің басымдығы өмірге құштарлықтың жоқтығын, көңіл-күйдің төмендігін, баланың өзінің шамасы келмейтін қорқыныштардың көптігін білдіреді. Керісінше, ашық, қанық, көзге жағымды түстер белсенді өмір тонусын және оптимизмді көрсетеді. Бояумен салғандағы көлемділік, алғашқы сюжетті өзгертетін алдын-ала және соңынан кескіндеуі жоқ сурет сенімділікті және нық шешімділікті білдіреді. Жоғары қозушылық және әсіресе шектен тыс белсенділік суреттің тұрақсыздығынан, көмескілігінен немесе сызықтардың нақты, бірақ бір-бірімен қиылысып жатқандығынан байқалады. Тежелуі және мазасыздығы бар балалар суретті аз салады, оған қарағанда басқа іс-әрекет түрлерін қалайды. Әрбір сабаққа тақырыбы кезекпен ұсынылатын топта сурет салу ерекше бағалы: "Мектепте", "Аулада, көшеде", "Отбасы", "Маған түсіме қорқынышты не кіреді немесе мен күндіз неден қорқамын?", "Менде қандай жақсылық немесе жамандық болды?", "Менің кім болғым келеді?".

Сурет сала бастағанда түрлі-түсті қарындаштармен салған дұрыс. Сурет салардан бір ай бұрын балаларға үйде сурет салуға тапсырма беруге болады, ол кейіннен үйде белсенді сурет салуға қызығушылықты тудыру үшін қажет. Оның болмауы психикалық дамуды жүдетеді және қандайда бір қиыншылықтың барлығын білдіреді.

Алғашқы екі сабақта балалар суреттің тақырыбын өздері таңдайды. Ол үй, көлік, ағаш, қонжык, ит, кұс, адам және т.б. болуы мүмкін. Балалар үстел басында кіммен отыратындарын өздері тандайды, бұл олардың симпатиясын және антипатиясын көрсетеді. Дайындалу сабақтарынан кейін тақырыптық сурет салу сабақтарына көшуге болады. Бір немесе екі тақырыпқа арналған 30 минуттан аспайтын сабақтар аптасына 2 рет жүргізіледі. Егер балалардың біреуі сурет салудан бас тартса, оған көп мән беруге, басқалардың жетістігін де баса айтуға болмайды. Мұндай сабақтарды оқудан тыс уақытта жүргізген жөн.

Тақырыбы "Мектепте" деп аталатын суреттерде сурет авторы мен құрбыларының бейнелерінің өзара орналасуының маңызы бар. Истерикалық мінез-құлық сипаты бар балалар өзінің нақты қоғамдағы орнына қарамастан, әдетте өздерін топтың ортасында бейнелейді. Невротикалық реакциясы бар балалардың суреттерінде құрбыларының саны аз немесе олар мүлдем жоқ, бұл олармен өзара қарым-қатынаста туындайтын мәселелерді бейнелейді. Бұл "Аулада, көшеде" тақырыбына арналған суреттерге де қатысты. Мұның барлығы достық, сенімді қатынастарды орнатудағы қиындықтарды және отбасындағы шектен тыс аялауды көрсетеді. Мектептегі үрейлену - бұл баланың эмоционалдық жайсыздығының ең жеңіл көріністері. Ол тынышсызданудан, оқу жағдайындағы, сыныптағы қатты мазасызданудан, өзіне деген нашар қатынасты күтуден, педагогтар, құрбылары жағынан кері бағалауды күтуден байқалады. Бала өзінің басқаларға тең емес екендігін, толымсыздығын сезінеді, өзінің мінез-құлқы мен шешімдерінің дұрыстығына сенімді емес. Педагогтар мен ата-аналар әдетте баланың мұндай ерекшеліктерін былай деп атайды: "бәрінен қорқады", "сезімтал", "күмәншіл", "тым сезімтал", "кез келген нәрсеге тым салмақты қарайды" және т.б. Әйтсе де бұл әдетте үлкендер тарапынан қатты мазасыздануды тудырмайды. Ал негізінде үрейлену, оның ішінде мектептегі де, невроздың алғашқы белгілері және оны жою жолы - невроздың алдын-алу жұмысы болып табылады.

Мектептегі үрейленудің жоғары деңгейі - өзін-өзі бағалаудың төмендеуі мектепке келу мен оқудың алғашкы айлары кезеңіне тән. Алайда бір айдан үш айға дейін созылатын бейімделу кезеңінен кейін ахуал өзгереді: эмоционалдық көңіл-күйі және өзін-өзі бағалауы тұрақтайды. Содан кейін ғана арнайы сынақтың көмегімен шындығында да мектептегі үрейленуі бар балаларды анықтауға болады (Р.Тэммл, М.Дорки, В.Амен).

Сынақ көпшілік балалардың жағдайға байланысты үрейленуі тарқайтын бірінші тоқсан аяқталғаннан кейін жүргізіледі.

Психологтар балалар үрейленуін жеңудің екі тәсілін көрсетеді:

1) қиын жағдайға түскен баланың конструктивтік мінез-құлық тәсілдерін қалыптастыру, сондай-ақ шектен тыс мазасыздануды, үрейленуді жеңетін әдістерді игеру;

2) өзіне-өзі сенімділігін нығайту, өзіндік баға мен өзі туралы ойын дамыту, адамның "тұлғалық өсуіне" қамқорлық ету.

Үрей – баланың эмоционалды жағымсыз жағдайының көрініс беруінің жеңіл формасы. Бала өзі адекватты емес, кемтар сезінеді, өзінің іс-әрекеттері мен шешімінің дұрыстығына сенімсіз болады.

Бастауыш сынып оқушыларындағы мектептік үрейді жеңу үшін:



  • оқушының ішкі көзқарасымен байланысты қажеттіліктер күшін төмендету, жеңілдету керек;

  • қарым-қатынас пен іс-әрекеттің оперативті дағдыларын дамыту, байыту керек. Себебі жаңа жоғары деңгейдегі дағдылар балаға дұрыс қалыптаспаған мотивтерді жүзеге асыру әдістерінен бас тартуға көмектеседі.

  • Үрейдің тұлғалық білім берудегі конфронтациялық сипатын есепке ала отырып, білім берудегі бәсекелестікті барынша күшейту керек;

  • Мектеп жағдайларындағы шамадан тыс қысымды басуға бағытталған жұмыстар атқыру керек.

4.4 Оқушылардың педагогикалық тәрбиеден босаңсуының алдын алу

Педагогикалық тәрбиеден босаңсудың алдын алу үшін мұғалім ата-аналармен педагогикалық бірлестікте жұмыс атқаруы керек. Алдын алу жұмыстарын ата-аналар, педагогтар мен психологтар бірлесіп атқарады. Мектеп психологының жұмысы ең алдымен педагогикалық үрдістің гуманизациясына, қарым-қатынас мәдениеті мен «оқушы-оқытушы», «оқушы-оқушы», «оқушы-қоғам», «оқушы-ата-аналар» жүйелеріндегі эмпатиялық түсіністікті қалыптастыруға бағытталуы керек.

Педагогикалық тәрбиеден босаңсу отбасындағы, мектептегі және бала бақшадағы тәрбиенің жетіспеушілігіне негізделгендіктен, онымен күресу олардың өзара бірлескен іс-әрекетіне байланысты. Отбасы, бала бақша және педагогикалық тәрбиеден босаңсыған балалардың өзара бірлесіп әрекет етуінің негізгі жолдары мынадай:


  • ата-аналардың педагогикалық мәдениет деңгейін, қарастырылып жатқан мәселе бойынша педагогтардың ғылыми-әдістемелік деңгейін жоғарылатуға бағытталған жұмыс;

  • алдын алу жұмысының құрылымын бірлесіп бағдарламалау;

  • педагогикалық тәрбиеден босаңсудың алдын алуға арналған бағдарламаны жүзеге асыруға бағытталған бірлескен практикалық іс-әрекеттер;

  • оның нәтижелерін бірлесіп талдау.

Мұндай өзара әрекеттестіктің мақсаты – педагогикалық тәрбиеден босаңсыған балаларға қатысты отбасылық тәрбие және бала бақша мен мектептегі білім беру жұмыстарын қайта құру.

Тәрбиеден босаңсудың алдын алуға арналған жұмыстар екі бағытта жүзеге асырылады. Біріншіден, оның пайда болуының алдын алу, яғни баланы осындай жағдайға әкелетін сыртқы себептерді жою, жағымды қасиеттерді қалыптастыру. Екіншіден, оның дамуының алдын алу, яғни бала дамуындағы кедергілерді жою, мінез-құлқын, іс-әрекетін және қарым-қатынасын коррекциялау, баланың жағымсыз эмоционалды жағдайын түзету.



Бастауыш сынып мұғалімдеріне мынадай үш бағыт бойынша педагогикалық тәрбиеден босаңсудың алдын алуға арналған жекелей жүргізілетін жұмыс бағдарламаларының үлгісін ұсынуға болады:

  1. Баланың отбасылық тәрбие жағдайларын өзгерту:

  • ата-аналардың психологиялық-педагогикалық сауаттылығын және өзара қарым-қатынас мәдениетін көтеру;

  • отбасында тәрбиелік жағдайлар туғызу, тәрбелеу үрдісіне ата-аналарды белсенді араластыру;

  • балалардың бойында жағымды қасиеттерді тәрбиелеп, жағымсызын жоюға ата-аналарға көмектесу, жекелей кеңестер беру;

  • бала өмірі мен іс-әрекетінің қалыпты ұйымдастырылуын қадағалау;

  • баланың ақыл-ой іс-әрекетін (ойын, еңбек, шығармашылық, қоршаған ортаны тану), отбасындағы қарым-қатынасын ұйымдастыруға көмектесу;

  • отбасындағы тәрбиенің бұзылуын жоюға, отбасының тәрбиелік потенциалын қалпына келтіруге бағытталған іс-шаралар.

  1. Сыныппен оқыту-тәрбиелеу жұмыстарын жетілдіру:

  • педагогтың балаға деген қатынасын түзету, онымен жұмыс істеу әдістеріне нұсқау беру;

  • балалар ұжымындағы тұлға аралық қарым-қатынасты гуманизациялау, сыныпта жағымды психологиялық микроклимат орнату;

  • сыныптағы оқыту-тәрбиелеу үрдісінің рационализациясы;

  • оқыту-тәрбиелеу үрдісіндегі педагогтар мен ата-аналардың бірлескен іс-әрекеті.

  1. Баланың тұлғалық өсуіне көмек көрсету:

  • баланы психологиялық тексеруден өткізуді ұйымдастыру және қажет психологиялық көмек көрсету;

  • интеллектуалдық, адамгершілік, эмоционалды-еріктік сфераларындағы кемшіліктерді жоюға бағытталған жекелей жұмыстар;

  • жағымды қызығушылықтары мен бейімділіктерін пайдалану негізінде баланы белсенді әрекетке араластыру;

  • жағымсыз оқу мотивациясын жою;

  • баланың мектеп бағдарламасын меңгеруде жетістікке жетуін ұйымдастыру;

  • баланың құрдастарымен жағымды тұлғалық қасиеттеріне сүйене отырып қарым-қатынас жасауын басқару;

  • жетістікке жету мотивациясын қалыптастыруға бағытталған жұмыстар.

4.5 Коррекциялық бағдарлама үлгісі

  1. Мақсаты: 7-9 жастағы балалардың өзіне сенімділігін дамыту.

  2. Міндеттері:

  • өзіне сенімділікті тәрбиелеу, үрей мен қорқынышты басу;

  • өзбеттілікті дамыту;

  • өз көзқарасын дәлелдеу іскерлігін қалыптастыру;

  • есін дамыту;

  • ырықты зейінін дамыту;

  • өшпенділікті басу.

  1. Коррекциялық топқа іріктеу критерилері.

Ата-аналар мен педагогтар беретін баланың ерекшеліктері туралы эксперттік баға көмегімен (мысалы, ересектер баланың есінің, зейінінің, ойлауының даму деңгейін баллмен бағалайды).

Топқа педагогтар педагогикалық тәрбиеден босаңсыған бала деп ұйғарған балалар алынады. Олар алдын ала тестілеуден өткізіледі.



  1. коррекциялық жұмыс бағыттары және бағдарлама кезеңдері.

Өзіне сенімділікті қалыптастыруда – алдымен, белсенді қорқыныш пен үрейді басу, содан кейін – қоршағандарға деген жағымды қатынасты қалыптастыру.

  1. Сабақтарды ұйымдастыру.

Сабақ саны, қатысушылардың жасы мен саны. Бағдарлама барлық оқу жылына жасалады. 7-9 жастағы, яғни бастауыш сынып оқушыларына бағдарланады. Топтағы балалар саны – 8 адамнан артық емес.

  1. Сабақ типі.

Топтық сабақтар бір сағатқа дейін, аптасына үш реттен өткізіледі; ал жекелей сабақтар қажет болған жағдайларда жүргізіледі.

  1. Ойындар мен жаттығулар тізімі.

Әрбір кезеңде қолданылатын ойындар мен жаттығуларды өзгертуге және толықтыруға болады. Бастысы, олар коррекциялық бағдарламаның мақсаты мен міндеттеріне сәйкес келуі керек.

Шешілетін мәселеге байланысты бірнеше ойындар мен жаттығулар типтері қолданылады.



  1. Өзіне сенімділікті тәрбиелеу және үрей мен қорқынышты басу.

Шешілетін міндеттер:

  • өзіне сенімділікті тәрбиелеу;

  • эмоционалдық қысымды басу;

  • қорқынышты басуға көмектесу;

  • үрейді басу;

  • жағымсыз қайғыруларды жеңуге көмектесу.

Жаттығулар:

  • спираль тәрізді сызықтармен сурет салу.

Мақсаты: қол маторикасын дамыту.

  • екі затты бір сызықпен қосу.

Мақсаты: қолдың сенімділігін және іскерлігін қалыптастыру.

  • интенсивті оқыту бойынша «Клавиатура» ойыны.

Мақсаты: бір жол бойымен әр түрлі геометриялық фигуралар мен заттарды салуда жаттығу.

  • қорқынышты коррекциялау сабақтарының сериясы.

Мақсаты: қорықпайтынның белсенді көзқарасын қалыптастыру.

Ескерту: қорқынышты коррекциялау сабақтары бала «енді қорықпаймын» деп айтқанынша жүргізілуі керек.

  • ермексазбен кескіндеме.

Мақсаты: қол қимылын-қозғалысын жетілдіру және өзіне сенімділікті тәрбиелеу.

  • өз көңіл-күйін бейнелеу.

Мақсаты: балалардың өз көңіл-күйін жеткізе білу қабілетін дамыту.

  • «Хан мен қызметшілер» ертегісі.

  1. Қоршағандарға тәуелділікті коррекциялау.

Шешілетін міндеттер:

  • баланы жаңа қарым-қатынас формаларына (ересек-бала) үйрету;

  • өзін өзіне сенімді адам ретінде сезінуіне мүмкіндік беру;

  • өз бетінше шешім қабылдауға үйрету.

Жаттығулар:

  • пуантилизм – саусақтық кесіндеме.

Мақсаты: өз бетінше бейне жасауға үйрету.

  • кляксография.

Мақсаты: бейнелерді көру іскерлігін, бейне жасауда өзбеттілігін және шығармашылығын көрсетуін дамыту.

  • интенсивті оқыту бойынша ойындар.

Мақсаты: балаларға заттарды белгілермен, таңбалармен белгілеуді үйрету, коммуникативтік дағдыларын дамыту, қысымды басу.

  • сюрреалистикалық ойын («қар үйіндісі» әдісі»).

Мақсаты: бейнелік ойлауын дамыту, жағдаяттарды моделдеу.

  1. Есті дамыту.

  • Есті дамытуға арналған ойындар: «жетіспейтін суреттер», «жұп сөздер» әдісінің нұсқасы, «тыңшылар».

Мақсаты: моторлық-есту есін дамыту; қимыл-қозғалыс тежелісін және жағымсыздықты басу.

Сабақтың тақырыбы: «Ес қандай болады?»



  1. Зейінін дамыту.

Ойындар: «барлығын белгілеу», «тоқтамай ізде», «ретін есте сақта», «түймелер», «кішкентай маймылдар».

Сабақтың тақырыбы: «Кім ең зейінді?»

Ертегілер: «Білім сақшылары», «Екі құрбының саяхаты».


  1. Өшпенділікті басу.

Шешілетін міндеттер:

  • мінез-құлықтың адекватты формаларын қалыптастыру;

  • өзінің іс-әрекетін эмоционалды сезіну;

  • ұжымдағы мінез-құлқын реттеу.

Жаттығулар:

  • өзінің суретін салу.

Мақсаты: өзін-өзі жетілдіруге деген талпынысын қалыптастыру.

  • «Әдемі және ұсқынсыз» тақырыбына сурет салу.

Мақсаты: қоршаған өмірден және адамдардың өзара қарым-қатынасынан көргендерін түсінуге және жеткізе білуге үйрету.

  • интенсивті оқыту бойынша «Эмоция түстері» ойыны.

Мақсаты: әр түрлі эмоцияларды мимкамен жеткізуге үйрету.

  • сыйқыршы туралы ертегі.

Бекіту үшін ұсынылады:

  • «Айналар дүкенінде» ойыны.

Мақсаты: бақылампаздықты, зейінді, есті дамыту,сенімділікке жатықтыру.

  • «Доспен кездесу» этюды.

Мақсаты: басқа адамның эмоционалдық жағдайын түсінуге және өзінікін адекватты жеткізе білу қабілетін дамыту.

  1. Бағдарламаның тиімділік критерилері.

Бұл кезеңде қайталап диагностика жүргізіледі. Ол коррекциялық жұмыс алдында жүргізілген диагностикалық әдістер көмегімен жүргізілуі тиіс. Даму деңгейінің қайсысы жеткілікті, ал қайсысы бағдарламаны қайта жүргізуді қажет ететінін шешіп алу қажет.

4.6 Бастауыш сынып оқушыларына арналған ойындар

1. «Бәріміз бірге».

Мақсаты: балалардың бір-бірімен байланыс орнатуға үйрету, серіктесінің қозғалыс темпіне ыңғайлану.

Жаттығудың жүргізілуі: балалар жұппен тұрып допты бірге ұстайды(әр бала допты екі қолымен ұстауы тиіс). Жетекшінің белгісінен кейін балалар бір уақытта отыруға допты қолдарынан түсіріп алмай бөлме ішінде жүруі, секіруі қажет. Ең бастысы, бірге әрекет жасап допты түсіріп алмау.

2. «Керісіншелер елі».

Мақсаты: Ойша әрекет ету қабілетін жаттықтыру.

Жаттығудың жүргізілуі: балалар шеңбер бойына отырады. Жетекші үш әріптен тұратын сөзді айтып, допты лақтырады. Допты ұстаған ойыншы әріптерді кері атайды (күн-нүк, көз-зөк, сан-нас). Аударылған сөздердің мағынасы болмауы мүмкін. Ойынның күрделенуі сөздің ұзақтығына байланысты.

3. «Ормандағы ағаштар» ойыны.

Мақсаты: Балаларға қозғалуға, демалуға мүмкіндік беру. Музыка ойналады.

Мәтін: Сендер ағашқа айналуға дайынсыңдар ма?

