Ақпараттық – коммуникациялық технологиялар факультеті

2. Практикалық сабақтар

3. Курстық жоба

4. Студенттердің өздік жұмыстарының жоспары

Дәріс жоспары:

3. Көліктік түйіннің негізгі құрылғылары

Көліктік түйіннің құрамына мыналар кіреді: темір жол станциялары және магистралды темір жол кірістері; өзен порттары және су түйіндері;теңіз порттары және оларға кірістер; магистралды және жергілікті маңызы бар автомобиль жолдарының түйіндері; өндіріс көлігінің жабдықтары; әуе жайлар және әуе көлігінің басқада жабдықтары.

Көліктік түйінде бір көлік түрінен екінші көлік түріне жүк ауысулары жүргізіледі және жолаушылардың көшулері жүзеге асырылады. Сондықтан әрбір көлік түйінінде жаңағы үрдістерді жүзеге асыратын бірнеше түйісу пунктері болады. Жолаушы түйісу пункттеріне темір жол жолаушылар станциялары және тоқтау пунктері, автовокзалдар, әуе жайлар, теңіз және өзен порттары, метрополитендердің түйінді станциялары жатады, ол жүк түйісу пункттеріне жалпыға қолданылатын жүктік темір жол станциялары, порттық құйылғыш және басқа да арнайы станциялар, мамандандырылған базалар, әуежайлар және т.б.

Көлік түйінінің негізгі жабдықтары болып мыналар табылады темір жол көлігінің ғимараттары станциялар, біріктіргіш жолдар және басқада темір жол түйініне біріктірілетін жолдар.

1. Көліктік түйін деп нені айтамыз?

2. Көліктік түйін құрамына не кіреді?

3. Тоғысатын пунктер не үшін қажет?

1. Правдин Н.В., Негрей В.Я. и др. Взаимодействие различных видов транспорта. Минск. «Высшая школа», 1983г

2. Пиньковецкий С.У., Шишков В.И., Взаимодействие автомобильного транспорта с другими видами транспорта
2-дәріс. Көліктік түйіндердің классификациясы мен түрлері
Дәріс жоспары:

1. Көліктік құрам бойынша көліктік түйіндердің классификациясы

2. Пайдалану жұмысы бойынша көліктік түйіндердің классификациясы
Түйінге қызмет етуші көлік түрінің саны бойынша 3 топты атап айтуға болады:

• 
  темір жол жолдары - автомобиль жолдары;
  
• 
  темір жол жолдары - су – автомобиль жолдары;
  
• 
  су – автомобиль жолдары.
  

Пайдалану жұмысының сипаты бойынша түйіндер мынандай болады:

• 
  транзитті түзу және аралас қатнас жолдарындағы транзитті ағымдарға қызмет көрсетеді.
  
• 
  Үлкен жергілікті жұмысы бар транзитті және жергілікті қызмет көрсететін ағымдар;
  
• 
  Жергілікті және соңғы.
  

1. Кеме жүрмейтін өзендердегі түйіндерді қай топқа жатқызуға болады?

2. Су-автожолдық түйіндер қай топқа жатады?

3. транзитті тасымалды қамтамасыз ететін түйіндер қай топқа жатады?

1. Правдин Н.В., Негрей В.Я. и др. Взаимодействие различных видов транспорта. Минск. «Высшая школа», 1983г

2. Пиньковецкий С.У., Шишков В.И., Взаимодействие автомобильного транспорта с другими видами транспорта
2-дәріс. Көліктік түйіндер классификациясы.

Дәріс жоспары:

1. 
   Қызмет көрсетілетін кәсіпорындардың өндіріс салалары бойынша көлік түйіндерінің классификациясы.
   
2. 
   Геометриялық салу бойынша көлік түйіндерінің классификациясы.
   

Экономика – географиялық белгісі бойынша құрлықтық теңіздер жағасында орналасқан және кеме жүретін жерлерде орналасқан түйіндерді танып білуге болады.

Түйін қызмет көрсететін қала тұрғындарының санына байланысты көлік түйіндері 3 топқа бөлінеді:

1. 
   Кіші және орташа-100 мыңға дейін халық саны және аз дамыған өндірісі бар қала;
   
2. 
   Үлкен және ірі - 1 млн.дейін тұрғыны және дамыған өңдейтін, қазып шығаратын өндірісі бар қала;
   
3. 
   Өте үлкен – 1 млн. астам тұрғыны және дамыған өндірісі бар қалалар.
   