Бір-біріңнің артына тұрыңдар. Орманда күн шығып барлық ағаштар оған жапырақтарын жайып қарап тұрды. Күнге әрбір жапырағы жылыну үшін жоғары-жоғары созылды. Саусақ-жапырақтар күннің астында билеп тұрды. Кенеттен қатты жел тұрып, талдарды жан-жаққа шайқай бастады. Бірақ талдың тамырлары тереңге кеткен, олар жәй ғана тербеледі. Желдің артынан жаңбыр жауып, талдар алғашқы жауын тамшыларын сезінді.

Алдыңғы тұрған ттұрған баланың арқасын саусақтарыңмен жауын тамшыларындай тырсылдат. Кәдімгі майда жаңбыр жауып жауып тұрғандай қимыл жеңіл болу қажет.

Жауын одан әрі күшейіп қатты жауа бастады... Талдар бір-біріне жанашырлық білдіріп жаңбырдың қатты соққысынан қорғапр, сипалай бастады. Көп ұзамай көкжиектен күн көрініп, талдар қуанды, олар өздеріндегі артық жауын тамшыларын сілкіп тастады. Өздерін сенімді, сергек, тап-таза сезініп қалады.



4. "Ондай болуы мүмкін емес"

Қазақ халқының салт-дәстүрінде өтірікшілер сайысы кең тараған шығармашылықтың түрі болған. Сол өнердің элементтерін бастауыш сынып оқушыларының қиялын дамытуға кеңінен пайдалануға болады.

Топтағы оқушылардың біреуі ешқандай болуы мүмкін емес өтірік нәрсені айтады: ақиқатта болмайтын заттар, олармен болған оқиғаларды,болуы мүмкін емес табиғат құбылыстары мен ол жағдайдағы өзінің әрекеттері,табиғатта кездеспейтін жануарлар және олардың хикаялары туралы оқиғаларды айтып береді. Бес өтірік сюжетті қатарынан қисынын келтіріп айтып берген кезде ешкім "ондай болуы мүмкін емес" деп айтпаса, сол ұтады. Олардың барлығы мараппатталады.

5. "Егер осылай болса..."

Балалардың біреуі фантастикалық жағдайды ойлап табады, ал басқалары оның шешімін табуы керек. Мысалы:

- егер әр адам труғаннан бастап барлық басқа адамдардың ойлаған ойларын оқуға қабілеті болса, онда Жердегі өмір қалай өзгерер еді?

- егер жер бетіндегі адамдардың әрқайсысы өзіне ғана түсінікті тілде ғанасөйлейтін болса, онда Жердегі өмір қалай өзгерер еді?

- егер жануарлар тілін адамдар түсіне алатын болса, онда Жердегі өмір қалай өзгерер еді?

- егер адамдар құс сияқты ұша алатын болса, онда Жердегі өмір қалай өзгерер еді?

- егер оймен барлық өсімдіктер өмірін басқаруға болатын болса, онда Жердегі өмір қалай өзгерер еді?

- егер адамдар жер астында өмір сүре алатын болса, онда Жердегі өмір қалай өзгерер еді?

- егер адамдар су астында өмір сүре алатын болса, онда Жердегі өмір қалай өзгерер еді? т.с.с.

Фантазиялық әңгімелерге үлесін қосқандардың барлығы марапатталынады.



6. "Сиқырлы қалам"

Жаттығуды жүргізу үшін қалам мен қағаз керек. Жүргізуші барлық қатысушыларға жаттығуды орындау шартын түсіндіреді. Ойынға қатысушы қаламды қолына алмастан, оны төрт түрлі бұйрық беріп ("Жоғары!", "Төмен!", "Оңға!", "Солға!" деген бұйрықтар беріледі.) қашықтықтан басқарып отырады. Бұйрық бойынша қалам қағаз бетімен жоғары, төмен, оңға, солға жылжып, сынық сызықтар ретінде із қалдырады. Қаламның барлық қадымдары бірдей болуы керек.

Жаттығуды орындаудың бастапқы кезеңінде ойынға қатысушылар кезекпен бұйрық береді, ал жүргізуші қаламға ол бұйрықтарды орындауға "көмектеседі". барлық қатысушылар ойын ережесін меңгергеніне жүргізушінің көзі жеткеннен соң балаларға тапсырманы қиялымен орындау тапсырылады. Өздерінің ойындағы қаламдарымен көз алдына елестеткен қағазға жорамалдағы сызықтарды түсіру үшін қатысушылар бірінен кейін бірі қаламға бұйрық беріп отырады. Ең бірінші қарапайым фигуралар (квадрат,үшбұрыш т.с.с.) салынады. Кімнің бұйрық беретіні отырған ретімен шеңбер бойынша анықталады.

Ешкім ешкіммен қандай фигура салатыны туралы алдын ала келіспейтіні туралы жүргізуші ойынға қатысып отырған балаларға түсіндіріп береді. Сондықтан қатысушылардың барлығы өзінен бұрынғылардың бұйрықтарын зейін салып тыңдап отыруы керек. Біртіндеп салған фигуралары күрделі бола бастайды.



    1. Бекітуге арналған сұрақтар

  1. Мектепте оқуға даярлық деген не?

  2. Мектеп табалдырығын енді аттаған балаларда қандай қиындықтар болады?

  3. Баланың мектепке даярлығын қалай тексереміз?

  4. Бастауыш сыныпта педагогикалық тәрбиеден босаңсуға қандай факторлар әсет етеді?

  5. Педагогикалық тәрбиеден босаңсыған балаға сипаттама беріңіз.

  6. Психологиялық-педагогикалық алдын алу және психологиялық-педагогикалық коррекция ұғымдарына анықтама беріңіз.

  7. Педагогикалық тәрбиеден босаңсыған балаларға алдын алу және коррекциялық жұмыстар жүргізудің жалпы принциптері қандай?

  8. Баланың жасына байланысты алдын алу әдістері қандай топтарға бөлінеді?

  9. Қорқыныш пен үрейдің айырмашылығы неде?

  10. Жас ерешелігіне байланысты қорқыныштар дегеніміз не?

  11. Невротикалық қорқыныштарға сипаттама беріңіз.

  12. Бастауыш сынып оқушыларындағы мектептік үрейді жеңу үшін қандай жұмыстар атқаруға болады?

  13. Педагогикалық тәрбиеден босаңсудың алдын алу мақсатында қандай іс-шаралар жүргізіледі?

  14. Педагогикалық тәрбиеден босаңсудың алдын алу жұмыстар қандай бағыттар бойынша жүргізіледі?


4.8 Бастауыш мектептегі педагогикалық коррекция тақырыбы бойынша тест

1-нұсқа

1.Бастауыш сыныпта педагогикалық тәрбиеден босаңсуға әсер ететін мектептік фактор:

А) оқу нәтижесін төмен бағалау +

В) жолдастарымен қарым-қатынасы

С) отбасындағы мәселелер

D) оқушының жеке бас ерекшеліктері

Е) мұғалімнің жеке бас ерекшеліктері

2. Педагогикалық тәрбиеден босаңсыған бала тұлғасына оны қарым-қатынас, іс-әрекет және өзіндік сана субъектісі ретінде қалпына келтіру мақсатында жүргізілетін психологиялық-педагогикалық әсер ету тәсілдерінің жиынтығы қалай аталады?

А) психологиялық-педагогикалық коррекция +

В) психологиялық-педагогикалық диагностика

С) психологиялық-педагогикалық терапия

D) психологиялық-педагогикалық кеңес

Е) психологиялық-педагогикалық алдын алу

3. Балаларды тәрбиелеу ұжымының өмірі мен іс-әрекетін ұйымдастыруға байланысты алдын алу әдістерінің түрі:

А) ойынның таным сипаты;

В) эмоционалдық қайғыру жағдайын тудыру;

С) шұғылданушылық;

D) ұжымдық ойындар +

Е)өмірлік тәжірибеге сүйену

4. Баланың эмоционалды жағымсыз жағдайының көрініс беруінің жеңіл формасы – бұл ...

А) қорқыныш

В) ерік


С) үрей +

D) ішкі көзқарас

Е) агрессия

5. Жоғары эмоционалдық интенсивтілікпен, ұзақ уақыттылықпен немесе тұрақтылықпен, мінездің және тұлғаның қалыптасуына жағымсыз әсер етумен, т.б сипатталатын қорқыныш түрі

А) сыртқы

В) ішкі


С) жас ерекшелігіне байланысты

D) жеке бас ерекшелігіне байланысты

Е) невротикалық

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:


  1. Зайцева И.А., Кукушин В.С., Ларин Г.Г., Румега Н.А., Шатохина В.И. Коррекционная педагогика/ Под.ред. В.С.Кукушина. Изд-е 2с, перераб. И доп. – М: ИКЦ «МарТ»: Ростов н/Д: Издательский центр «МарТ», 2004.-84-135б

  2. Трофимова С. Балапанның дәптері. 6-дан 7 жасқа дейінгі балаларға арналған жазу.-Алматы: «8&8», 2011.-1-2б.

  3. http//: www.google.ru



10- дәріс. Тақырыбы: Оқушыларының жағымсыз эмоционалды жағдайын түзету және жағымды оқу мотивациясын қалыптастыру

5-сынып оқушыларының бейімделу ерекшеліктері. 5-сынып оқушыларына мұғалімдер және ата-аналар тарапынан көмек көрсету мәселелері5-сынып оқушыларын бейімдеуге арналған тренинг (2 сағат)


5-сынып оқушыларының жағымсыз эмоционалды жағдайын түзету және жағымды оқу мотивациясын қалыптастыру

Жоспар:


5.1 5-сынып оқушыларының бейімделу ерекшеліктері

5.2 5-сынып оқушыларына мұғалімдер және ата-аналар тарапынан көмек көрсету мәселелері

5.3 5-сынып оқушыларын бейімдеуге арналған тренинг

5.4 5- сынып оқушыларының сынып ішілік қарым-қатынасын жақсартуға арналған тренинг

5.5 Бекітуге арналған сұрақтар

5.6 5-сынып оқушыларыныңжағымсыз эмоционалды жағдайын түзету және жағымды оқу мотивациясын қалыптастыру тақырыбы бойынша тест


5.1 5-сынып оқушыларының бейімделу ерекшеліктері

Балалық шақтан орта сыныптарға (5-6 сынып) өткен кездегі мектеп оқушыларының психикалық және жеке дамуында көптеген психологиялық өзгерістер болатындығы анық . Сондай-ақ 5-сыныпқа көшу - оқыту кезеңінің «ересек» түрінде әділ бағаланып, сабаққа деген өзіндік қатынастың қалыптасуын жеңілдетеді, алайда балалардың барлығы бірдей оған дайын еместігі байқалады. Яғни бұрынғы ұсыныстарды балалар мойындамайды, ал жаңа ұсыныстар әлі пайда болмағандығымен сипатталады. Сондықтан 5-сынып оқушыларын 4-сыныппен салыстырғанда, олардың көпшілігі «оқу саған ұнайды ма?» деген сұраққа «білмеймін» деп жауап береді. Бұл «ауыспалы» кезеңде өзін-өзі бағалау дағдарысының пайда болуы туралы айтуға болады. 4-5-сыныпта өзін-өзі жағымсыз жағынан бағалау көлемі ұлғаяды, өзін жағымсыз және жағымды бағалау арасындағы тепе- теңдік алғашқысының басымдылығымен жойылады. Өзіне-өзі көңілі толмауы бұл кезеңде олардың өмір әрекетінің жаңа аумағына ғана емес , сонымен қатар, оқу әрекетіне де , тіпті игерілген аймаққа да әсерін тигізеді.

Диагностикалық зерттеулер қорытындысы 4-5-сынып аралығы оқушылардың оқуға, мектепке деген қызығушылығының төменделуімен сипатталады. Бұл бағытты түзету, орайына қарай дұрыс тәрбиелеп, бағыт беру мұғалім және психологтар міндеті екендгі анықталады.

Мектеп педагог - психологы бастауыш мектеп оқушыларының орта мектепке ауысуына қаншалықты дәрежеде дайын екендігін қандай көрсеткіштер арқылы білетіндігіне тоқталайық. Орта мектеп буынында оқуға дайындықты келесі түсініктер арқылы көрсетуге болады:



  1. Оқу әрекетінің негізгі компоненттерінің қалыптасқандығы, бағдарламалық материалдың сапалы меңгерілуі;

  2. Кіші мектеп жасының жаңа құрылымы, ырықтылық, рефлексия, ұғым бойынша ойлау;

  3. Мұғалімдермен және сыныптастарымен қарым-қатынастың сапасының ересектеу типі.

Мектеп психологы бұл жастағы балалармен жұмыс барысында олардың психикалық дамуының жалпы заңдылықтарын ғана емес, сонымен қатар мектепке қатысты әлеуметтік – педагогикалық ерекшеліктерді де есінде сақтауы керек.

Бастауыш мектеп оқушыларының орта буынға ауысуындағы жиі кездесетін мәселелердің бірі – ол бесінші сыныптардың жаңа мұғалімдерге деген бейімделуіндегі қиындықтар. Олар оқушы мен мұғалімнің бірін-бірі түсінбейтін жағдайды және жанжалдар туғызулары мүмкін. Алайда, мұндай қиындықтар балалармен ғана емес, сонымен бірге ата-аналар, мұғалімдер арасында да пайда болуы мүмкін. Бастауыш мектепке қарағанда енді 5-сыныпта ата-ана өз баласы туралы мәліметтерді түрлі мұғалімдерден алады, сондықтан оларда балаларының оқуындағы жетістіктерін, әр түрлі сабақтардағы олардың мінез-құлқының қандай екенін салыстыруға мүмкіндік туады.

Олар балаларының жетістіктері мен сәтсіздіктерін бұрынғыларымен салыстырып, қорытынды жасай алады. Егер нашар жаққа өзгерсе, ол мұғалімдер мен мектеп психологының бұрыс қатынасымен түсіндіріледі.

Бұл жағдайда психологтың басты міндеті – тек балалармен ғана емес, сонымен қатар бастауыш және орта буын мұғалімдерімен жұмыс істеп, әсіресе болашақ сынып жетекшілерінің балалардың жаңа қарым-қатынас типін ауыр қабылдамауына үлес қосу.

Көптеген оқушылар мектептегі орта буынға оқу үрдісіндегі және адамдармен қарым-қатынастағы әлі де шешіле қоймаған мәселелермен келеді. Әр «мәселелі» бала өзінің ерекшеліктері мен қиындықтарының сипаты бойынша жекеленеді.Сондықтан, диагностикалық бағдарлама баланың психикалық дамуының түрлі жақтарын анықтауға бағытталуы тиіс.

5.2 5-сынып оқушыларына мұғалімдер және ата-аналар тарапынан көмек көрсету мәселелері

Жаңа оқу жылының басталуы бесінші сынып оқушыларымен қатар ұстаздары мен ата-аналары үшін де аса маңызды, қиын кезең. Бұл қиындықтар тек оқу барысымен ғана байланысты емес, сонымен қатар мектеп ішілік кезеңге де байланысты.

Бесінші сынып оқушыларының айтуы бойынша, мынадай қиындықтарға тап келеді:

• сан қилы ұстаздар қауымы;

• дағдыланбаған сабақ кестесі;

• беймәлім орналасқан жат іс-бөлмелері;

• жаңа сынып жетекшісі;

• жоғарғы сынып оқушыларымен шиелініскен мәселелер және т.б.

Әрине, қоғамдық қатынастар мен мектептің міндетті нормалар жүйесіне тез және оңай енетін балалар да бар, бірақ 5-сынып оқушыларының көбісі диагностика көрсеткіштері бойынша дезадаптацияға ұшыраған, яғни бала ұқыпсыз, жауапкершіліксіз болады, өзіне қойылған жоғарғы талаптарды орындамай, жаңа сыныптастарына және бейтаныс мұғаламдерге жағымсыз қылық танытады әрі сенімсіздік пайда болады.

Сонымен қатар, баланың психологиялық қасиеттері, олардың икемділігі және ерекшеліктері оқылатын пәнге қатысты нақты білімді мұғалімнің талаптарына қаншалықты сай келуі де аса маңызды.

Психологтардың мәліметтері бойынша, көп жағдайда бесінші сынып оқушыларының оқуға бейімделу жағдайларында мектеп жағдайларына қатысты және өз жеке өмірлерінде уайымдау, сонымен бірге аз ғана қорқыныш сезімі пайда болады. Мысалы, қорқыныш ңәтижесінде қоршаған адамдардың күткен нәтижелері сәйкес келмеуі, яғни өзіндік көрсеткіш бойынша бала қорқыныш салдарынан өз сөзінде тұтығады. Және бұл қалыпты жағдай болып табылады.

Барлық бесінші сынып оқушыларының үш-үш жарымы мұғаліммен қарым-қатынас кезіндегі қорқыныш жағдайын сезінеді. Өз кезегінде, ата-аналар баланы мектептегі өз күшіне сенімсіздік танытатын балалармен байланыстыра, төмен баға алып қалу қаупін ескере отырып, бағаға жұмыс істеуге соншалықты итермелейді. Бұл факт әсіресе бесінші сыныптықтардың мектеп өміріне бейімделу кезеңінде, яғни баланың барлық мектеп талаптарын жақсы орындауға, өзін жақсы жағынан көрсетіп, белсенділік танытуға деген ықыласы кезеңінде белең алады.

Бесінші сынып оқушылары үшін жаңа сынып жетекшісімен ара қатынасы аса маңызды. Себебі оқушылар төменгі сынып оқушыларының орта буынға ауысу кезінде сабақ үстінде және сабақтан тыс кездерде мұғаліммен талапқа сай қатынасты қажет етеді. Мектеп және сынып ішілік әлеуметтік және этикалық нормаларды қабылдау мен ұстану алдымен сынып жетекшісі арқылы жүзеге асады.

Дағдылану мәселелері балаларда бастапқы, сондай-ақ ортаңғы және жоғарғы сыныптардағыдай оқу барысында туындайды. Әрбір осындай ауыспалы кезең өз ерекшелігіне ие. Барлық осы психологиялық ерекшеліктер 10-11 жас шамаларында орта мектепке ауысу кезінде біртіндеп біліне бастайды. Сондықтан да бейімделу үдерісі бұл жаста соншалықты оңай болмауы мумкін: үдеріске ұстаздың араласуы өте қажет. Және бұл біздің көзқарасымыз бойынша әртүрлі болуы мүмкін. Мұғалімдер және ата-аналар балалардың сабақты қаншалықты дәрежеде меңгергенін, өткен материалды оқушының түсінгенін қадағалап отырулары аса маңызды және көп көңіл бөлулері қажет.

Ол үшін баланың тапсырмаларды түсіну және қабылдауына қатысты (қадағалау, тыңдау, визуалдық, кинестетикалық - тактикалық) сараптамаларды жақсы білу керек.

Мұғалім сыныптағы оқушылардың тұлғалық қарым-қатынастарына көп көңіл бөлу керек, көш басшы және қабілетті балаларды тауып олармен атқарылатын жұмыстарды жақсы жолға қоюға тиіс. Балалар ұжымына көмекті шиелініспеген жағдайда жетілдіріп отыру және оларды шиеленіспеген қарым-қатынастқа үйретуі тиіс.

Мұғалімдер мен ата-аналар бір-бірімен тығыз байланыс орнатып, оқу барысындағы қиындықтарды бірігіп шешулері керек және де қиындық туғызған мәселерді анықтап, алдын алуға тиіс.

Мұғалім өз бақылауында, әсіресе, мектеп ортасына бейімделу сипатындағы тәртіп пен әрекет жағдайларына ерекше көңіл бөлуі қажет.

Пән мұғалімдері сыныптағы жағдайға қиындық туғызбайтындай сауалнама өткізуіне болады.. Оқушыларды шақырғанда аты және тегімен атағаны дұрыс.

Оқушы дұрыс жауап бермегенде сыныптың алдында оны ұялтпай, жекірмей, ренжітпей дұрыс жауабын түсіндруге тырысуы тиіс.

Сыныптағы күйзелістік жағдайды әзілмен жуып - шайып отыру жақсы көмек көрсетеді. Жемісті еңбекті қажетті түрде қолдап отыру қажет. Әрбір оқушыға аса маңызды болып келетін қызығушылықты арттырып отыру қажет.

Ұсыныстар:

• Сəтсіздікке ұшыраудан қорықпау;

• Өздерінің қалай оқитындықтары туралы жоғары дəрежеде хабардар болу;

• Өз мойындарына жауапкершілікті алу жəне өз оқулары бойынша белсенді жұмыс жүргізу;

• Өздерінің жеке мақсаттарын көп қолдану;

• Өздерінің ойларын сенімді айту, басқа адамдардың ойларын тыңдау жəне сыйлау;

• Өздерінің жеке жетістіктері мен сыныптастарының жетістіктерін қарастыру жəне қалай жетілу керектігін жақсы түсіну;

• Ақпараттық жəне коммуникациялық технологиялар мүмкіндігін өздерінің білімі мен дағдыларын кеңейту үшін пайдалану.

Әрбір ата-ана бала бойындағы жасқаншақтық пен ұялшақтық мінезге ұсақ-түйек мәселе деп қарамауы шарт.Баласының бұл мінезін есейе келе қалатын уақытша құбылысқа балап, елең қылмаса, бұл мінез-құлық баланың бойына тереңдей еніп, есейе келе одан арылу үшін қиындық туғызады.

Жасқаншақтық мінез бала әлденеден жасқанған жағдайда пайда болуы мүмкін. Сондықтан ата-ана баласының жасқаншақтық мінезін сезген сәттен бастап, оған көмек қолын ұсынғаны жөн.

Баланың сәл-пәл атқарған жақсы істерін қолдап, бойында өзіне деген берік сенімді орнықтырып,қолға алса, кез келген істі атқара алатынына, басқалардан ешқандай кемістігі жоқ екендігіне көзін жеткізуі керек. Баланың өтпелі кезеңде, одан кейін де талай қиындықтарға килігетініне көзін жеткізіп, өмірдің бірыңғай жақсылықтан тұрмайтынына, сонымен қатар кемшілік атаулының барлық адамның бойында болатынына көзін жеткізуге тырысқаны абзал.


5.4 5- сынып оқушыларын бейімдеуге арналған тренинг

Сабақ барысы

1 саты – танысу.

Психолог (сыныпқа қарап):

Балалар сендер бастауыш сыныпты тамамдадыңдар.Сендер бір жылға есейдіңдер. Бесінші сыныпта сендер көп жаңа нәрселермен кездестіңдер және әлі де кездесесіңдер. Бастауыш сыныптарда болмаған жаңа нәрселерден не естеріңде қалды?

Балалар:жаңа мұғалімдер, пәндер.

Педагог:Айналадағы жабдықтарға қарап өздеріңнің қалай өзгергендеріңді көріп отырсыңдар, себебі енді сендер бесінші сыныпқа көштіңдер.Сендермен жақсы танысу үшін біз бесінші сыныптағылар әлеміне саяхатқа шығамыз.Ол үшін біз ең алдымен билеттер сатып алуға тиіспіз.

(Люшердің топтық тесті алынады.Балаларға карточкаларының ішінен өзін көретіндей түсті таңдау ұсынылады).

2 саты – саяхат.

1 бекет – «Танысу». Танысу үшін «Сыныптасың туралы айт» ойыны қолданылады.



Педагог:Балалар сендер бір-біріңді жақсы білесіңдер ме? Айтыңдаршы сыныптарыңа жаңадан келген оқушылар бар ма?

(Балалар жаңадан келген оқушыларды айтады)

Ойынның жалғасы: сынып жетекшісі бір баланы сипаттайды, қалғандары кімді айтып тұрғанын табады.Тек жақсы нәрселерді айтуы керек.Мысалы, «Ол мейірімді, жақсы бірақ үзілісте жүгіреді және сабаққа кешігіп келеді»

Педагог:Ал енді қайсыларың өз сыныптастарың туралы оның атын айтпай, сипаттап бергілерің келеді? Құрдастарыңды ренжітіп алмайтындай етіп сипаттауға тырысыңдар.Кім сипаттап көреді?

3 саты – Қағазбен жұмыс.

Сабақ барысында барлық балаларға шақпақ қос беттер таратылады.

2 бекет – «Мен нені жақсы көремін?»

Балалар екі бөліктен тұратын жүректі толтырады.




Педагог:Менің берген белгім бойынша, жүректі толтырыңдар.Мысалы, мен оқығанды жақсы көремін, пиязды жақсы көрмеймін.

3 бекет – «Талқылау» Оқушылар қағаздағы «Аяқталмаған сөйлем» анкетасын толтырады:

- бастауыш мектепте маған бәрінен бұрын ұнағаны...

- бесінші сыныпта маған бәрінен бұрын ұнағаны...

- бастауыш мектепте маған ұнамағаны...

- егер мен директор болсам, мектепте бұдан да жақсы болу үшін мынаны істер едім...

- егер мен сынып жетекшісі болсам, сыныпта қызықты болу үшін мынаны істер едім...

4 бекет – ойындық. «Хайуанаттар бағы» ойыны. Балалар шеңбер болып отырады.Қазір балалар, әрбіреуіңе хайуанаттар аттары жазылған карточкалар таратылады. Менің нұсқауым бойынша, сендер қағаздарыңда жазылған хайуан бейнесін жесттер мен дыбыстар көмегімен көрсетесіңдер. Әр қатысушының міндеті – сыныптастарың қай хайуанды сомдап тұрғанын табу.Ойын барысында сөйлеуге тыйым салынады.

Сосын балалар жұп болып екі қатарға тұрулары тиіс; бірінші қатардағы балаларға жануардың аты жазылған карточкалар беріледі және балалар оны сомдайды, ал екінші қатар хайуанның атын табады.Нәтижесінде тұтас сынып ондағы оқушылар санына байланысты 4-5 адамнан топтарға бөлінеді. Осындай құрамда балалар партаға отырып келесі бекетке сапар шегеді.

5 бекет – «Нағыз бесінші сыныптағы оқушы»

1 тапсырма. Өзіне ат таңдау.

2 тапсырма. Сұрақтарға жауап беру

- сендерге сабақ беретін мұғалімдерді алдымен жазып сосын атап беру;

- нағыз бесінші сынып оқушысының 5 қасиетін атау;

6 бекет – «Ақырғы». «Қарым-қатынастың түрлі-түсті тесті» әдістемесі қолданылады. Қос беттің соңғы бетінде төрт шаршы салынған.

Педагог:Балалар шаршыларды өздерің мыналарды қалай деп көресің, сол түстермен бояп шығыңдар:


  • мұғалім;

  • ана;

  • сыныптасың;

  • мектеп;

Бекітуші саты: «Менің жанұям» атты суретті тест жүргізіледі.

Сабақ нәтижесін шығару:балалар сендерге сабақта не ұнады және не ұнамай қалды?

Қоштасу.

5.5 5-сынып оқушыларының сынып ішілік қарым-қатынасын жақсартуға арналған тренинг

«Біз және біздің сынып»

Мақсаты: сынып ішілік қарым-қатынасты жақсарту

Сабақ барысы.

1. Ең алдымен оқушыларға ұсынылады: оң жағында отырған көршісіне, сол жақтағы көршісіне қарап күлімсіреп, қолынан қысып, СӘЛЕМ деулері керек.
2. Сынып жетекшісі барлығы бір уақытта айғайлап, өз мекен-жайларын айтуларын өтінеді. Кейіннен кез келген оқушыдан басқа оқушының мекен-жайын сұрап, не себепті ақпаратты дұрыс түсінбегендіктерінің себептерін айтып, қарым-қатынастың ережелерін енгізеді:

  • Басқа біреудің сөзін бөлуге болмайды!

  • Сені басқа біреудің тыңдағанын қаласаң, өзің тыңдап үйрен!

3. Сынып жетекшісі дискуссия ұйымдастырады, аяқталмағын сөйлемдерді оқиды, ал оқушылар соған сәйкес сыныптастарының атын мен тегін айтады.


  • Біздің сыныпта өз бетінше жұмыс істейтін оқушы…

  • Мені жиі таңқалдыратын оқушы...

  • Өмір деген қиын нәрсе, бірақ біздің сыныпта қиындыққа төзе білетін оқушы...

  • Бұзақыға қиын соғады, егер ол біздің ... кезіктірсе.

  • Біздің сыныптағы ең дарынды тұлға ...

  • Сыныпта бәрінен де жақсы тыңдай білетін, түсінетін, қолдау көрсете білетін...

  • Егер сыныпта көңілсіз болса, демек сыныпта... жоқ.

  • Маған …тақтада жауап бергені қызықты.

  • Жақын арада…үздік оқушы атануы мүмкін.

  • Менің түсіме жиі кіретін оқушы…

  • Тапқырлық…тән.

  • Сыныптық кештердің сәні…

  • Сыныптағы ең мейірімді оқушы деп …айта аламын.

  • Саясатқа қызығатын оқушы…

  • Біздің сыныптағы жомарт оқушы …

  • Қарапайымдылығы ерешелеп тұратын оқушы…

  • Сыныпта …келгенде көңілдірек.


4. Оқушыларға оқу жылындағы ең басты жетістіктері туралы айтып беру ұсынылады. Әрбір айтылған жетістікке қалған барлық оқушылар хормен «Тамаша!» деп айғайлап, бас бармақтарын жоғары көтереді.

5. Сергіту жаттығуы

Өзіңді келесі категорияға жатқызатын болсаң, қолыңды шапалақта:



  • Барлығымыз шапалақтаймыз;

  • Тек қана қыздар;

  • Дәмді тамақтанғанды ұнататындар;

  • Сабаққа кешігетіндер ғана;

  • Жақсы оқитындар ғана;

  • Жазғы демалысты жақсы көрмейтіндер ғана;

  • Тәттіні жақсы көретіндер ғана;

  • Футбол ойнағанды жақсы көретіндер ғана;

  • Көңіл-күйі көтеріңкілер ғана.


6. «Менің бейнем күн сәулесімен шағылысуда» жаттығуы

Әрбір оқушыға парақ таратылады. Парақтың дәл ортасында шеңбер ішінде «Менің шамам келеді!» деп жазылған. Оқушылар күннің шашып тұрған сәулесін салып, әрбір сызыққа өздерінің басқа біреу үшін не істей алатындарын жазады. Жазбалардың кейбіреулері оқылады.


7. Оқушыларға алты бұрышты формадағы қағаз, түрлі түсті қарындаштар таратылады. Әрқайсысына өзінің елтаңбасын салу тапсырмасы беріледі және ол елтаңбада міндетті түрде аты және бір жағымды қасиеті жазылу керек екенін ескертеді. Елтаңба әдемі безендірілуі керек. Кейіннен оқушылар үлкен алты бұрышты формадағы ортақ шаблонға өз елтаңбаларын жабыстырады. Елтаңбалалар бір-біріне тығыз жанасып тұратындай етіп жабыстырылуы керек. Шаблонда кейінірек «БІЗ» деп жазу үшін орын қалтырылуы керек. Ватманға алдын алты бұрышты фигура салынып, ілінеді. Әрбір оқушы тақтаға келіп осы алты бұрышқа өз елтаңбасын жапсырады. Мұғалім олардың ортақ елтаңбасының араның ұясына ұқсайтындығына назарларын аударады. Аралар өте еңбекқор келеді және олар бірігіп берік үй құрастырады. Оқушыларға әрбір «МЕН» жиналып келіп «БІЗ»ді құрайтындығын түсіндіру керек. «БІЗ» сөзі бос орынға жазылады. Қорытындыда «БІЗ»дің «МЕН»сіз бола алмайтындығы туралы айтылады.

Барлық оқушылар хормен «Біз бәріміз» деп айтады да, бір бала әрбір елтаңбадағы жағымды қасиеттерді оқиды. Мысалы, біз бәріміз әдеміміз, ақылдымыз.


8. Рефлексия.

Оқушыларға қағаз ұялы телефон арқылы бүгінгі тренинг қалай өтендігі жайлы хабарлап досына SMS-хат жолдау тапсырмасы беріледі





5.6 бекітуге арналған сұрақтар:

1. Орта мектеп буынында оқуға дайындықты қандай түсініктер арқылы көрсетуге болады?

2. Бастауыш мектеп оқушылары орта буынға ауысуында қандай қиыншылықтар кездеседі?

3. Орта буынға бейімделдің қандай ерекшеліктері бар?

4. 5-сынып оқушыларына ата-аналар мен мұғалімдер қандай көмек көрсете алады?

5. Оқушылардың қызығушылығын арттыру үшін қандай ұсыныстар беріледі?

6. 5-сынып оқушыларына қандай тренинг жаттығулар жүргізуге болады?

5.7 5-сынып оқушыларының жағымсыз эмоционалды жағдайын түзету және жағымды оқу мотивациясын қалыптастыру тақырыбы бойынша

Тест

1. 5-сыныпқа көшуде туындайтын қиындық:

А) оқу бағдарламасы жеңілдейді

Б) орта буынға бейімделу қиындығы+

В) мұғалімдер қатал болады

Г) қиындық болмайды

Д) барлық жауап дұрыс

2. бесінші сынып оқушыларының өздерінің айтуы бойынша кездесетін қиындықтардың түрі:

А) дағдыланбаған сабақ кестесі+

Б) оқу бағдарламасының қиындауы

В) мұғалімдердің қаталдығы

Г) жоғарғы сынып оқушыларының қысым көрсетуі

Д) қиындық болмайды

Е) барлық жауап дұрыс

3. Орта мектеп буынында оқуға дайындықтың мәнін ашып көрсетпейтін түсінікі анықта:

А) оқу әрекетінің негізгі компоненттерінің қалыптасқандығы, бағдарламалық материалдың сапалы меңгерілуі;

Б) кіші мектеп жасының жаңа құрылымы, ырықтылық, рефлексия, ұғым бойынша ойлау;

В) мұғалімдермен және сыныптастарымен қарым-қатынастың сапасының ересектеу типі.

Г) сынып жетекшісі мен оқушылар арасындағы қарым-қатынастың маңыздылығы

Д) оқу бағдарламасын жеңілдетуге бағытталған жұмыстардың маңыздылығының артуы+

Е) дұрыс жауабы жоқ

4. оқушының қызығушылығын арттыруға байланысты қандай ұсыныс беруге болады?

А) өз мойындарына жауапкершілікті алу жəне өз оқулары бойынша белсенді жұмыс жүргізу+

Б) сабақтан қалмау

В)отбасы тәрбиесіне көңіл бөлу

Г) сабақ кестесін өзгерту

Д) оқу бағдарламасын өзгерту

Е)дұрыс жауабы жоқ

5. «біз және біздің сынып» тренингінің мақсаты:

А) отбасындағы қарым-қатынасты жақсарту

Б) мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынасты жақсарту

В)сынып ішілік қарым-қатынасты жақсарту+

Г) ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынасты жақсарту

Д) отбасылық жұптар арасындағы қарым-қатынасты жақсарту

Е) барлық жауап дұрыс
Пайдаланылған әдебиеттер:


  1. Зайцева И.А., Кукушин В.С., Ларин Г.Г., Румега Н.А., Шатохина В.И. Коррекционная педагогика/ Под.ред. В.С.Кукушина. Изд-е 2с, перераб. И доп. – М: ИКЦ «МарТ»: Ростов н/Д: Издательский центр «МарТ», 2004.-138-162б

  2. Коррекционная педагогика: Основы обучения и воспитания детей с отклонениями в развитии: Учебное пособие Для студ. Сред. Пед. учеб. Заведений \Под. ред. Пузанова Б.П.\ М., Академия 1998.

  3. http//:www.google.ru



11- дәріс. Тақырыбы: Ақыл-ойы кем және психикалық дамуы бөгелген адамдарға білім беру. Жасөспірім және жеткіншек жастағы тәрбиелеу мен оқыту мәселелері. Педагогикалық қолдау - объективті шындық ретінде.Жеткіншектердің мінез-құлқының кері жақтары. Жеткіншектердің адекватты емес мінез-құлқының алдын алу мен түзету.Жеткіншектерді қайта тәрбиелеу ерекшелігі. (2 сағат)
Жасөспірім және жеткіншек жастағы тәрбиелеу мен оқыту мәселелері

Жоспар:

    1. Педагогикалық қолдау - объективті шындық ретінде.

    2. Жеткіншектердің мінез-құлқының кері жақтары.

    3. Жеткіншектердің адекватты емес мінез-құлқының алдын алу мен түзету.

    4. Жеткіншектерді қайта тәрбиелеу ерекшелігі.

    5. Жеткіншектердің қауіпті әрекеттері.

    6. Жасөспірімдердің топтағы қарым-қатынасын қалыптастыруға арналған тренингтер

    7. Жеткіншектерге арналған сабақ жоспарының үлгісі

    8. Бекітуге арналған сұрақтар

    9. Жасөспірім және жеткінщек жастағы тәрбиелеу мен оқыту мәселелері тақырыбы бойынша тест

6.1 Педагогикалық қолдау – объективті шындық ретінде

Педагогикалық қолдау – бұл уақыт талабы болып табылады. Сондықтан да педагогика ғылымы мен практикасының тапсырмасы –педагогикалық қолдауды енгізу. Бұндай енгізулер дамып келе жатқан жеке тұлға маңызы үлкен.

Педагогикалық қолдаумен қамтамассыз ету принциптерін О.С. Газман мен Т.В.Анохин былай жіктеп көрсетті:


  • Көмек көрсету мен қолдауға баланың келісімі;

  • Потенциалды жеке мүмкіндіктері мен нақты күшіне тірек болу;

  • Мүмкіндіктерге деген сенімділік;

  • Бірлесіп,қызметтесіп көмек көрсету;

  • Конфиденциалдық (анонимдік);

  • Мейірімділік, бағаламау;

  • Қауіпсіздік, денсаулық сақтау, адами құндылықтарының құқықтары;

  • «Зиян келтірмеу» реализациялық пікірі;

  • Рефлексивті – аналитикалық үйлесім процесінің нәтижесі.

Жеткіншектердің тәрбие, оқу және оның жетістікке жету жолындығы олардың дамуына кедергі жасау қиындықты болдармау үшін педагогикалық қолдаудың мақсатын құру қажет.

Т.В. Анохин қиындықтың (әлеуметтік, субъективті, материалдық) түрлері мен оның шығу тарихын былай бөліп көрсетті.

Педагогикалық қолдаудың келесі түрлері:


  • Диагностикалық – баланың немесе жеткіншектердің мәселелері қалыптастырылады.

  • Ізденушілік – мәселенің себебін педагогпен бірлесіп қарастыру.

  • Іскерлік – баламен және үлкендердің арасындағы қарым-қатынас арасындағы мәселенің шешімі бойынша «қорытындыға» келісім жасау.