1. 
   Негізгі көлік түрінің жабдықтарының бірігіп орналасуы бар бір комплектілі;
   
2. 
   Жолаушылар және жүк тасымалдайтын аудандарды бөлек орналастыратын бір жинақты;
   
3. 
   Негізгі көлік түрінің жабдықтарының бірігіп орналасатын көп комплектілі;
   
4. 
   Жолаушылар және жүк әр түрлі көлік түрлерінің жабдықтары бөлек орналасқан көп комплектілі;
   
5. 
   Аралас түрдегі көп комплектілі.
   

Геометриялық пішіні бойынша түйіндерді тұйық, тарамдалған, ұзындыққа созылған, тарамдалған жарты айналымды, тарамдалған айналымды және аралас деп бөлінеді.

өте ыңғайлы және қалалардың жоспарларына жақсы келеді. Кейбір тарамдалған- жарты айналымдарда және тарамдалған-айналымдарда темір жол жоқ болуы да мүмкін.

Аралас көлік түйіні тік бұрышты және тарамдалған жоспарлы көше жүйесі бар тұйық темір жол және тарамдалған автомобиль жол түйінінің, параллель жолдары бар темір жол түйінінің және тарамдалған автомобиль жолдарының түйінінің, параллель жолдары бар ұзындыққа созылған темір жол түйінінің немесе тарамдалған автомобиль жолдарының түйінінің үйлесуін көрсетеді.

Көлік түйінінің бір типінің бірнеше сызбасы болуы мүмкін. Көлік түйінінің даму үрдісі кезінде ауыспалы форма болуы мүмкін.

Қалада әр түрлі көлік түрінің және өндірісінің дамуы темір жол түйінінің, порттардың, автомобиль жолдарының түйінінің сызбалары мен түрлерінің өзгеруіне әкеледі. Сонымен байланысты көлік түйінінің толық сызбасы өзгереді. Тарамдалған түйіндер тарамдалған жартылай айналымды және тарамдалған-айналымды болып бөлінеді, ал сонан кейін араласқан бөлінеді.

Көлік түйінінің қатнас жолдарының барлық жүйесінде орналасуы өндіріс күшінің және қалалардың жоспарларына олардың тарихи даму жүйесіне байланысты анықталады. ТМД-да біркелкі емес орналасқан 650 көлік түйіні бар. Көлік түйінінің көбі Балтық елдерінің және Донбасстың аудандарында орналасқан, ал ең аз орналасқаны Алыс Шығыс және Шығыс Сібір аудандары.

Көлік түйінінің шекарасы болып түйінге келетін жолдардың және пунктері табылады, бұл пункттерге келетін поездарды, машиналарды, кемелердің басты болады, айналымдар, айналмалар және түйін ішілік бірігулерге бөліну арқылы жүзеге асады. Әрбір көлік түрі бойынша өз шекарасы белгіленеді. Темір жол көлігі үшін – түйін алдындағы посттар , станциялар, су көлігі үшін айлақ станциялар, айлақтар бөлек каналдар және басқада жабдықтар, автомобиль үшін посттар (темір жол түйінінің шекарасы сияқты), ал автомобиль жолдарының айналмалы жолдары, айналып өтулер және бірігулері жоқ болса – қала маңында болады, жолаушылар көлігі үшін – қала маңындағы жолаушылар көлігінің соңғы пункттері.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтары

1. 50 ден 100 мың адамға дейінгі тұрғыны бар қалалар түйіндерін қалай классификациялауға болады?

2. Тарамдалған көліктік түйіндерді қалай классификациялауға болады?

3. Тарамдалған-айналымды түйіндер қалай дамиды?

1. Правдин Н.В., Негрей В.Я. и др. Взаимодействие различных видов транспорта. Минск. «Высшая школа», 1983г

2. Пиньковецкий С.У., Шишков В.И., Взаимодействие автомобильного транспорта с другими видами транспорта
4-дәріс. Көліктік түйінінің жұмыстарының негізгі технологиясы.