  • Іс-әрекетті – баланың өзіндік қалыптасуы мен іс-әрекетін үлкендер тарапынан ынталандыру.

  • Рефлексивті – тәрбиеленуші мен үлкендердің өмірлік іс-әрекетіндегі мәселелерді шешу фактісін қолдану.

Педагогикалық қолдану қазіргі кезде өте кең қолданыс тапқан жоқ. Ғалымдармен педагог-практиканттардың қарастыратын ең басты мәселесі болып оқушлардың оқудағы қиындықтары.

Педагогикалық қолдауды іске асыру мынадай төмендегі жағдайларға байланысты деп қарастырды А.Асмалов.



  • Оқушының қарым-қатынасын және өзіндік пікірін қолдау,

  • Баланың жекелей өсуіне қолдау көрсету.

6.2 Жеткіншектердің мінез-құлқының кері жақтары

Балалық шақтан ересектікке өту кезеңі дене, ақыл –ой, адамгершілік, әлеуметтік дамудың барлық жақтарынан негізгі өзара тән ерекшеліктері болып табылады, барлық бағыттарда жаңа құрылымдар қалыптасып организмнің, сана-сезімнің үлкендермен, жолдастарымен қарым-қатынастары олармен әлеументтік іс-әрекеті,әдістері мүдделердің танымдық және оқу іс-әрекетінің мінез-құлқына іс-әрекеттері қарым қатынасқа арқау болатын моральдық, этикалық нормалар мазмұнының нәтижесесінде ересектік элементтер пайда болады.

Жеткіншектік кезеңнің маңыздылығы адамның моральдық және әлеуметтік негіздерді қолдану және қалыптастыру болып табылады.

Жеткіншектік –қиын және сыналатын кезең деп саналады. Осы уақыттың сапалық өзгерістеріне байланысты бұл өзгерістер бұрынғы ерекшеліктері мүдделі қарым-қатынас түбірінен өзгеретін сипатта болады. Мұның өзі біршама қысқа мерзімде болуы мүмкін көбінесе күтпеген жерден болады.

Осы кезеңіндегі өзгерістер бір жағынан жеткіншектің өзінде әр түрлі елеулі субъектілердің болуымен қалыптасады, ал екінші жағынан тәрбиелеудегі қиыншылықтармен байланысты. Жеткіншек үлкендердің ықпалына көнбейді, тіл алмау, қарсылық пен наразылықтардың әртүрлі формалары кездеседі : тентектік, дөрекілік,тұйықтық.

Мысалы: «Маған өмір сүру қиын,-деп он бес жастағы қыз бала айтады.-Ата -анам құрбыларыммен бірге жүргенге рұқсат етпейді»,- Ал енді тағы бір қыз «Мен киноға,не би кешіне бармаймын», өйткені менің ата-анам ешқайда босатпайды. Мен темір торда өмір сүріп жатқандаймын,-дейді».Сондықтан да осындай жағдайда үлкендер тарапынан өзара қарым-қатынасқа түсу басты роль атқарады.

Баланың қиындықтарының көбісі оның жекелей ерекшелігінің қалыптасуынан туындайды.


  1. Өзгенің өзіне деген сенімінің болмауы;

  2. Не нәрсені жүрегіне жақын қабылдау;

  3. Құрбыларымен тіл табыса алмау.

Осындай тіл табыса алмау негізінде жеткіншек отбасыдан, мектептен тыс қарым-қатынас формаларын іздейді.

Өкінішке орай қазіргі жағдайда жеткіншектер мен жасөспірімдердің мінез-құлқы кері әсер етуші факторлардың әсерінен алуан түрлі өзгеріп жатады. Оларға әсер ететін факторлар:



  • Отбасындағы келіспеушілік;

  • Шамадан тыс еркелету;

  • Ата-аналар тарапынан бақылаудың болмауы;

  • Отбасындаға баланың орны;

  • Талап қоюдың жиілігі мен дәйектілігінің болмауы;

  • Қоршаған ортаның теріс ықпалы;

  • Әлеуметтік-психологиялық қараусыздық.

Жеткіншектер мен үлкендер арасындағы позиция типтері:

Авторитарлық позиция. Бұл позиция бойынша жеткіншекке қатаң талап қойылады. Оған барлғына рұхсат етілмейді. Жеткіншектердің пікірі ескерілмейді, шешімді үлкендер қабылдайды

Демократиялық позиция –тең дәрежедегі үлкендер мен жеткіншектер қарым-қатынасы.

Либералды позиция – бұнда таңдау құқығына жеткіншектер ие болады. Осы позиция бойынша жеткіншектер шешемді әрдайым өздері қабылдайды ал үлкендер өздерінің көзқарастарын білдіреді.

Ысырып тастау позициясы –бұл типте жеткіншектер өмірінде үлкендердің болмауы.

6.3 Жеткіншектердің адекватты емес мінез-құлқының алдын алу мен түзету

Жеткіншектер мен балаларды тәрбиелеуде ата-ананың, тәрбиешінің, мұғалімнің, сынып жетекшінің атқаратын жұмыстары басты роль атқарады. Жеткіншекті тәрбиелеуде мұғалімдер, тәрбиеші, сынып жетекшілер тарапынан әр түрлі тәрбие сағаттарын,ашық сабақтар,ойын сабақтарын, тренинг сабақтарын жүргізу маңызды.

Мінезі ауыр балаларды қиын бала деп атайды. Қиын балалармен жұмыс жүргізу кезінде қатаң талап қойылады. А.С.Макаренко тәрбиеленушінің өзіне деген қатынасын құрмет көрсетумен байланыстырды.

Үлкендердің талабын жеткіншектер жүзеге асыру үшін, төмендегідей қағидаларды орындауы керек.



  • Талаптарды орындау сатысында, өзінің жекелей ерекшеліктерін жетілдіру;

  • Мейірімділік, сыпайылық көрсету;

  • Қосымша аргументтік талаптар;

  • Уақытты дұрыс пайдалану;

  • Талаптың қиындауы;

  • Орындауға бақылау жасау.

Бала мінез-құлқы қиындығының себептерін жалпы мынадай топтарға жатқызуға болады:

* Әлеуметтік-педагогикалық тұрғыдан қараусыз қалу, бұл арада бала өзінің тәрбиесінің жетімсіздігінен өзін дұрыс көрсете алмайды;

* Отбасындағы психологиялық жағдайдың терістігі, топтағы құрбы-құрдастарымен өзара қатынасының жараспауы, балаға ата-ана, тәрбиеші, оөытушы тарапынан әділетсіз қатынас жасалуы салдарынан көрінеді;

* Қараусыздық, қоршаған ортаның теріс ықпалы.



6.4 Жеткіншекті қайта тәрбиелеу ерекшелігі

Баланың тәртібінен қарсы іс-қимыл жасауынан өзіне назар аударту үшін, кек қайтару үшін, билік, сәтсіздіктен байқауға болады. Демек, бала ата-анасымен қарым-қатынасқа зәру, ата-анасына жақын болғысы келеді,яғни жан азабынан қорғанады.

Баланы үнемі сынап отырса, ол жек көріп өседі, егер кінәлап отырса, ол өзін кінәлі сезініп өседі, мысқылдап отырса, тұйықталады. Еш уақытта баланы басқа баламен салыстырмаңыз!

Егер бала байсалды, сабырлы болып өссін десеңіз, оған үнемі көңіл бөліңіз, жақсы қылығы үшін мақтап, қиын жағдайда көмек көрсетіп, әр табысын көрсетіп, мақтап отырыңыз.

Тәрбиедегі ауытқушылық отбасында көрініс береді және оның себептері отбасы құрылымында болады, сондай-ақ ата-ананың балаға қарым-қатынасынан туындайды.

Отбасы жағдайындағы кейбір мәселелер бала мінез-құлқының бұзылуына, олардың тууына себепші болатындығын көрсетеді. Егер ата-аналар өз жеке проблемаларын дер кезінде шешіп отырса, бала психологиясының бұзылуына жол бермейді.

Қиын балалардың көпшілігі мейірім,жылылықты жиі сезінбейді. Сондыттан осындай жеткіншектермен жұмыс жүргізетін мұғалімдер мынадай сөздерді жиі қолданулары керек:


  • Қолдау ( « Өте жақсы», «Осы қалпыңнан тайынба!»).

  • Мадақтау («Сен бүгін жақсы жұмыс жасадың!»).

  • Қарым-қатынас барысында мейірімділік көрсету, көңіл бөлу.(«Мына оқулықтарды балаларға беріп жіберші»).

  • Сенім көрсету(«Мен кілтті саған сеніп тапсырдым»).

  • Баланың өзіне деген сенімін қалыптастыру.




    1. Жеткіншектердің қауіпті әрекеттері

Адамдардың өмірінде шарықтау сәті бар, ол оны қолынан шығарып алады, бұдан кейінгі күні «тар жол, тайғақ кешумен ұласады» деп ұлы ойшыл Шекспир айтпақшы адамға шыншыл да, ең қымбатты – ол оның мәні де, сәнді өмірі. Ал, осы өмірінің мәні де, сәнді өтуіне оның басты байлығы – денсаулығы тікелей әсер етеді.

«Денсаулық – зор байлық», «Дені саудың – жаны сау» деп халқымыз бекер айтпаса керек еді. Өкінішке орай, адамзатпен XXIғасырға аузын арандай ашқан аждахадай сұм ажалдың төресі «нашақорлық», «ішімдік», «темекі», бірге аяқ басты.Анашаның Қазақстанда және бақа елдерде таралғаны баршамызға мәлім. Анашаның тарихы бұдан 15 жыл бұрын адам баласы анашаны білген.XX-XXI ғасырда қатерлі, улы өсімдіктерді аузына салып шайнап көрген,темекі түрінде тартқан.1975 жылы клиникалық норкология емханасы ашылды. Бір рет тартқаннан-ақ,басы ауырып,жүйке - жүйесін уландырады, бұлшық еттері шаншиды. Анашаны қолданған адам мида сақтау қабілеті тежеледі, соның салдарынан адам тез көріксізденеді ағзаның дамуы тоқталады.



Алкоголь ол есірткі. Адам ағзасын улап қана қоймайды, ол қоғамға да тигізер зияны өте көп. Сондықтан әр түрлі қоғамда жат қылықтар болып жатады. Мысалы: қазір жеткіншектер теледидардан әр түрлі кино фильмдер ұрлық, зорлық, тонау, кісі өлтіру сияқты нәрселерді көріп, сана сезімдері уланады. Екіншіден, үйде болатын ата анасының ұрыс жанжалы баланың тәрбиесіне кері әсерін тигізіп қана қоймай оның келешек өмірінің дамып жетілуіне балта шабады. Бала үйден алатын жылылықты көшеден іздейді. Соның әсерінен әр түрлі жағыдайларға тап болады. Үшіншіден қасындағы достарына еліктеуі мүмкін.Қаншама бейкүнә адамдар осылардың құрығына түсіп, дүние салып, талай ауруларға ұшырады. Сондықтан да, елімізге салауатты өмір сүруге дабыл қағып, әртүрлі шаралар ұйымдастырылып жатыр. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев « Халық денсаулығы » атты мемілекеттік бағдарлама халықтың денсаулығын атап көрсеткені баршамызға белгілі. Бағдарламаның басты мұрты – халық. Денсаулығын сақтау, демографиялық ахуалын жақсарту. Шығыстың әйгілі данышпаны Әл – Фараби « Жас жеткіншектеріңізді көрсетіңіз, мен сіздердің болашақтарыңызды айтып беремін, » - деген екен.

Нашақорлық – есірткілердің мемлекеттік тізіміне енгізілген, адамды психикалық, кейде физикалық тәуелділікке және өздеріне деген төзімділікке, сонымен қатар медициналық - әлеуметтік зардаптарға алып келетін заттарды құтұнудан туындалған аурулар. Бүгінде нашақорлықтың бүкіл әлем бойынша кең жайылып, талай жанның, әсіресе жас буынның өмірін тым ерте қиып жатқандығы баршаға мәлім. Бұл қасірет біздің елімізді де жай қалтырған жоқ. Сондықтан осы мақаланы жазудағы мақсат – адам санасын улайтын бұл дерттен жастарымыздың бойын аулақ ұстауына жәрдемдесу. Ал «дұшпанды» жеңе білу үшін ол туралы мағлұматтың неғұрлым мол болғаны жақсы. Сонымен адам нашақорлыққа қалай ұрынады?

Есірткіге тәуелділіктің қалыптасу механизмдері. Нашақорлықтың пайда болуы және қалыптасуы бас миының эмоциялық – позитивті орталықтарына есірткінің әсер етуіне байланысты. Есірткілік заттың әсерінен пайда болған көңіл – күйдегі ауытқулар өз кезегінде « рефлекстік мақсаттарды», яғни адам іс - әрекетінің кезекті рет жағымды көңіл – күйді іздеу ркфлексін, туындатады. Демек, оның дәмін татып көрген жанның алғашында көңіл – күйі керемет көтеріліп, «рахат» сезімге бөленеді де осы сезімді тағы да бастан кешіргісі келіп, нашаны қайдан тапсам екен деп аласұра бастайды. Осы мақсатта қол жеткізген сайын, яғни есірткі жиі тұтынған сайын адам тұрақты паталогиялық жағыдайға ауысады., басқаша айтқанда оның есірткіге тәуелділігі арта түседі.

Нашақорлық клиникасы. Психикалық тәуелділік – физикалық тәуелділік – есірткіге төзімділік.

Психикалық тәуелділік – үнемі немесе ара - тұра есірткі қабылдауға ұмтылу. Бұл кезеңде адамды есірткі туралы ойлар мазалайды, оны тұтынғанда көңіл – күйдің көтерілуі, есірткі болмағанда көңіл – күйдің күрт төмендеуі байқалады.

Физикалық тәуелділік дегеніміз ағзаның бүкіл қызметтерінің қайта құрылуы кезіндегі жағыдай. Есірткі әсері тоқтаған кезде дөрекі психикалық және соматикалық бұзылыстар туындайды. Абстинентті синдорм пайда болады, ол кезекті есірткі қабылдаған соң жеңілдейді немесе тоқтайды.

Апиын нашақорлығы. Бұл топтағы нашақорларға көкнәрдан алынатын заттарды тұтынатын адамдар жатқызылады.

Апин және оның түрлері:

1. Морфий – ақ түсті кристалл ұнтақ, түймедақ түрінде және ампулалар шығарылады.

2. Кодеин – тұтқырлығы әр түрлі қарақошқыл түсті сұйықтық, капсула және түймедақ түрінде өндіріледі.

3. Героин – түсті ақтан бастап қоңыр түске дейін ауытқитын ұнтақ.

4. Омнопон – апиын анальгетигі, ампуладағы ертінді. Осы топқа сонымен бірге дионин, тебаин жатқызылады.

Морфиннің аз ғана мөлшері психикалық үдерістер ағымында өзгерістер тудырады. Шалықтау ( эйфория ) пайда болады, қиял жандана түседі, қабылдау артады, жеңіл ой және дене еңбегі жеңілдік иллюзиясын тудырады, бірақ зейін қою қиындайды, қандайда бір қызметке деген қажеттілік төмендейді, еңбек өнімділігі, көлемі мен қимыл белсенділігі төмендейді.

Опиаттарға деген тәуелділік тез дамиды. 2-3 рет қабылдаған соң – ақ психикалық тәуелділік туындайды. Есірткі туралы ойлар адамды жаулап алып, бір сәт те босатпайды. Дене тәуелділігі де тез дамиды.

Морфий абстиненциясы ахуалы бұлшық еттердің, ішкі ағзалардың жанға бата ауыруымен, қан аралас нәжіспен, жүрек – қан тамыры қызметінің төмендеуімен, жүрек соғысы және тыныс алу бұзылысымен, буындардың, аяқ - қолдың ауыруымен, көздің жасасаурауымен, тұмаумен, түшкіркмен, жөтелмен, есінеумен қатар жүркді. Абстиненция құбылыстары 5 – 6 күнде азаяды, алайда науқас бір айдан кейін және ем басталған соң ұйқының бұзылуына шағымданады.



Амфетаминдік тип нашақорлығы. Амфетаминдер қоздырғыш құралдарға, психостимуляторлар тобына жатады. Ең белгілі амфетаминдер – амфетамин, фенамин, ритали, экстази. Оларды ішеді және тамырға егеді. Амфетаминдердің жіті улану белгілері: көңіл - күйдің көтерілуі, дене сергектігі, ойлаудың жылдамдауы, жағымды психикалық сергектік.

Амфетаминдерді жүйелі түрде қабылдаған жағыдайда абстиненцияның ауыр көріністері байқалмайды. Психикалық және физикалық шаршаудан, организмнің жүдеп жадауынан науқас адам есірткілік заттардың мөлшерін көбейтеді. Көру және есту елестері, сөйлеу қозғыштығы, сандырақ идеялар, т.б. пайда болады.Әсіресе белсенді қозғалыс мысалы, билегенде экстази қабылдау организмнің шапшаң сусыздануына және естен тануға алып келеді.

Нашақорлық адам өмірі үшін де, қоғам үшін де аса қауіпті проблема екендігі белгілі.Нашақорлық залалсыздандырылмаған және ортақ пісектерді қолданатындықтан оларды В.С гепатиттері, ЛИТВ/ЖИТС , тіндердің өлеттенуі сепсис дамиды. Тазартылмаған героиын, қоюлығы жоғары есірткі қабылдаған жағыдайда адам өлімге душар болады, сондай ақ есірткі мөлшері шамалап артық болғанда қалшылдап, қомаға ұшырайды немесе өледі.

Нашақорлық – емделуі өте қиын қауіпті дерт. Алаңғасар, сенгіш жастардың өз ортасына біреудің жетегіне еріп, жаман жолға түсіп кетуі оп - оңай. Сондықтан ата – ананың, ұстаздардың, туыстардың сақтығы аса қажет.Өйткені есірткінің дәмін татып көрген адамның одан бас тартып кетуі аса қиын. Сонымен бірге бүгінгі заманда нашақорлықтың неекендігін білу әр азаматтың міндеті десек артық айтқандық емес. Темекі тарту

Жеткіншектер көбісі темекі тартуды есейіп, ақылдары артқанынын дәлелдейді, нағыз өмірге қадам басқандай көреді. «Ересек өмірге өту» мектеп дәретханаларының бірінде, қалтарыс – қуыстарда жүзеге асатыны жасырын жайт емес. Мектеп оқушыларының зиянды әдетке бой ұруларының алдын алу үшін мектептегі тәрбие сағаттарына осы негіздегі тақырыптар тереңінен талданып, пікір алысулар өткізіліп тұру қажет.

Жасөспірімдер арасында есірткіге бейімделу себептерін 4 топқа бөліп қарастыруға болады.



  • Әлеуметтік

  • Әлеуметтік – психологиялық

  • Отбасылық

  • Жеке басына байланысты

  1. Үйреншікті әдет иірімі

Уақыт өте келе көптеген жандар үшін темекі тарту жылдардан желі тартқан ескі әдетке айналады. Темекінің түтінін құшырлана бір сұрмаса, өзін қоярға жер таппай қиналатындарды сондай беймазалыққа түсіретін қандай күш? Ащы темекі түтінінің дәмі ме? Осындай сұрақ ойландырған ғалымдар тәжірибе жасап та көрген екен. Темекі түтініне тұншыққан бөлмеде темекімен «ұзақ жылдық достығы бар» шылымқорларды біраз отырғызғаннан кейін – ақ олардың бастары айналып, әлсіреп, жүректері айныған. Кейбірі тіпті есіне танып қалған.

  1. Темекі түтінінің құрамы қандай

Бұл 400- ға жуық түрлі химиялық заттардан – Менделеев кестесінің элементтерінен, және күрделі қосындылардан тұратын улы қоспа. Бірнешеуін ғана атар болсақ: аммоний, бензол, ацетон, бензин, никотин, қорғасын, никель, марганец, сынап, хром... Қатерлі тізім осылай жалғасып кете береді. Улы қойыртпақтың құрамында кремнийден, кальцийден, титан, стронций, полонийден бөлінетін радиоактивті заттар да бар. Осындай улы заттардан құралатын темекі түтінін құштарлана жұту арқылы шылымқор өз ағзасын өндірістік қалдықтарды қайта қорытатын зауытқа айналдыратынын білеме екен? Нақты дәйекке сүйенсек, бір қорап темекі тарту арқылы шылымқор 0,0012 г.синиль қышқылын, 0,0013 г.күкірт сутегін, 0,18г. Никотин, 0,64 г.аммиак, 0,92 г. Иісті газ, темекі қарамайының түрлі шоғырының қосылымының грамын қабылдайды екен. Ал, темекі қарамайының таза құрамының 1 грамы жылқыны да сұлатып салатыны анықталғаны қашан. Адам үшін темекі қарамайы қатерлі ісік жасушаларының өршіп - өсуіне әсер ететіндігімен қауіпті.

Темекі тартудан әсіресе, тыныс мүшелері және жүрек - қан тамырларжүйесі аса зардап шегеді. Созылмалы бронхит, өкпе, тамақтың қатерлі ісігі, яғни «жаман ауру», атерросклероз, жүрек аурулары – темекінің «ерінбей еңбектенгенінің» нәтижесі. Темекі тартудан шаш талшықтары да зардап шегеді.Өйткені,никотиннің күшімен қан айналымының бұзылуынан түбірлері толық қоректенбейді.Содан шаш түсе бастайды.Шылымқорлар темекі түтінін өздері жұтумен бірге,сол түтінмен дем алған айналасындағы адамдардың да денсаулығына зиян келтіреді.

Алкагольді ішімдіктер өте ерте замандарда пайда болған екен.Ал кейбір халықтарда арақ шарап өндірумен тұтыну ұлттық салтының ажырамас бөлшегіне айналған.

Балалардың көбі жеткіншектік кезеңде ересектік өмірге тезірек өтуге жанталаса ұмтылады.Егер кемелдену шағында балаңыз оғаш қылықтар танныта бастаса,танданбаңыз.Басбостандығын алуға арпалыс, жора жолдастарынан шеттеп қалмау,мектептегі, үйдегі іш пыстырар тәрбиелік әңгімелерден құтылып,өз өмірінің қожайынына айналу,үлкендер орнатқан ережелерге қарсылық көрсету, кей баланың өзін үлкен сезінуге тырысудағы әрекеттері.Әрине, жеткіншектер темекі тартып,ішімдіктің дәмін татуға 20-30жыл,жарты ғасыр бұрында ұмтылған.

Жеткіншектер мен жасөспірімдердің тәрбиелеу және оқыту мәселелері ең алдымен отбасы жағдайына байланысты. Отбасы жағдайындағы кейбір мәселелер бала мінез-құлқының бұзылуына, олардың тууына себепші болатындығын көреміз. Егер де осындай жағдайлар барысында ата-аналар, тәрбиешілер, мұғалімдер өзжеке мәселелерін дер кезінде шешіп отырса, бала психологиясының бұзылуына жол берілмейді.

6.6 Жасөспірімдердің топтағы қарым-қатынасын қалыптастыруға

арналған тренингтер

1Жаттығу: «Бұдан да жылдамырақ бола ма?»(15минут).



Мақсаты: Аз уақыттын ішінде топтың есімдерін есте сақтау.

  1. Ойыншылар көздерін жауып, бөлмеде ақырындап жүре бастайды.

(бір-бірінің аяқтарын баспай, қолдарын сермемей, қатты итеріспей, мұқият болуларын сұрау). Топта барлығы жақсы араласқан соң, «Тоқта» дейсіз.

  1. Бәрі көздерін жұмып тұрады. Сіз өзіңіз ойынды бастайсыз, бір ойыншының есімін атап, иығынан жанап өтесіз. Ол көзін ашып, біреуге қолын тигізіп, оның есімін атайды, және т.с.с. ойынға тартылмай және барлығының есімі аталмай қалмауын қадағалаңыз. Енді топқа: «сіз уақытты белгілеп қойдыңыз, белгіленген уақыттан да жылдам ойнаңыздар» деп айтыңыз.

  2. Ол үшін ойыншыларға мынадй кеңес беру керек: есімі аталған ойыншы тізерлеп отырады. Бұл – оның есімі аталып кетті деген сөз. Сөйтіп ойын қыза түседі және есімдер қайталана бермейді.

  3. Ойынның әр рауындынан кейін қорытындысын жасаңыз: осы раунд үшін ойыншыларға қанша уақыт қажет екенін айту керек, ол уақытты алдағы қорытындымен салыстырамыз да рекордтық мерзімін айтыңыз.

Нұсқаулар: ойыншының біреуі басқасының есімін атаған соң, оның қолын алу керек. Әрі қарай оларға үшінші, төртінші және т.с.с ойыншылар қосылады. Ойынның артықшылығы сонда, есімі аталмағандар бірден көзге түседі. Ойыншылардың барлығы қолдарын алып біткен соң ғана ойын аяқталады.


Талдау:

  • Жаттығу ұнады ма?

  • Қандай әсер алдыңыздар?

2Жаттығу. «Біздің даусымыз біз».

Мақсаты: Топ мүшелерін ынтымақтастыққа тәрбиелеу.

Жүргізуші: Бірнеше минуттың ішінде біздің топтан бірнеше кезең арқылы ынтымақты қауым құрайық. Бірінші кезең: бәріміз тұрамыз да, бір үлкен шеңбер жасаймыз (қатысушылар көп болса, онда бір шеңбердің ішінен екінші шеңбер жасауға болады). Шеңбер бойымен тұрудың өзі біздің топтың бірігуіне ықпалын тигізеді, бәрінің иықтары иықтарымен тиісіп тұрады \бірліктің болуына әкеледі\, ортада тұрған адамға, яғни маған, соқтыңысқан (қатысқан) дұрыс... Енді шеңбердегі орындарды ауыстырамыз, бәрі ұл-қыз «арқылы» тұратын болады.

Келесі адам – өз арамыздағы қашықтықты азайту. Бір-бірімізге өте жақын тұрамыз және қолдау көрсетеміз. Әркім өзіне ыңғайлы болатындай, қолдарынан,иықтарынан, белдерінен ұстайды.

Әрі қарай қауымдастығымызды сезініп көрейік, Аздап тербеліп, бірге қозғалайық. Біздің шеңберіміз тағы не істеуге болады? Мен аздап әндетуді ұсынамын, оның бір шарты-сөзін бәрі білу керек. Қандай өлеңді білеміз? (топ өлең таңдайды). Сонымен бастайық....

Соңында қолымызды ажыратпай тұрып, барлық өзіміздің шеңберімізбен ортақ би билеп көрейік.

Талдау: ынтымақтастықтың әр кезеңінен соң талдау өткізіледі.

Қазір өзімізді қалай сезінудеміз? Сіздерге «жылырақ» болды ма? Біздің қауымды аз да болса біз осы жаттығуды орындаған соң не өзгерді?

Енді не сезінеміз?

Үлкен шеңберде жүргізуші топты 5-10 адамнан тағы топқа бөледі. Шеңберде қала отырып, әр топ бір уақытта өлең айтады. Соңында ортақ өлең айтылады.

3.Жаттығу « Алфавит » 20 минут

Мақсаты: Өзінің және өзгенің даралығын бақылауға, өзін-өзі құрметтеуге мүмкінддік туғызу, ынтымақтастықты нығайту.

Есімдерді есте сақтау үшін көптеген ойындар бар. Ұсынылатын ойындар үрдісінде топқа тапсырмалар шешуге тура келеді. Олар « команда сезімін » жасауға және зейінді дамытуға ықпал етеді. Топтың көпшілігі тапсырманы тез шешеді.

Командалық шешім қабылдау үшін топқа тапсырма дайындағаныңызды хабарлыңыз. Ол тапсырма қатысушыларды бір-бірімен танысуларына көмектеседі. Бірінші адам әркім өз есімін дауыстап және анық айтады.

Жүргізуші: есімдеріңізді қатты, нақты, мақтаныш сезіммен айтуға тырысыңыздар. Егер кімде-кім біреудің есімін ести алмай қалса, онда: «Тағы да қайталағызшы» деу керек. Әркімнің есімі нақты естілуі өте маңызды.

Бәрі есімдерін атап болған соң тапсырманы айтыңыз. Барлығы алфавит бойынша бір қатарға, келесі ережені сақтап тұруы қажет: есімдері алфавиттегі әріптердің орны бойынша, яғни есімі алфавиттегі бірінші әріптен басталса, бірінші орынға, екінші әріптен басталса, екінші орынға, соңғы әріптен басталса, соңғы орынға тұру керек. Қатарға тұру кезіндегі сөйлеуге, жазуға, есімдерінің әріптерін ыммен көрсетуге немесе ауада салуға болмайды. Есіміңіз жазылған ешқандай құжаттарды көрсетуге болмайды. Қатысушылардың кейбіреуіне ғана өз орындарынан тұру үшін орындарын ауыстыруға белгі беруге болады.

Жаттығудың мақсаты, тапсырманы өте жылдам орындау екенін қатысушыларға айтыңыз. Тапсырма орындалып болған соң тексеру жүргізіледі, барлығы өзінің есімдерін қатты дауыстап айтады. Егер орындарына дұрыс ретпен тұрмаса, бәрі қайта қайталанады. Қатысушылардың бәрі араласып, алфавит бойынша қайта тұруға тырысады.

Жаңылыспай алфавит бойынша бір қатарға тұру үшін топқа неше рет әрекет жасау керек?



Талдау: Тапсырма ұнады ма? Қазір өзімізді қалай сеземіз? Топ бірлігін біз сезе алдық па?

4.Жаттығу: « Рулетка » 10 минут



Мақсаты: Топ мүшелерінің бір-бірлерінің есімін есте сақтауын дамыту.

Бұл жаттығу топ мүшелерінің бір-бірлерінің есімін қаншалықты жақсы білетіндіктерін білуге мүмкіндік береді. Ойынға қызығу екі команданың арасында жарыс туғызады.

Топты екі командаға бөлу. Олар екі шеңбер құрып бір-бірлерінің жанына арқаларын беріп тұрады ( топта 16 адамнан болған лазым, өйтпегенде ойын қарқынды түрде өтпейді).

Шеңбердің дұрыс болғаны маңызды, себебі, дөңгелене отыра айналу керек және бір-біріне өте жақын, қиылыспағаны абзал. Ойыншылар дұрыс шеңберді ұстап тұру үшін бір-бірінің қолдарын алады. Ойынды бастау туралы сіз белгі берген соң, екі шеңбер айнала бастайды, біреуі-сағат тілімен, екіншісі-сағат тіліне қарсы. Екі команда алдын-ала , қай бағытта қозғалатынын шешіп алсын.

« Тоқта » дегенде орнында қатып қалады. Әр командада шеңберлердің жанасу нүктесінде тұрған бір ойыншы болады. Олар бір-біріне арқа жақтаын беріп тұруы керек, ал сіз олардың бір-біріне қарамауын қадағалаңыз.

Сіз «Толық айналыңдар!» дегенде, осы жанасу нүктесінде тұрған екеулері 180 градусқа бұрылып бір-бірлеріне қарайды. Қайсысы бір-бірінің есімін бұрын атаса, сол оны өз шеңберіне алады және ойын жалғасады.



Талдау: Жаттығу ұнады ма? Не қиындық келтірді? Қандай әсер алдыңыздар?

5.Жаттығу: « орынынды иемдену ».



Мақсаты: көңіл-күйді көтеру.

Ортада тұрған ойыншы бос орындыққа отыра алмауы үшін, қатысушылар шеңбер бойымен орындықтан-орындыққа орын ауыстырады.



Нұсқау: Ортадағы ойыншы өзі орын алу үшін, отырғандарды өзінің бұйрығы бойынша орындарынан ауыстырады (Қолында сағаты барлар орындарын ауыстырады, кім түнде қорылдайды орындарын ауыстырады және т.б.).

Талдау: Не ұнады? Алған әсерлеріңіз қандай?

6.Жаттығу: «Жіп».



Мақсаты: Қатысушылардың көңіл-күйіне ұнамды әсер ету.

Нұсқау: Екі қатысушы алынады. Олар 1-5 м, қашықтықта, бір-бірлеріне арқаларын беріп отырады. Жүргізуші еденге бір қатысушыдан екіншісіне қарай жіп тартып қояды. Жіптің ұштары екі орындық аяқтарының ортасына жату керек. Кім бірінші болып жүргізушінің бұйрығы бойынша жіпті өзіне таотып алса, сол жеңімпаз атанады.

Талдау: жаттығу ұнады ма? Өзімізді қалай сезінуіміз керек?

7.Жаттығу: «Жыпылықтату»



Мақсаты: Оқушылар арасында жағымды сезім тудыру.

Қатысушылар жұптарымен шеңбер бойымен орналасады. Жұптың біреуі орындықта отырады, екіншісі орындықтың артында тұрады. Тағы бір ойыншы бос орындықпен тұрады да, отырғандарға білдіртпей кім-кімге жымиып белгі береді. Сол адам оның орындығына келіп отыруы керек. Ал оның артында тұрған ойыншы өз жұбының орнынан тұруына кедергі жасайды. Жұбынан айырылып қалса, бос орындықпен қалған ойыншы жүргізуші болады.



Талдау: Не ұнады? Не ұнамады? Қандай қиындықтарға тап болдың? Қазір не сезіп тұрсын?

8.Жаттығу: «Допты шеңберден шығару».



Мақсаты: Қатысушылардың көңіл-күйіне ұнамды әсер ету.

Ойыншылар қолдарын тізелеріне қойып, шеңбер бойымен бір-біріне өте жақын тұрады. Ортада – жүргізуші. Оның міндеті- допты шеңберден шығару.

Допты аяқпен созуға және допты соққанға дейін тізеден қолды алуға тыйым салынады. Допты өткізіп жіберген ойыншы жүргізуші болады. Егер доп қатысушылардың арасынан өтіп кетсе, онда оң жақтағы ойыншы жүргізуші болады.
6.7 Жеткіншектерге арналған сабақ жоспарының үлгісі
1.Тақырыбы: Жеткіншектердің қиын әрекеттер

2. Мақсаты: Салауатты өмір салтын қалыптастыру



3. Міндеттері:

1) Нашақорлық,алкоголь, темекі шегудің фиологиялық салдары жайлы ақпарат беріп, бейнелеу;

2) Зиянды әрекетте жайлы теріс пікір қалыптастырып, дұрыс шешім қабылдауға баулу;

3)Өз денсаулығына жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу.

4.Сабақтың түрі: Лекция

5. Сабақтың әдісі: ой қозғау, әңгімелеу,түсіндіру ойын ойнату, сұрақ жауап.

6. Көрнекілік: кесте, схема, суреттер.

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі:

1. Оқушылармен амандасу;

2. Түгелдеу.

7. Ми шабуыл Ассоциоция ойыны

Енді сол темекі деген сөзді естігенде сіздерде қандай ассоциация пайда болады.



Жағдаяттарды шешу:

Студенттерді үш топқа бөліп,Ситуациялық карточкалар ұсынылады, студенттер ұсынылған ситуацияларды талқылайды,өз араларынан көшбасшы сайлайды,ол топтың жауабын хабарлайды.

1. Сен құрбыларыңмен туған күнге шақырылдың,сенің досың анашаны шегуді ұсынды, сенің іс әрекеттің қандай болады?

2. Сен досыңның темекі шегетінін немесе есірткі қолданатынын білдің, сенің іс әрекетің?

3. Сенің достарың дискотекада саған алкогольдік ішімдік ұсынды, не істейсің?

Ішімдікке уақытым жоқ деп айта аласыңба?Сенің іс әрекетің?

Студентерден төмендегі сұрақтарға жауап алынып,сабаққа қорытынды жасалады.

1 Уақытты босқа өткізбеу дегенді қалай түсінесіздер?

2 Өмірде өкінбеу үшін не істеу керек?

3 Сіздердің қазір алып жатқан білімдеріңізге, таңдаған мақсаттарыңызға көңілдеріңіз толады ма?

4 Салауатты өмір не үшін қажет?

5 Бүгінгі сабақтан нендей ой түйдіңіздер.

Жағдаяттарды шешу:

Қорытынды сөз.

Дәл қазір, біздің жас кезімізде болашақ түрлі түсті кемпір қосақ болып көінеді,сондықтан біз өмірде күтіп тұрған қауіпті ұмытамыз.Кейде зиянды әрекеттерді үгіт жүргізу өте немқұрайлы сипатта болады.Мысалы: Бір тамшы никотин бір жылқыны өлтіреді –деген сөз тіркесіне Мен жылқы емеспін ғой –деп қыңыр жауап береді.Бұлда адам психикасы қасиеттерінің бірі,бір жағынан бәріне белгілі ақпараттымеңгеруге қабілеттсіз, екінші жағынынан ол қайғы қасірет мені айналып өтеді деп ойлайды.Міне осындай немқұрайлық бағасы болашақта қымбат болуы мүмкін.Әрине, барлық мәселелердің шешімі оңай табыла кетпейді.Бірақ,біз сіздерден алған білімдеріңізді өмір жағдайларында қолданып,зиянды әрекеттерден аулақ болып, салауатты өмір сүруді насихаттайды деген үміттеміз.


6.8 Бекітуге арналған сұрақтар:

1. Педагогикалық қолдаудың маңыздылығы қандай?

2. Жеткіншектерді тәрбие мен оқытудың кері жақтары?

3. Жеткіншектермен жасөспірімдерге қандай түзету жұмыстары жүргізіледі?

4. Жеткіншектерді қайта тәрбиелеудің ерекшеліктері?

5. Жеткіншектердің қауіпті әрекеттерін ата?



6.9 Жасөспірім және жеткіншек жастағы тәрбиелеу мен оқыту мәселелері тақырыбы бойынша

Тест

1.Т. В. Анохин бойынша тәрбие мен оқытудағы қиындық түрлері

А) әлеуметтік, субъективті, материалдық+

В) әлеуметтік, объективті

С) материалдық, рухани, әлеуметтік

Д) объективті, субъективті

Е) объективті, субъективті, әлеуметтік

2. Педагогпен бірлесіп жұмыс жасау

А) диагностикалық

В) ізденушілік+

С) іскерлік

Д) іс-әрекет

Е) рефлексивті

3. Жеткіншектердің қиын мәселесі

А) оқу мен іскерлігі

В) қарым-қатынас және тәрбиесі

С) іс-әрекеті мен қатынасы

Д) тәрбиесі мен оқуы

Е) іс-әрекеті+

4. Жеткіншектерді қайта тәрбиелеу барысында қандай жұмыстар жүргізіледі

А) мадақтап, қолдайды

В) түзету сабақтары жүргізіледі

С) тәрбие сағаты

Д) тренинг+

Е) түзету

5. Жеткіншектердің кері жақтары

А) есірткі, ішімдік, шылым шегу +

В) үлкендерді тыңдамау

С) бұзақылық жасау

Д) қарсылық көрсету

Е) қылмыс жасау

Пайдаланылған әдебиеттер:


  1. Зайцева И.А., Кукушин В.С., Ларин Г.Г., Румега Н.А., Шатохина В.И. Коррекционная педагогика/ Под.ред. В.С.Кукушина. Изд-е 2с, перераб. И доп. – М: ИКЦ «МарТ»: Ростов н/Д: Издательский центр «МарТ», 2004.-84-135б

  2. /Мектептегі психология № 10 (40) 2011 35-36 бет.