Дәріс жоспары:

2. Жолаушылар және жүк тасымалдарын қамтамасыз ету үшін түйінде көлік түрін таңдау

Көлік түйінінің жұмыс істеуінің технологиялық процессі пайдаланудың жаңа әдістері және тәсілдерін есепке ала отырып жасалады. Біріккен тхнологиялық процесс түйінде бар болатын, әр түрлі көлік түрінің жеке жұмысын істейтін технологиялық процесстерін біріктіреді.

Көлік түйінінің жұмыс істеуінің технологиялық процессі келесі принциптерден құралады:

1. 
   балық көлік түрінің координациясы және әсерлеуі;
   
2. 
   жүк тасымалы үшін араласқан қатнас түрлерін максималды қолдану;
   
3. 
   түйісетін көлік түрлерінің жұмыс істеуін бірігіп ұштасқан графигін және біріккен технологиялық процессін ұйымдастыру;
   
4. 
   жолаушыларға қызмет көрсетуде және жүктерді тасымалдауда алдыңғы қатардағы еңбек әдістерін кеңінен қолдану.
   

Түйінде жолаушыларды тасымалдау үшін келесі көлік түрлерін пайдалануға болады:

1. 
   темір жол магистральі жолдардың маңында орналасқан тұрғын пункттердің тұрғындарына қызмет көрсету үшін және темір жол диаметрлері немесе радиустары болған жағдайда қалалық тасымалдар үшін;
   
2. 
   авто көлік жолдар - темір жол маңында және одан алыс жерлерде орналасқан қала маңында және қаладағы аудандардағы жолаушыларды тасымалдау;
   
3. 
   қалалық көлік - қаладағы жолаушыларды тасымалдау немесе үлкен жолаушылар ағымы бар жолаушыларды жердегі қала маңындағы аудандардағы тасымалдаулар үшін;
   
4. 
   өзен көлігі – жолаушыларды қала ішінде тасымалдау, қала шетіндегі аудандардағы және дем алыс орындарына тасымалдаулар;
   

Көлік түрін таңдау кесілермен анықталады: жүк және жолаушылар ағымының құрылымымен; технологиялық құралдарымен тиімді пайдалану; жүктерді тасымалдауға кеткен шығындармен; темір жол көлігі барлық жүк түрін тасымалдауы мүмкін.

Жүкті темір жол және су көліктеріне және оларды қабылдаушыларға жеткізу үшін қалалық, жергілікті және қысқа қашықтықтағы тасымалдар үшін авто көлікті пайдаланады; ал өзен көлігі түйінге жаппай жүктерді жеткізу үшін құбыр жолдары мұнай тасымалдау үшін пайдаланады.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар

1. КТ жұмысының технологиялық үрдісі қандай принциптерде құрылады?

2. Көлік түрін таңдаудың мақсаттылығы немен анықталады?

1. Правдин Н.В., Негрей В.Я. и др. Взаимодействие различных видов транспорта. Минск. «Высшая школа», 1983г

2. Пиньковецкий С.У., Шишков В.И., Взаимодействие автомобильного транспорта с другими видами транспорта
5-дәріс. Көлік түйінінде әртүрлі көлік түрлерінің жабдықтарын орналастыру.

Дәріс жоспары:

1. Жолаушыларға қызмет көрсету құрылғылары

2. Автокөлік үшін құрылғыларды орналастыру орнын таңдау

3. Әуе көлігі үшін құрылғыларды орналастыру

Көлік түйінінде әртүрлі көлік түрлерінің жабдықтарын орналастыруы экономикалық потенциалға және қаланың географиялық орналасуына, оның бас схемасына және болашақтағы дамуына көлік түйінінің әртүрлі көліктің жұмыс көлемін байланысты болады.

Көлік түйінінде темір жол жабдығының орналасуы темір жол түйінінің схемасына байланысты.

Теңіз және өзен көліктерінің жабдықтарының орналасу орны мыналар ескерумен белгіленеді: құрылысқа минималды шығындар және түйіндегі порттық жабдықтарды пайдалану; ішкі түйіндегі жолдардың, бірігулердің, көпірлік өтулердің және көліктік кешеннің басқада элементтердің салыстырмалы салынуы; қысқа маршруттар бойынша жүк ағымы түйін арқылы өткізу; автомобиль жолдарының және порттық бұтақтардың арнайы станцияларға оңай кірістері; түйіннің станциялармен тиімді әрекеттесулері.