  3. http//: www.google.ru



12- дәріс. Тақырыбы: Эмоциялық және мінез-құлық ауытқулары, психикалық аурулардың бастапқы көріністері бар адамдарды оқыту мен тәрбиелеудің ерекшеліктері (2 сағат)
Ақыл-ой кемістігі бар балаларды үйрету

Жоспар:


    1. Шет елдердегі ХХ ғасырдың ортасына дейінгі ақыл-ой кемістігінің көрінуіне байланысты әдістердің өңделуі.

    2. Шетелдегі ақыл-ойы кем балаларды зерттеудің заманауи жағдайы.

    3. Ақыл-ой дамуында артта қалған балаларға психология-педагогикалық сипаттама.

    4. Ақыл-ой кемістігі бар балаларға жүргізілетін коррекциялық жұмыс

    5. Мүмкіндігі шектеулі, ақыл-есі кем оқушылардың танымдық қызығулығын ойын арқылы арттыру.

    6. Үйден оқытылатын психикалық дамуы тежелген балалардың сауаттылығын арттыру

    7. Ойлау қабілеті мен танымдық белсенділігі төмен оқушылармен тренинг сабақ

    8. Бекітуге арналған сұрақтар

    9. Ақыл-ой кемістігі бар балаларды үйрету тақырыбы бойынша тест


7.1 Шет елдердегі ХХ ғасырдың ортасына дейінгі ақыл-ой кемістігінің көрінуіне байланысты әдістерлің өңделуі.
Психологиялық толық жетілмеу туралы сұрақтармен ең алғаш психиатр-дәрігерлер айналыса бастады. Француз дәрігерлері Ж.Э.Д.Эскироль (1772-1840) мен Э.Сегеннің (1812-1880) ақыл-ойы кемдерге жүргізген алғаш зерттеулеріне кейбір дифференциялды-диагностикалық критерилер беріледі. Ж.Э.Д. Эскироль интеллектуалды дамудың көрсеткіші сөйлеу жағдайына байланысты деп есептеді. Және бұл кейін жүргізілген тестілеудің тілдік сипаттамасына әсер етті. Э.Сеген сенсорлық және еріктік үрдістерің жағдайына көп мән берді.

ХІХ ғасырдың ортасына дейін ақыл-ойдың төмендігі медицинаның маңызды мәселесі болып келді.

Көптеген мемлекеттерде қарапайым мектептерде оқуға шамасы келмейтін балаларды анықтаудың тәжірибелік қажеттілігі туды. Сондықтан ХІХ ғасырдың 60-жылдарында алғаш рет ақыл-ойы кем балаларға арналған арнайы мектептер мен көмекші сыныптар ашыла бастады. Көмекші сыныптарға үлгермейтін, себепсіз үлгермеушілікті тудыратын балаларды да жіберіп тұрды. Ақыл-ойы кемдікті қалыптастыру психологиялық-педагогикалық мәселеге айналды. Психологтар балаларды зерттеуде әмбебеп, объективті жене компактті жолдары іздестіре бастады.

Кейбір психологтар ақыл-ойдың кемістігінің мәнін дұрыс түсінбей, оны бала тұлғасының дамуындағы сандық артта қалушылық ретінде қарастырды. Олардың зерттеулері диагностикада белгілі қателіктерге әкелетін зерттелушінің «сандақ ақылын» өлшеумен бекітілді.

Алғаш тестілеуді жүргізгендердің бірі ағылшын биологы Ф. Гальтон (1822-1911) болды. Ол жекелей айырмашылықтарды зерттеуге оңай тәжірибелерді сұрыптады. Осыған орай ол ақыл-ой қабілетінің басты көрсеткішін адамның сенсорлық қызметінің жағдайы деп есептеді: есту мен көру өткірлігі, психикалық реакция жылдамдығы және т.б. Гальтон Бине ұсынған тест ұғымын алі қолданбаған болатын.

Физикалық және ақыл-ой қабілеттерін тест әдісімен зерттеу американдық психолог М. Кеттелдің еңбектерінде өзіндік шешімін тапты. Оның есімімен психологиялық әдебиеттерде кездесетін «интеллектуалдық тест» терминінің пайда болуы тығыз байланысты. Кеттел жекелей айырмашылықтарды құру үшін қарапайым қызметтерді, психикалық реакциялардың жылдамдығын анықтауға бағытталған тесттік зерттеулердің серияларын дайындады.

Э. Крепелин (1856-1926) – күрделі психикалық үрдістерді (қабылдау, ес т.б) анықтауға және бағалауға мүмкіндік беретін тесттік зерттеулірдің серияларын дайындаған неміс психологы. Ол психикалық ауру адамдарға зерттеу жүргізді және өзіндік психикалық тестілеудің алғышартын енгізгендердің бірі болды.

Француз психологы А. Бине (1857-1911) « естің өлшемдік жартасын», яғни баланы зерттеу үшін оның «ақыл-ойының жасы» есепке алынады деп есептеген. Сонымен қоса Бине алдына жоғарғы психикалық үрдістерді (ойлау, ес, қиял т.б.) зерттейтін тесттерді шығару мақсатын қойды. Т.Симонмен бірге Бине «Метрическая скала умственных способностей» деп аталатын тесттердің нақты жүйесін құрды.

«Метрическая скала умственных способностей» тестінің алғашқы нұсқасы 1905 жылы жарияланды. Ол қиындығына байланысты өсіп отыратын 30 тестен құралды. Тесттер балалардың сөз құрылымдарын түсінулерін, естерінің түрлерін т.б. анықтауға бағытталды. Бұл тест нұсқасында жасерекшелік көрсеткіштер болмады.

1908 жылы «Метрическая скала умственных способностей» тестінің екінші нұсқасы жарық көрді. Онда тестілер 3 пен 13 жас аралығындағындағы балаларды зерттеу үшін топтастырылған. Әрбір жасқа 3-тен 8-ге дейін теттер даярланған.

Үшінші нұсқасы 1911 жылы шығарылды. Онда А. Бине мен Т. Симон 3-тен 16 жасқа дейігі балаларды зерттеуді ұсынды. Тесттер қиындығына байланысты топтастырылды, әрбір жасқа 5 тапсырмадын.

«Өлшемдік жартастың» кемшілігі, онда тестің 80 пайызы сөздік түрде болды. Ол тілінде ақауы бар балаларды зерттеуде қиындықтар туғызды.

Бине мен Симонның әдісі көбіне шетелдерде қолданылған. 60-тай авторлар Бине-Симон шкаласын жергілікті жағдайларға бейімдеу мақсатында өзгертулер енгізді: О. Декорля (1910), Бельгия;Декедр, Швейцария;В. Штерн, Э. Мейман (1915, 1917), Германия; Х. Годдард, Л. Термен (1910, 1916), АҚШ.

1916 жылы АҚШ-та Л. Термонның Стенфорд университетінде дайындаған Бине-Симон шкаласының нұсқасы, психологтардың пікірінше, ең «жарамдысы» болды. Жүйені модернизациялау кезінде табылған тендендияның бірі – сөздік тестердің азайып, тесттік (вербалды емес) әрекеттердің жоғарылауы.



Термон алғаш болып Штерн енгізген «интеллектуалдық коэффицент» терминін қолданған (ІQ):
ІQ = 
7.2 Шетелдегі ақыл-ойы кем балаларды зерттеудің заманауи жағдайы
Соңғы жартыжылдықта ақыл-ойы кем болудың мәнін, сондай-ақ ғылыми жетістіктермен байланысты әдістерді қолдануды анықтау үшін жаңа тенденциялар белгіленді. ХХІІІ Халықаралық конференцияның мәліметтері ақыл-ой дамуы артта қалған оқушыларға арнайы мектептердің әр түрлі ұйымдастырылған формада екендігін көрсетеді.

Көптеген елдерде іріктеу сұрақтарымен жеке мұғалімдер немесе дәрігерлер, не психологтар емес, ал аталған мамандардың біріккен топтары айналысады.

Мысылы, АҚШ-та ақыл-ойы кем балаларды іріктеу құрамына дәрігерлер, мектеп психологтары, дефектолог-мұғалімдер, медбикелер, сөйлеу мен есту жұмыстарының мамандары, мектеп әкімшілігінің өкілдері кіретін қабылдау комиссиясы арқылы өткізіледі. Олар әр түрлі сауалнамалар мен проективті әдістемелер қолданды.

Ақыл-ой кемістігінің негізгі көрсеткіші интеллектуалды коэффицент (ІQ) пен әлеуметтік коэффиценттің (SQ) көлемі деп есептелді. SQ ұғымына баланың тұрақтала алу қабілеті, коммуникативтілігінің деңгейі кіреді. ІQ зерттеу кезінде, яғни оқуға деген қабілетін тексеруде:



  • Оқи алу деңгейі

  • Санай алу деңгейі

  • Сурет салуының дамуы зерттеледі.

Англияда 5 жастан бастап барлық балалар қарапайым мектептерге жіберіледі. Егер олар 1,5-2 жыл ішінде бағдарламаны меңгере алмаса, мұғалімнің арнайы мінездемесі арқылы психоневропатологқа жіберіліп, психолог тексеруінен өтеді. Үлгермеушіліктің себебін баланың 7 жасқа дейін санап үйренбегендігі деп есептейді. Психологтар баланы тесттің көмегімен зерттейді.

Егер балада 6 жасында ақыл-ой кемістігінің белгілері анық байқалатын болса, онда оны арнайы мектептерге жібереді.

АҚШ-тағы секілді Англияда да ақыл-ой кемістігінің өзіндік түсініктері тараған. Оның қатарына нашар дамыған, психофизикалық нашар дамыған, педагогикалық босаңсыған т.б. оқушыларды жатқызады.

Ақыл-ой кемістігінің негізгі көрсеткіші ІQ көлемі болып табылады. Осыған орай бала құрдастарынан 20%-ға қалып отырса, оны арнайы сыныптар немесе көмекші мектепте оқыту мүмкін деп есептейді. Егер ол 50%-дан жоғары үлгермесе, онда оны оқытуға келмейтін деп есептейді және әлеуметтік қамтамасыздандыру арқылы арнайы интернаттарға орналастырады.

1908-1910 жылдары энтуизист-дәрігерлер (Е.В. Герье, В.П. Кащенко, М.П. Чехов және т.б.) мен педагог топтары үлгермеушілігі интеллектуалды жетіспеушіліктен болған Мәскеу мектептерінде оқитын балалардың үлгермеушілік себептерін анықтауға топтық зерттеу жүргізді.

Зерттеу бала туралы анкеталық берілулер, педагогикалық мінездемелерді қарау арқылы, үйдегі тәрбие жағдайы және дәрігерлік зерттеудің нәтижелерін жинақтау жолы арқылы жүргізілді.

Г.И. Россолимо (1860-1928) ресейлік ірі невропатолог, психологиядағы экспериментальды зерттеулердің жақтауышысы, тесттік әдістерді қолдаған. Ол зейін мен ерікті, көріп қабылдаудың дәлдігі мен мықтылығын, ассоциативті үрдістерді зерттеген.

А.Н Шуберт (ХХ ғасырдың 20 жылдары) 1923 жылы Бине-Симон тестін орыс тіліне аударды. Ол психиканың басты ақауын ұзақ уақыт жоспарлы бақылау кезінде ғана анықтауға болады деген. Сол себепті қалыпты және қалыпты емес балаларды зерттеудің клиникалық және психологиялық салыстыру мәліметтері ерекше маңызды.

Л.С Выготскиий бала тұлғасының дамуына тәрбие, оқыту және қоршаған орта әсер етеді деп қарастырған. Ғалым 1931 жылы бала психикасын зерттеудің келесі нұсқасын ұсынды:


  • Баланың өзінің, ата-анасының, оқу орны тәрбиешісінің шағымдарының жиынтығы;

  • Бала дамуының тарихы;

  • Педагогикалық диагноз;

  • Бала дамуының сипаттамасының болжамы;

  • Педагогикалық және емдік-педагогикалық бекітулер;

7.3 Ақыл-ой дамуында артта қалған балаларға психологиялық-педагогикалық сипаттама.

Ақыл-ойдың артта қалуын тек олигофренопедагогика емес, сонымен қатар психологтар, невропатологтар, психиатрлар, генетиктер және эмбриологтар зерттейді. Бүкіл әлемдік санақ бойынша, бұндай аномалиясы бар адамдар саны азаяр емес. Осыған орай, дамуында ауытқуы бар балаларды коррекциялау проблемасының өзектілігі пайда болды.

А.С.Выготский, А.Р. Лурия, К.С. Лебединская, В.И. Лубовский, М.С.Певзнер, Г.Е.Сухареваның және басқа ғалымдардың зерттеулері ақыл-ойының дамуы артта қалған деп тек, «ақыл-ойдың аз болуы емес», бұл психиканың сапалық өзгеруі, жеке адамның толық өзгеруін айтқан. Ақыл- ойының дамуы артта қалған балаларда шартты рефлекстің өзгеруі, қозу мен тежелу үрдісінің тепе-теңдігінің болмауы, сигналдық жүйенің өзара әрекеттестігінің бұзылуы байқалады.

Баланың психикалық дамуының аномалиясы келесілерді біріктіреді:



  • Танымдық үрдістердің артта қалуы, соның ішінде – қабылдау бөліп көрсетіледі;

  • Ойлаудың жүйесіздігі. Бұнда заттардың ерекше көзге көрінетіндері бөлінеді, заттар арасындағы ортақ байланыс орнатылмайды;

  • Естің бұзылуы;

  • Қабылданған образдарды қайта жаңғырту кезіндегі қиындықтар;

  • Сөйлеу дефектісі (фонетикалық, лексикалық, грамматикалық), дыбыс-әріптік анализ бен синтездің тежелуі, сөйлеуді қабылдау мен түсінудің бұзылуы, сөйлеудің қарым-қатынаста қажеттілігінің төмендеуі;

  • Зейіннің жетіспеушілігі;

  • Эмоционалдық еріктік аймақтың ауытқуы

Балалардың бұндай ерекшеліктері тұрақты сипатқа ие, себебі әр түрлі даму кезеңіндегі органикалық бұзылулардың нәтижесі ретінде саналады (генетикалық, босану кезендері т.б).

Ақыл-ойдың артта қалуы мен соған ұқсас қалыптарды ажырата білуіміз қажет:



  • Мектептегі үлгермеушілік ақыл-ойдың артта қалуының адекватты еместігі, өйткені мектептегі үлгермеушіліктің көп таралған себебі – балалардың мектепте оқуға дайын еместігі;

  • Отбасында өмір сүру жағдайының болмауы, бұл да үлгермеушіліктің себебі болуы мүмкін;

  • Баланың астеникалық күйі, тез шаршауы, ес пен қабылдаудың нашарлауына әкеледі;

  • Психикалық дамудың тежелуі, бұл да мектептегі алғашқы жылдарда үлгермеушілікке әкелуі мүмкін;

  • Анализатор әрекеттерінің бұзылуы балалардың танымдық әрекетінде қиындық тудырады. Соның арқасында үлгермеушілік пайда болады (көру, есту дефектсі, дальтонизм).

Ақыл-ойдың артта қалуын нақты анықтау қиындығы мынада, көз көрмеуі мен құлақ естімеуімен салыстырғанда, ақыл-ойдың артта қалуының абсолютті-объективті критерий жоқ, яғни оны қандай да бір шкаламен өлшей алмайсың.

7.4 Ақыл-ой кемістігі бар балаларға жүргізілетін коррекциялық жұмыс.

Балалармен жүргізілетін әдістер мен жұмыс мазмұны арнайы маманмен анықталады. Ол баланың жекелей ерекшеліктерін және оның жасын міндетті түрде ескереді.

Баланың жоғарғы психикалық функциясын дамыту үшін, келесі түрдегі жұмыстар жүргізілуі қажет.


  • Баланың қимыл-қозғалысын дамыту: қол бұлшық еттерін, қол саусағының моторикасын шынықтыру; резеңке допты қысу, ермексаз бен кыштан жапсырмалар жасау; түйіншектерді шешу; құмыраларды ашып-жабу, қатты қағазды нүктелер және пунктир сызығы арқылы тесу; контур және трафарет үстімен сызу; бояу; қию; қағазды бүктеу; саусақтармен жаттығулар;

  • Кеңістіктегі бағдарлануды дамыту: өзінде, айнадағы бейнесінде және суретте оң және сол жақты анықтау; балаға қатысты заттардың координаталарын анықтау; жазық қағаз бетінде бағыттану (сол жағында, оң жағында, үстінде, астында, ортасында); заттарды симметриялы бояу; таяқшалардан фигураларды, сызықтарды үлгі көмегімен және есінде сақтау арқылы құрау.

  • Есті жақсарту үшін келесідей ойындар пайдаланылады: өрнекті есте сақтауы бойынша салу; сөздерді және сандарды қайталау; алдын-ала есте сақтауды жаттықтыру;

  • Ойлаудың барлық түрін дамыту үшін сурет салу, жапсырмалар жасау, аппликациялар қолданылады.

Бұл жаттығулар баланың сенсорлық қабілетін дамытады және танымдық қабілетін арттырады.

Барлық жаттығулар барысында балалардың сөйлеуін коорекциялау қажет. Коррекциялық жұмыс жекелеген психикалық процестерді емес, жеке адамға толық бағытталуы қажет. Коррекциялық жұмыс топтық, жекелей формада болуы мүмкін және келесідей әдістерден тұрады:



  • Интеллект дамыту

  • Адекватты темпте дамыту

  • Еңбек әрекетін және дағдыны дамыту

  • Коррекциялық жұмыс өткізілген бағдарламамен дамыту

  • Интеллект дамытатын әр түрлі әрекеттерге қызықтырып, тарту (ойын)

  • Құрдастары арасында өздерін жайсыз сезінуді жою

  • Материалдарды қызықты түрде түсіндіру

  • Толық отбасында тәрбиелеу (басқа балалармен)

  • Стандартты емес түрдегі оқыту.

Жеке түзету-тәрбиелеу жұмысы.

Дефектолог мұғалім ақыл-ой артта қалған мектеп жасына дейінгі балалармен түзету-тәрбиелеу жұмысы кешенін жеке сабақтардың маңызы зор. Оңалту орталығына балалар аптасына 2-3 рет дефектологтың сабақтарына қатысады. Сабақтарда қатысады. Сабақтарда дефектолог әрбір баланың жеке ерекшеліктерін есепке алады, психикалық дамуындағы тек оған тиісті спецификалық ауытқуларды көреді, оларды максимальді түрде жеңу және бәсеңдету үшін әдістемелік тәсілдерді таңдайды; жеке түзету-тәрбиелеу жұмыстарының тиімділігін айтуға және бағалылығы мен қажеттілігін мойындауға болады. Ақыл ойы артта қалған мектеп жасына дейінгі балалармен жеке жұмыстар күтілетін нәтижелерді беруі үшін, жалпы сабақтарда оқыту барысында байқалған спецификалық қиындықтарды жеңу мен бәсеңдетуге мүмкіндік тудыруы үшін ол міндетті түрде балалардың даму ерекшеліктерін мұқият және жан жақты зерттеу негізінде жасалуы керек. Мұндай зерттеу баладағы олигофренияның этиологиясын ашатын клиникалықт диагнозды қаратыру тұрғысынан сияқты мұқият психологиялық педагогикалықзерттеу негізінде жүргізіледі.

Ақыл-ойы артта қалған мектеп жасына дейінгі баламен жеке жұмысты ұйымдастыру мен өткізудің бастапқы кезеңі оны жан-жақты психологиялық-педагогикалық зерттеу. Ол бала оңалту орталығына түсетін кезде өткізіледі, зерттеу оның маңызды әрекет түрлерін меңгеру, қабылдауының дамуы, қарапайым операцияларды орындай алу деңгейін анықтауға бағытталған. Баланың сөйлеу тілінің дамуын талдауға, оның деңгейін табуға, мүмкін болатын сөйлеу мүкістерін анықтауға басты назар аудару керек.

Зерттеу барысында дефектолог ақыл-ойы артта қалған баланың мінез-құлқын талдайды, үлкендермен және құрдастарымен байланыс орнату мүмкіндіктерін, мақұлдау мен кінәлауға реакйиясын, қиындықтарға қарым-қатынасын, көрсетілген көмекті пайдалана алу ептілігін, әрекеттің бір түрінен келесі түріне ауысу қабілетін бағалайды. Педагог ақыл-ойы артта қалған балаға арналған түрлі тапсырмалар ұсына отырып және олардың орындалу барысын бақылай отырып, басты назарды нәтижеге емес, баланың әрекет ету әдістеріне ( орындады-орындамады) аударады. Бір тапсырманы шешуге бала мақсатты байқау, көру арқылы бейімделу сияқты айтарлықтай «жоғары» әдістермен әрекет етуі, немесе қимыл және бейберекет әрекеттер деңгейіне дейін түсуі мүмкін. Баланың тапсырмаларды орындау әдістерін бағалай отырып, дефектоглог психикалық дамудың жас ерекшелік талаптарына сай олардың арақатынасын белгілеу керек, осыған сәцкес ондағы тану әрекетінің белгілі жақтарының қалыптасуы туралы қорытынды жасауы керек. Ақыл-ойы артта қалған баланың психикалық дамуының шынайы деңгейін анықтау үшін оның даму деңгейін ғана емес, таяу арадағы даму аймағын, яғни тапсырманы үлкен адаммен бірге орындауын есепке алу маңызды талап болып табылады. Дефектолог зерттеу барысында бала үйренуге белгілі мүмкіндіктерді көрсете алатын жағдайларды жасағанда ғана оның психикалық дамуының нақты деңгейі анықталатынын атап өту керек. Л. С. Выготскийдің дамудың екі зонасы туралы ережесіне сүйену арқылы ақыл-ойы артта қалған мектеп жасына дейінгі баланың бүгінгі жетістіктерін анықтаумен қатар, болашағын көруге мүмкін болып отыр.



7.5 Мүмкіндігі шектеулі, ақыл-ойы кем оқушылардың танымдық қызығулығын ойын арқылы арттыру.
Нәтижеге бағдарланған білім моделінде «Мұғалім оқытуды ұйымдастыру шарты ретінде оқыту процесін шығармашылық қарастыруға жауапты» - деп көрсетіледі, яғни оқу процесін ұйымдастыруда «оқушыны қалай оқыту емес» оқушыны оқуға қалай үйрету қажеттілігін ойластыруды талап етеді. «Ұстаз оқушының танымдық іс-әрекетін жақсы ұйымдастырушы, баланың табысына қатты ынта қоятын, олардың рухани өсуіне мүдделі, ықиятты да қамқор адам».

Көптеген зерттеулер бойынша танымдық қызметтің толық жетіспейтіндігі қосалқы мектеп оқушыларына тән қасиет екендігі дәлелденген.

Дәннің өсіп жетілуі топырағына, күтіміне байланысты болытыны сияқты, бала ақыл-есінің қалыптасуы да өскен ортасына, алған тәрбиесіне, білім алған мектебіне байланысты.

Ақыл-есі кем дамыған балаларға білім беру, оларға қарапайым түсініктерді жеткізу оңай шаруа емес. Оларды оқытып қана қоймай, көкейіне тоқыту үшін көп тер төгуге тура келеді. Кейбір ата-аналар баласының кемістігін бетіне басып, ұрысып, кекетіп, кемсітіп ұрып соғады. Бұл әрине дұрыс емес. Бұл баланың психологиясына кері әсер ететіндігін түсінбейді.

Ақыл-ойы кем балаларға таныту, үйрету машақаттың машақаты, оған шыдамды төзім, оқушыларға деген махаббат, азаматтық парыз, имандылық, парасаттылық керек. Ақыл-ойы кем балалардың түсіну ұғыну, есінде сақтау, ойлау қабілетінің және тілінің бұзылғандығы оларды ақыл-ойы жетілген балалардан айырып тұрады. Жетістікке қол жеткізу үшін мұғалім алдында отырған шәкірттерінің мінез-құлқын, сана сезімін, жетілу дәрежесін, танымдық процестерінің (қабылдау, зейңн, қиял, ес, ойлау) дұрыс қалыптасқандығын қадағалап отыру керек.

Көрнекті педагог В.А. Сухомлинский: «Сабақ жасөспіріпдердің интеллектуалды өмірінде құр ғана сабақ болып қоймас үшін, ол қызықты болуы керек. Осыған қол жеткенде ғана «мектеп – жасөспірімдер үшін рухани өмірдіңтілеген ошағын, мұғалім осы ошақтың құрметті иесі мен сақтаушысына, кітап – мәдениеттің баға жетпес қазынасына айналады» - деген екен.



Сондықтан, ақыл-ойы кем балалармен өткізілетін әрбір сабақты балалар өз күштеріне сенімділігін сезінетіндей етіп, олардың оқуға деген ықыластарын оятып, қызықтыратындай етіп ұйымдастыру қажет.

Загнутый угол 7

Стрелка вниз 4Стрелка вниз 6Стрелка вниз 5

Загнутый угол 1Загнутый угол 2Загнутый угол 3

Шәкірттерге әсер ету жолдары түрліше. Ұстаз ізденісі әр баланың жан-дүниесіне үңілуден бастайды. Өзі оқытып жүрген шәкірттерінің өзіндік ерекшеліктерін жете зерттеп, біліп алған соң, әдіс тәсілдерді деңгейіне қарай іріктеп талдап қолданады. «Өзгерегн қай әріп?» ойыны оқушыларға дыбыстар мен әріптердің айтылу мен жазылу ерекшеліктерін меңгерту үшін қолданады. Ойын барысында сөз ішіндегі әріптерді дұрыс жазылуына, бір әріптің өзгеруінен сөздің басқа мағынаға ауысып кететіндігіне оқушылардың назарын аударуға болады.

Бер – жер Тақта – мақта Бала – шала

Көл – шөл Көз – бөз Жас – тас


«Ойлан тап» ойыны арқалы сөздердің мағынасын ажыратқызуға болады. Ойын тәртібі: Оқушылар «мұғалімдер» және «оқушылар» болып екіге бөлінеді. «Мұғалімдер» әр түрлі мағынасы бар сөздерді айтады, ал «оқушылар» осы сөздердің мағынасын түсіндіреді. «Мұғалімдер» мен «оқушылар» өз рөлдерін ауыстырады. Мысалы:

Қой – жануар Үй – зат Түс – зат

Қой – қимыл Үй – қимыл Түс – қимыл.
«Қай сөздерді жоғалттым?». Бұл ойын сөз және сөйлем тақырыптарын өткен кезде жүргізіледі. Мысылы: ... еріді. ... жылынды. Гүл ... Бұлбұл ... Ол ... оқыды. Құстар ... келді.
«Көрші – көрші» ойыны. Ойынның мақсаты: 10 көлеміндегі сандардың ретін меңгерту.

Ойынның мазмұны: Мұғалім бір санды атайды, мысалы: 7 дейді. Жеті саны тағылған бала ілгері шығып, тақтаның алдына тұрады. Мұғалім: бұл санның көршілері қатарға тұрыңдар.

6,7,8 сандарын құрады. Одан соң 6 және 7 сандарын салыстырады. 6-ның 7-ден біреуі кем, 6-ға бірді қоссаң 7 болады.

«Топтай біл» ойынын алатын болсақ, бұл оқушылардың ой-өрісін кеңейтіп, заттарды белгілі бір тақырып бойынша топтай білуге, олардың не үшін қажеттігін ажыратуға дағдыланады. Мысалы: сәбіз, қияр, алма, түйе, жылқы, жүзім, картоп, сиыр, түлкі, қасқыр, алша, т.б. Оқушылар бұл сөздердң топтап жазады. Түйе, жылқы, сиыр – үй жануарлары.

Бастауыш сынып оқушыларының білімге деген ынтасын, мүмкіншіліктерін толық пайдаланып, алған білімдерін практикада қолдану дағдыларын қалыптастыру үшін әр түрлі психологиялық жаттығулар, суретті кесетелр, танымдық ойын түрлерін пайдалану ақал-есі кем балалардың ой-өрісін, дүниетанымын, зейінін, есте сақтау, қабылдау, қиялдауын дамытумен бірге танымдық қабілеттерін дамытуға да көмектеседі.


7.6 Үйден оқытылатын психикалық дамуы тежелген балалардың сауаттылығын арттыру
Қазіргі уақытта ортамызда болып жатқан әлеуметтік мәселелері: отбасылық, экологиялық, экономикалық дағдарыстар жүйке жүйелері бұзылған, психологиялық ауытқулары бар әр түрлі жастағы балалардың көбеюіне әкеліп соқтырды. Қазақстанда кемтер болып туылатын нәрестелердің саны жыл сайын көбеюде. Біздің міндетіміз - түрлі ауытқулары бар балалардың сауаттылыған арттыру және әр алуан психокоррекциялық әдіс-тәсілдерді қолдана отырып ойлау процесін дамыту. Ресейдегі дамуы кенже қалған балалардың диагностикасы мен коррекциясын алғаш зерттегн П.Я. Трошин дені сау бала мен дамуы кенже балаларды салыстыра сараптап: «Негізінде дені сау бала мен дамуы кенже балалардың арасында еш айырмашылық жоқ, ол да бұл да адам, ол да бұл да бала, оның да бұның да дамуы бір заңдылықпен жүреді. Айырмашылығы даму тәсілінде ғана», - деп жазды.

Психикалық дамуы тежелген, яғни үйден оқытылатын баланың сауаттылығынарттыру мен ойлауын қалыптастыруда психолог – маман мен пән мұғалімдері бірлесе әрекет еткенде ғана нәтиже болады. Пәндерден алған білімін одан әрі бекіту үшін психокоррекциялық жұмыстардың пайдасы зор. Төмендегі кестеде балаларға психокоррекциялық жұмыстар мен пәндер бойынша сауаттылығын арттыруда біршама әдіс-тәсілдердің үлгісі жинақталған

Жоғарыда атап өткен балалардың ойлау процесінің дамуы көрнекілік бейнелер: сурет салу, лабиринттен өту өту арқылы ғана жүрмейді, сонымен қоса сөздік нұсқау өзіндік әрекет арқылы жүзеге асады, онда ол құрастырудың объектісін ойлап табады, содан кейін өз бетінше іске асырады.

Психикалық дамуы тежелген балалардың психокоррекциялық жұмысында ерекше қызығушылық туғызып жүрген әдіс-тәсілдердің бірі А.Р. Лурия мен оның шәкірттері ойлап тапқан құрастыру әдісі. Бұл әдістің мәні мынада: балаға ақ қағазға жапсырылған үлгі-өрнектер беріледі, енді бала құрастыру үшін алдымен үлгі өрнектерді зерттейді, қажетті бөлшектерді таңдайды, яғни үлгі-өрнектер балаға белгілі бір тапсырманы ұсынады, бірақ оның шешілу әдісін көрсетпейді.




Әдіс-тәсілдері

Мазмұны

Сенсорлық процестер

Ойлау процестері

Пәнаралық байланыс

1.Балада заттардың орналасу ретін анықтауға: «Грамматикалық жүйені қалыптастыру» ойыны. (ойын түріндегі)

Балаға тапсырмалар беріп, «кітапты үстелдің үстіне (астына, жанына, тартпасына) қой, «аюдың оң (сол, артына, алдына жанына) қоянды орналыстыр», т.б.

«Үстінде», «астында», «жанында», «сол жағында», түсініктерін қалыптастыру, сол сияқты заттарды салыстыра білуге үйрету: «үлкен-кіші», «жуан-жіңішке», «ауыр-жеңіл», т.б.

Заттардың өзара байланысын түсіндіру (заттардыорналастыру)

Ана тілі пәніне әңгіме құрастырғанда заттарды дұрыс орналастыра білуді үйренеді.

2.Сандарды бір-біріне қостыра отырып, ойын элементтерін пайдаланып, баланың жыл мезгілдері жөніндегі білімін пысықтау. (сұрақ-жауап түріндегі)

Сырғанақта 8 бала ойнап жатыр еді, 3 бала үйларіне кетті. Сырғанақта неше бала қалды? (көрнекіліктерді міндетті түрде пайдалану) Балалар қай мезгілде сырғанақ тебеді? Қыз мезгілінің айларын ата: желтоқсан, қаңтар, ақпан.

Тапсырма арқыла 8 баланың сұлбасынан 3 баланың сұлбасын алып, қалған балаларды санату.Сол арқылы есепті шығарту, қыс мезгілдерін жаттату (сол сияқты басқа жыл мезгілдері туралы да білімін бекітуге есептер үлгісін ойлап табуға болады)

Балада қосса көбейеді, алса азаяды түсінігінқалыптастыру.

Ойын элементтерін пайдаланып есепті де шештіру, жыл мезгілдері туралы түсінік беріп өту.

3.Ертегі айтқызу арқылы сөздерді байланыстыру және сөздік қорын молайту. (әңгімелесу түрінде).

«Шалқан» ертегісін айтып беру,

-Ата не отырғызды?

– ата шалқан отырғызды.

–шалқан деген не?

– жерде өсетін өнім.

–шалқан қандай болып өсті?

–шалқан үлкен болып өсті, т.с.с.


Әңгімелесуде төмендегі жаттығуларды да пайдалануға болады:

-үлкендер оқыған әңгімені немесе ертегіні айтып беру;

-көрген мультфильмді айтып беру;

-өткен күндердің әңгімесін әңгімелеу;

-экскурсия, қызықты серуендерді әңгімелеу;

-үлкендердің бастаған әңгімесін аяқтау (содан соң не болуы мүмкін);

-соңы біткен әңгіменің басын бастау (одан бұрын не болуы мүмкін) және т.б.


Ертегі терапия арқалы баланы еңбекке баулу, күнделікті тұрмысқа қажетті заттарды адам өз еңбегімен табуы тиіс екенін түсіндіру.

Ертегі мәтінін оқу арқылы түсінігін айтқан бала, ана тілі сабағында кез-келген мәтіннен түсінігін айта біледі.

Психокоррекциялық сабақтарды алдына қойылған тапсырмаларына сәйкес жеке, сол сияқты топпен де өткізуге болады. Мысалы, «Сөйлемді құра» ойыны.

Мақсаты – балада әр алуан, ал кейде мүлде кездейсоқ қабілеттерді тез айқындау, күнделікті заттардың өзара байланысынан, жекелеген дара элементтерлен жаңа тұтас шығармашылық түрде бейнедлерді құрастыру.

Балаға байланысы жоқ үш сөзді айтуды тапсырамыз,, мысалы, «көл», «қалам», «аю». Осы үш сөзді кірістіріп көбірек сөйлем құрауы қажет. Жауаптары жүйесіз ( «Аю көлге қаламын түсіріп алды»), жаңа объектілерді кіргізіп және ситуацияладың шегінен шыққан күрделі ( «Балақалам алып, көлге шомылып жатқан аюдың суретін салды») және осы заттардың стандартсыз байланысы ( «Қаламдай жұқа бала көлдің жағасында тұрып аю сияқты ақырды») болуы мүмкін.

Тиімді жұмыс атқару үшін маман өзінің беретін пәнін, ір түрлі әдіс-тәсілдерді жетік білуі қажет.

Көмекші құрал ретінде қолданылатын ойындар арқылы түзету жұмыстарының алатын орны ерекше екені сөзсіз. Дегенмен, психолог маманның алдында жалпы білім беретін пәндер мен оқу дағдарысын еңбек пәнімен байланыстыра қолдану аса тиімді.


7.7 Ойлау қабілеті мен танымдық белсенділігі төмен оқушылармен тренинг сабақ

Мектеп психологының сөзі:

Сәлеметсіздер ме, Құрметті қонақтар! Құрметті оқушылар!

Бүгінгі біздің сабағымыздың І бөлімі психодиагностикадан басталады. ІІ бөлімі психокоррекциялық жұмыстарға арналады.

І. Танысу тренингі:



Мақсаты: оқушылар арасында жағымды есте сақтау қабілетін орнату.

Нұсқау: Қазір, балалар, сіздер 1-ші (партадағы) оқушыдан бастап өз есімдеріңе жақсы сөзбен мақтау немесе мадақтау (сөзін қосып танысу аяқталғанша алдындағы қағаздарына жазып) айтып шығамыз.

1-ші оқушы «Менің есімім .............» деп бастап, 2-ші оқушы жалғастырады, әрі қарай танысу аяқталғанша жалғастырады. Сонымен, танысып болған соң, есімдері жазылған парақты алдына қояды.



Не өзгерді?

Мақсаты: баланың танымдық белменділігін ояту, зейінін және ес процесін дамыту.

Құралы: бірнеше ойыншық

Нұсқау: Үстелдің үстіне бірнеше ойыншық қойылады. Балаға үстелде тұрған ойыншықтарды есіне сақтау ұсынылады. Содан кейін «Көзіңді жұм! Деп нұсқау беріледі. Осы кезде жүргізуші 1 ойыншықты алып қояды. Жоғалғанын табу ұсынылады.

Сандарды есіңе сақта

Мақсаты: баланың есту арқылы қысқа мерзімде есте сақтауының көлемін анықтауға арналған.

Нұсқау: қазір мен саған сандарды айтамын, ал сен, жүйелі түрде сандарды жоғарыдан төменқарй оқуың керек (2 секунд ішінде).
9,4,6,5,9,3,8,3 3,9,4,2,1,3,7,5 2,1,7,0,1,8,9,5

Сөздерді жаттап ал

Мақсаты: жаттап алу прцесінің динамикасы анықталады.

Нұсқау: балаға 12 сөзден тұратын қатарды жаттап алу және қатесіз еске түсіру тапсырмасы беріледі.

Сөздер: ағаш, қуыршақ, гүл, құс, шаш, сурет, адам, кітап, қалам, киім, алма.