Жолаушыларға қызмет көрсететін жабдықтар қалаға шығатын жолдары ыңғайлы жерлерде, сонымен қатар жолаушылардың темір жолдан айлақ аумағы бойынша қауіпсіз өтетіндей орналасуы керек. Темір жол айлаққа тиімді жолдары үшін біріктірілген темір жол - теңіз және темір жол - өзен вокзалдары салынып жатыр. Кейбір вокзалдардың арасындағы қашықтық 300-500м немесе орын ауыстырып жүрген жолаушылар үшін ыңғайсыздық тудырады.

Автокөлік жабдықтарын орналастыру орны басқа көлік түрлерімен байланыса отырып таңдалады. Автовокзалдарды темір жол, теңіз және өзен вокзалдарымен байланысып салған дұрыс, бұл кезде жолаушыларға ыңғайлылық жасалынады және құрылыс салуға шығындар аз кетеді. Темір жол – автожол вокзалдары үлкен қолданыс тапты, олардың саны қала маңындағы және халықаралық байланыстардағы автокөліктегі жолаушылар ағымының өсуіне байланысты өсіп келеді. Автовокзалды салу кезінде қала көшелерінің толуында ескеру керек.

Әуе көлігінің жабдықтарын орналастыру көлік түйінінің бас схемасында қарастырылады және мыналарды ескере отырып жобаланады: ауданы үлкен, рельефі тыныш жерде (200-400г а және одан үлкен), аэродром алдындағы қауіпсіздік аумағы 2,5 км болатындай ердің болуы; аэропорттың дамуына резервті территория болу керек.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар

1. Теміржол құрылғыларын КТ орналастыру неге тәуелді?

2. КТ құрылғыларды орналастыру ненің есебінен жобаланады?

1. Правдин Н.В., Негрей В.Я. и др. Взаимодействие различных видов транспорта. Минск. «Высшая школа», 1983г

2. Пиньковецкий С.У., Шишков В.И., Взаимодействие автомобильного транспорта с другими видами транспорта
6-дәріс. Көлік түйінінде әртүрлі көлік түрлерінің жабдықтарын орналастыру.

Дәріс жоспары:

1. Қаладан жолаушыларды, багажды және поштаны тасымалдау

2. Аэрофлот агенствасын орналастыру орнын таңдау

3. Қала көліктері құралдарын орналастыру

4. Құбыр өткізгіш көліктер құралдарын орналастыру
Жаңа технологиялық жабдықтармен жабдықталған аэропорттарды қаладағы 30 км қашықтықтағы қала маңындағы аумақта орналастырған дұрыс, ұшақтардың ұшу және түсу қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Жолаушыларды қаладан аэропортқа тасымалдау үшін тікұшақтар пайдаланылады. Тікұшақ станциялары қала шетінде тұрғын жайлардан алыс жерде орындалады.

Көлік түйінінің жолаушылар тасымалдауын игеру жұмыстары қаланың жобасына және магистральді көшелердің жүйесіне байланысты болады. Көлікті тиімді пайдалану режимдерін қамтамасыз ету үшін магистральді көшелер жүйесінде мыналар болу керек:

1. 
   қала сыртындағы автомобиль жолдары мен және сыртқы көлік жабдықтарымен жақсы байланыста болу керек,
   
2. 
   қаланың басты элементтерімен ыңғайлы байланыс жолдары және оның Құбыр жолдарың аудандарымен қысқа бағытта байланысу жолдары;
   

Су және темір жол көлігіне қатысты өндірісті порттық жабдықтарға жақын аудандарда және де сұрыптау станциялары бар темір жолдарға жақын орналастыру керек. Темір жол көлігі қызмет көрсететін өндірісті қала сыртына шығару керек және көлік түйінінің түріне байланысты орналастыру керек:

1. 
   соңғы түйіндерде –сұрыптау станцияларына жақын жерде;
   
2. 
   тарамдалған – негізгі радиустарда;
   
3. 
   ұзындыққа созылған түйінге кірістерде;
   
4. 
   тарамдалған – айналмалы және тарамдалған – жартылай айналымды кірістерде, ал өндірістің станцияларымен байланыс үшін дөңгелек және жартылай дөңгелекті жолдарды пайдалану.
   

1. Тікұшақ станциялары қайда салынады?

2. Аэрофлот агентствасы қайда орналасады?

3. Құбыр өткізгіш көліктер құралдары қайда жабдықталады?

Ұсынылатын әдебиеттер

1. Правдин Н.В., Негрей В.Я. и др. Взаимодействие различных видов транспорта. Минск. «Высшая школа», 1983г

2. Пиньковецкий С.У., Шишков В.И., Взаимодействие автомобильного транспорта с другими видами транспорта
7-дәріс. Көліктік түйінін жүйелері

Дәріс жоспары:

1. КТ жүйелерінің негізгі ұғымдары мен анықтамалары

2. КТ ішкі жүйелері

3. КТ элементтері

Көліктік түйіндер келесі ерекшеліктерімен сипатталады: халық шаруашылығына жүктерді жеткізудегі және жолаушыларды тасымалдаудағы талаптарды қамтамасыз ететін барлық түрдегі көліктердің бір мақсатта қызмет етуі; қызметтердің және болып жатқан үрдістердің күрделілігі (әртүрлі көліктердің өзара әрекеттесу үрдістері, жүктерді сұрыптау, тиеу-түсіру, жолаушыларға қызмет көрсету және т.б.); қызметтері жалпы мақсатқа бағынышты ішкі жүйелерге бөлу мүмкіндіктері; түйіннің жекелеме ішкі жүйелері және қызмет ету сапасының критерилері байланыстарының иерархиялық құрылымы; өзара байланысты және өзара әрекеттесетін ішкі жүйелер мен элементтердің үлкен саны (мысалы, өзара байланыс: көлік түйіні - қоршаған орта; ішкі жүйелер деңгейіндегі өзара әрекеттер: теміржол көлігі – автомобиль, теміржол көлігі – көлге арналған көлік, өзенге арналған көлік - көлге арналған көлік; элементтер деңгейіндегі өзара әрекеттесу: магистральдар арасында, станция парктері және басқа элементтермен); техникалық құрылғыларды интенсивті қолдануды, тасымалды аз шығынмен қамтамасыз ететін басқару жүйесінің бар болуымен; жүйелер ретінде көліктік түйіннің үлкен өлшемімен. Көліктік түйін жүйе ретінде – екі немесе бірнеше магистралды көлік түрлерінің тоғысуы орындарында көліктік үрдістердің және тәсілдердің қалыптасып дамуы үшін олардың жиынтығы. Осыдан, көліктік түйін ұғымы тасымал үрдісін (жолаушыларды және жүктерді тасымалдау), техникалық құрылғылар (станциялар, порттар, магистральдар, складтар т.б.) бақылау және басқару тәсілдерін қамтиды.

Көліктік түйін жүйесі - бірқатар элементтердің жиынтығын көрсететін және бүкіл түйін қызметінің біртұтас мақсатына бағынудан ерекшеленетін жүйенің бөлігі (мысалы, ішкі жүйесі).

Көліктік түйін элементі – ары қарай бөлшектенуге жатпайтын объект (мысалы, сұрыптау станциясының паркі).

1 сурет. Көліктік түйінді басқарудың сызбасы.

Көліктік түйін 5 енулер және 7 шығулармен сипатталады. Олар поездар, автомобильдер, жүктер және жолаушылар ағыны болып табылады. Көліктік түйін қиыншылықтарда да қызмет етеді 6 (техникалық құрылғылардың істен шығуы және т.б.), компенсациялар үшін басқарушы әрекеттер қолданылады 4, олар әлдеқайда жоғары деңгейдегі жүйелерден келетін 1 ақпараттар негізінде өңделеді, және кері байланыс каналы бойынша 8 алынатын, түйін ақпаратынан өңделеді. Сонымен қатар басқа жүйелермен ақпарат алмасу жүреді. Кері байланыс каналдары бойынша әртүрлі көлік түрлерінің өзара әрекеттесуі шарттары өзгерген жағдайда (3) түйінді үрдістерді басқару іске асады.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар

1. КТ ішкі жүйесі деген не?

2. КТ элементі деген не?

3. Кері байланыс каналы деген не?