Жүргізуші сөзді бірінен соң бірін 3 рет оқиды. Әрбір қатарды еске түсіріп қағаз бетіне түсіреді. Содан соң оқытылып тыңдалады.



Мен жақсы көремін ойыны

Ойын шарты:

Дөңгеленіп тұрып, бір-бірімізге доп лақтырамыз. Доп кімнің қолына түссе, сол оқушы кімді жақсы көретінін айтады. Мысалы, мен анамды жақсы көремін. Өйткені, ол менің ең жақын адамым. Немесе мен Айнұрды жақсы көремін. Өйткені ол сыпайы және т.б. ойынның соңында доп жүргізушінің қолына тиеді.



Сәлемдесу

Ойын шарты: екі оқушы ортаға шығып, бірі інісі, бірі ағасы болып бір-бірімен сәлемдесуі қажет. Інісі ағасына қандай жақсы сөздер айтуы мүмкін? Ағасы інісіне қандай жақсы сөздер айтуы мүмкін?



Бір-бірінің жақсы қылықтарын айтып, мадақтау

Ойын шарты:

Балалар дөңгеленіп отырады. Жүргізуші «Сиқырлы таяқшаны! Отырған оқушылардың біріне ұсынады. Ол жанында отырған баланың жақсы жақтарын айтып мадақтайды ды, таяқшаны оған береді. Ол таяқшаны осы тәртіппен келесі балаға ұсынады. Ойын осылай жалғаса береді.

Айтылған жағымды сөздер мынадай болуы мүмкін: Айгүл сенің дауысың қандай көркем! Гүлнар сенің жүзің сондай мейірімді көрінеді! Марат маған сенің ақкөңілділігің ұнайды және т.б. соңында балалар бір-біріне рақмет айтысып ойынды аяқтайды.

Психолог қорытындысы

Біріншіден, мұндай ойындар балалардың қызығушылығын тудырып, оқу іс-әрекетіне танымдық ынтасын арттырады.



Екіншіден, баланың қабілеттерін дамытады (зейінін бір жерге шоғырландыру, зейінді болуға керекті жерде қажетті нәрсені есте сақтау мен ойлап табуға үйренеді).
7.8 Бекітуге арналған сұрақтар

  1. Интеллектуалдық дамудың көрсеткіші сөйлеу жағдайына байланысты деп кім есептеген?

  2. Ақыл-ой қабылдауының басты көрсеткіші адамның сенсорлық қызметінің жағдайы деп айтқан және алғаш тестілеуді жүргізген ағылшын биологы?

  3. Т. Симон және А. Бине қандай тесттің нақты жүйесін құрды?

  4. «Өлшемдік жартас» тестінің кемшілігі неде?

  5. АҚШ-та ақыл-ойы кем балаларды іріктеуге арналған комиссия құрамына қандай мамандар кіреді?


7.9 Ақыл-ой кемістігі бар балаларды үйрету тақырыбы бойынша

Тест

  1. Психологиялық әдебиеттерде кездесетін М. Кеттелдің есімімен байланысты термин?

  1. «интеллектуалдық тест»+

  2. «жекелей тест»

  3. «топық тест»

  4. «сенсорлық тест»

  5. «соматикалық тест»

  1. Күрделі психологиялық үрдістерді анықтауға және бағалауға мүмкіндік беретін тесттік зерттеудің серияларын дайындаған неміс психологы?

  1. А. Бине

  2. М. Кеттел

  3. Э. Крепелин+

  4. Ф. Гальтон

  5. Э. Сеген

  1. «Өлшемдік жартас» тестінің алғашқы нұсқасы қай жылы шықты?

  1. 1805 жылы

  2. 1900 жылы

  3. 1910 жылы

  4. 1905 жылы+

  5. 1915 жылы

  1. «Өлшемдік жартас» тестінің екінші нұсқасы қай жылы шықты?

  1. 1905 жылы

  2. 1907 жылы

  3. 1918 жылы

  4. 1923 жылы

  5. 1908 жылы+

  1. «Өлшемдік жартас» тестінің екінші нұсқасы қандай жастағы балаларды зерттеуге арналған?

  1. 5 пен 7 жас аралығы

  2. 8 бен 16 жас аралығы

  3. 5 пен 13 жас аралығы

  4. 3 пен 13 жас аралығы+

  5. 1 мен 3 жас аралығы

Пайдаланылған әдебиеттер:

  1. Под.ред. В.С. Кукушина. Коррекционная педагогика. Москва-Ростов-на-Дону. 2004

  2. //«Мектептегі психология- Психология в школе» №10, 2011 қазан 18-23 беттер, - Муралинова Г.

  3. //«Қызықты психология» №3, 2010 қаңтар 18-19 беттер

  4. //«Мектептегі психология – Психология в школе» №2 (26), 2010, 34-36 беттер, - Пірназарова А.

  5. //«Мектептегі психология - Психология в школе» №3 (21), 2009. 44-45 беттер, - Амандықова З.



13- дәріс. Тақырыбы: Жалпы және арнайы білім беру: интеграция және дифференциация. Инклюзивті білім беру. Мүмкіндігі шектеулі балаларға инклюзивті білім беру. Арнайы педагогика және гуманистік білім беру жүйелері. (2 сағат)
 Инклюзивті (франц. inclusif – өзіне енгізетін, лат. include – ішіне аламын, енгіземін) немесе енгізілген білім беру – жалпы білім беру мектептерінде ерекше қажеттіліктері бар балаларды оқыту үрдісін сипаттау үшін пайдаланылатын термин. Инклюзивті білім берудің негізіне балалардың кез келген кемсітушілігін болдырмайтын, барлық адамдарға тең қарым-қатынасты қамтамасыз етиетін, бірақ ерекше білім алу қажеттіліктері бар балалар үшін ерекше жағдай жасайтын идеология жатады.

 Инклюзивті білім беру- мүгедек пен дамуында сәл бұзушылығы мен ауытқулары бар балалардың дені сау балалармен бірге олардың әлеуметтендіру және интеграция процестерін жеңілдету мақсатындағы бірлескен оқыту. Инклюзивті оқыту біріктірілген (оқушы дені сау балалар сыныбында/тобында оқиды және дефектолог-мұғалімнің жүйелі көмегін алады), жартылай (жеке балалар күннің бір бөлігін арнайы топтарда, ал екінші қарапайым топтарда өткізеді), уақытша (арнайы топтардағы балалар және қарапайым топтардың оқушылары бірлескен серуендерді, мерекелерді, сайыстарды, жеке істерді өткізу үшін біріктіріледі), толық (дамуда ауытқулары бар 1-2 бала бала бақшаның, сыныптың, мектептің қарапайым топтарына енгізіледі, мамандардың бақылауы бойынша түзету көмегін ата-аналар көрсетеді) болады.

    Инклюзивті оқыту- барлық кемтар балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте және мектеп өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді, оқушылардың тең құқығын анықтайды, адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді, барлық балаларды жалпы білім үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімдеуге, жынысына, шығу тегіне, дініне, жағдайына қарамай, балаларды айыратын кедергілерді жоюға, ата-аналарын белсенділікке шақыруға, балалардың білімділік қажеттіліктеріне бейімделуіне жағдай қалыптастыру, яғни жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат.

Педагогика тарихында Европалық білім беру тәжірибесіне бірге оқыту феномені  деген педагогикалық идеяны енгізген педагог И.Г.Песталоцци (1746-1827) болды. Көру, есту, зият кемістігі бар балаларды сау балалармен бірге оқыту идеясы XIX ғ. бірінші жартысында европалық мұғалімдердің ойын жайлаған идея болды (Франция, Германия, Австрия т.б.).

Бұл бағдарлама БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы мақұлдап, БҰҰ-нң Конвенциясында 2006 жылдың 13 желтоқсанында енгізілген болатын. Инклюзивті білі беру мәселесі шкет елдерде 1970 жылдан бастау алады, ал 90 жылға қарай АҚШ пен Еуропа өздернің білім беру саясатына осы бағдарламны толық енгізді. Ал, біздің елімізде инклюзивті білім беру жүйесінің дамуы ресми дерек Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың  2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында көрсетілді.  Инклюзивті білім жүйесін дамыту: 2015 жылға қарай мүмкіндігі шектеулі балаларды біріктіріп оқытудың модульдік бағдарламалары; мүмкіндігі шектеулі балалардыжалпы білім беретін ортада  біріктіріп оқыту ережесі әзірленеді, түрлі кемістігі бар балалар үшін бірігу нысандары анықталады,; 2020 жылға қарай мектептерде мүгедек балалар үшін қөтергіш жабдықтар, пандустар,, санитарлық бөлмелерде арнайы құралдар орнату, тұтқалармен арнайы парталар, арнайы үстелдер және басқа да компенсаторлық құралдармен жарақтандыру арқылы  «кедергісіз аймақтар» құрылады делінген. Сондай-ақ аталмыш бағдарламада  мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытып- тәрбиелеуге тең қол жеткізу үшін жағдайлар жасалмақ. Бүгінгі таңда үйден оқып білім алатын мүмкіндігі шектеулі балалардың бірлі –жарымы компьютерлік техникамен қамтамасыз етіліп отыр. Арнайы оқытуда компьютерлік технологияны қолданудың екі жұмыс істейтін міндеттің шешіміне байланысты:

 Жаңа құралдарды қолдану қызметімен балаларды үйрету

 Ерекше білім беру қажеттілігі бар балалардың жалпы дамуы және бұзылысын түзету мақсатында жаңа компьютерлік технологияны қолдану.

Оқытуда басқа құралдармен салыстыру бойынша компьютерлік  технологиянының артықшылығы:

Жеке түзетумен оқыту мүмкіншілігі; білімді меңгеру тәсілімен тек қана оның теңдестік темпі үшін әр балалға қамтамасыз ету мүмкіншілігі;

Дербес өнімді қызметтер мүмкіншілігін ұсынуда;

Кепілденген жүйелік көмекті қамтамасыз ету;

 Біздің  елімізде инклюзивті білім идеясына  қоғамның қатынасы әлі де болса төмендігі байқалады. Бұқаралық ақпарат құралдары (газет, журнал,теледидар, радио) арқылы инклюзив идеясын халыққа жеткізу жеткілікті дамымаған десе де болады.Көп жағдайда бұқаралық ақпарат құралдары  мүмкіндігі шектеулі балалар  кейпін «кемтар», «мүгедек», «әрдайым  материалдық жәрдемді қажет ететін» қоғам мүшесі ретінде көрсетеді.Инклюзивті білім беру  проблемасын жүйелі түрде шешу қажет , яғни тікелей немесе жанама қатысты барлық ішкі жүйені (білім беру, әлеуметтік, нормативті-құқықтық, экономикалық) мемлекеттік, аумақтық деңгейде келтіріп шешім қабылдау. Жалпы білім беретін орта мектептерде олардың оқып, білім алуына жағдай жасау енді-енді қолға алына бастады. Инклюзивті білім берудің негізі мектептегі барлық балаға олардың ерекшеліктерінен тыс сапалы білім беру болып табылады. Мүмкіндігі шектеулі балаларды жалпыға білім беру ортасына қарай бейімдеу 2002 жылдан басталды. Сол жылы Қазақстан ТМД елдерінің арасында алғаш рет «Мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік және медика-педагогикалық тұрғыдан қолдау» туралы заңды қабылдады. Осы заң аясында жарымжан балаларға ерте бастан білім беру мәселесіне мән берілген. Оларды білім беру, әлеуметтік, медициналық тұрғыда қамтамасыз ету қарастырылған. Ең бастысы, аталмыш заңда инклюзивті білім берудің негізгі принциптері айқындалды. 2004 жылы зерттеу жүргізілген кезде, орта мектеп педагогтарының 80 пайызы бұл жүйеге қарсы болса, 2007 жылы 49 пайызы ғана қолдамаған. Яғни педагогтардың басым көпшілігі мұндай балаларды мектепке қабылдауға дайын болды. Ал ата-аналардың 79 пайызы түсінбей, «неге менің баламның қасында мүгедек бала отыруы керек?» деп наразылық білдірсе, қазір олардың көпшілігі бұл идеяны қолдайды. Бұл инклюзивтік білім берудің дамып жатқанын көрсетеді. Бірақ шешімін таппаған мәселелер көп. Орта білім беретін мектептерде педагогтарды дайындау, мектептердің ондай балаларды қабылдауға дайын болуы секілді мәселелер шешілу керек.  Елімізде  инклюзивті білімнің нашар дамуы  «ҚР-да білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік білім бағдарламасында» сипатталып, оның жоспарлы дамуына әсер ететін қауіп-қатер ретінде елімізде мүмкіндігі шектеулі балалар мен мүгедек балалардың көбеюі атап көрсетілді және 2 кезеңге белгіленген инклюзивті білімді жүзеге асыруға мақсаттар мен міндеттер айқындалды. Республиканың мектепке дейінгі және бастауыш білім беру жүйесінде ерекше қажеттілікті балаларды оқыту мен тәрбиелеу қазіргі заманғы қазақстандық әлеуметтік экономикалық жағдайларды, ұлттық білім беру жүйесінің ерекшеліктерін ескеруі тиіс. Оның үстіне, инклюзивті оқыту мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде сезімтал бағдарлама мен кадрлық базамен қамтамасыз етілген жағдайда жүзеге асуы қажет, ал әдістемелер баланың ерекше мүмкіндіктері мен қабілетіне, сонымен қатар оның дамуындағы ерекше қиындықтар сипатына сәйкес болғаны жөн.

Кемтар балаларды әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 11 шілдедегі заңында даму мүмкіндігі шектелген барлық балалар психологиялық-медицина-педагогикалық кеңестің қортындысына сәйкес арнайы түзету мекемелерінде және мемлекеттік білім жалпы беретін мектептерде тегін оқуға құқылы делінген.

Атап айтсақ мүмкіндігі шектеулі балаларды жалпы білім беретін ортаға кіріктіру мақсатында 2009 жылғы ҚР инклюзивті білім беруді дамыту тұжырымамасының жобасы әзірленген, сонымен қатар 2010 жылдың 1 ақпанында бекітілген ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын атауға болады.Бұл бағдарламаның басты міндеттерінің бірі –еліміздің инклюзивті оқытуды дамыту болып саналады.

Инклюзивті білім беру оқыту процессінде балаға жеке көмек көрсету мен психологиялық-педогогикалық қолдауды қамтамасыз етеді, жалпы білім беретін мектепте мүмкіндігі шектеулі балаларға кедергісіз аймақ құру ғана емес, баланың психофизикалық мүмкіндігін ескере отырып құрылатын оқу-тәрбие процесінің ерекшілігінде ескерген жөн.Жалпы инклюзивті білім беру – мүміндігі шектеулі балаларды оқытып-үйретудін бір формасы. Нағыз инклюзия білім берудің 2 жүйесін : жалпы және арнаулы жүйелерді бір-біріне қарама-қайшы қоймай, қайта жақындатады.

Инклюзивті оқыту- негізгі принцептері:

1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен, жеткен жетістіктермен анықталады.

2. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті.

3. Әрбір адам қарым қатынасқа құқылы.

4. Барлық адам бір-біріне қажет.

5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады.

6. барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын қажет етеді.

7. Әрбір оқушы үшін жетістікке жету-өзінің мүмкіндігіне қарай орындай алатын әрекетін жүзеге асыру.

8. Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді.

Инклюзивті бағыт кемтар балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкіншілігін қалыптастырады.

Инклюзивті білім берудін мазмұны:Инклюзивті білім беретін мектептерде білім мазмұны 3 түрлі бағдарлама бойынша реттеген абзал:

* жалпы мектептерге арналған типтік оқу бағдарламалары:

* мүмкіндігі шектеулі балалардың ақаулық типтеріне сәйкес арнаулы білім беру бағытындағы оқу бағдарламалары

мүмкіндігі шектеулі балалардың психофизикалық ерекшіліктерін есепке ала отырып әзірлентін оқытудың жеке бағдарламасы

Мен педагогикалық практикадан өткенімде инклюзивті сыныппен жұмыс жасадым.Онда Диляра есімді инклюзивті білім алатын қыз   бала болды.Сол сыныппен жұмыс жасау барысында инклюзивті білім беру керек екендігін    түсіндім. Әр оқуышының білім алуда өз ерекшеліктері бар. Мәселен әр оқушының эмоционалдық және психикалық таным  процестерінің дамуы деңгейі әртүрлі екенін естен шығармау керек. Жалпы білім беретін мектептердегі  мүмкіндігі шектеулі балалар оқу  материалын меңгеруде,   жеке тәсілдің  жоқтығы, арнайы коррекциялық – түзету, психологиялық, педагогикалық,  әлеуметтік қолдаудың жеткіліксіздігі салдарынан әлеуметтік дағдыларды игеруде елеулі қиындықтарға тап болады.

 Сөзімді қорыта келе айтатыным,

Инклюзивті оқыту- барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында  мектеп және мектепке өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту-оқушылардың тең құқығын анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға мүмкіндік береді. Адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту-барлық балалардың мұқтаждығын ескеретін ерекше қажеттілігі бар балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы білім үрдісінің дамуы. Инклюзивті білім беру балалардың оқу үрдісіндегі  қажеттіліктерін қанағаттандырып, оқыту мен сабақ берудің жаңа бағытын өңдеуге талпынады. Егер инклюзивті оқытудың оқыту мен сабақ беруге енгізілген өзгерістері тиімді болса, онда ерекше қажеттіліктері бар балалардың жағдйын да өзгереді. Инклюзивті білім беруді ашқан мектептерде оқыған балалар адам құқығы туралы білім алуға мүмкіндік алады. Инклюзивті оқыту балаларды жалпы білім беру үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімделуге, жынысына, шығу тегіне, дініне қарамай балаларды айыратын кедергілерді жоюға ата-аналарын белсенділікке шақыруға балалардың түзеу-педагогикалық және әлеуметтік қажеттіліктерін арнайы қолдау, қоршаған ортаның  балаларды жас ерекшеліктеріне бейімделуіне жағдай қалыптастыру, яғни жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді саясат.

Қорыта айтқанда,қазіргі таңда  әр оқушыға жеке тұлға ретінде қарап, саналы тәрбие  сапалы білім беру өмір талабы болып табылады. «Бәріне  бірдей мүмкіндік», «Сапалы білім  -барлығы үшін»деген ұстанымды  қолдаймын.

Пайдаланылған әдебиеттер

1.   «Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың  2011-2020 жылға арналған  Мемлекеттік бағдарламасы»  Астана, 2010 ж

2.   А. А. Байтұрсынова «Арнайы педагогика: проблемалары мен даму болашағы» Алматы,  2008 ж

3.   Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық педагогикалық түзету арқылы қолдау  туралы. ҚР 2002ж  №343 заңы

4.   Дефектологиялық сөздік .

 

14- дәріс. Тақырыбы: Даму ауытқулары бар балаларды тәрбиелеп отыратын отбасыларды психологиялық зерделеу (2 сағат)

Жоспар:

8.1 Қиын балаларға жалпы сипаттама

8.2 Қиын балалармен жұмыс жасау ерекшеліктері

8.3 «Гайденс» эксперименті

8.4 Қиын балалардың мінез-құлқын түзертудің мәселелері

8.5 Жасөспірімдердің сыныптастарымен қарым-қатынасын жақсартуға арналған тренингтер



жүктеу 3,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау