Мидағы қан айналым бұзылысының маркерлік диагностикасының биохимиялық негіздері
Фокустық церебральды ишемиялар кезінде ми тінінің негізгі энергия көзі глюкозаны көп мөлшерде қабылдау тіндердің зақымдануын азайтпайды, керісінше, көбейтеді. Бұл процестің нақты механизмдері түсіндірілмеген, ал церебральды ишемиялар кезінде дамитын ацидоз оның тініне зақым келтіре алатындығы анық емес. Ацидоз метаболикалық реакциялар мен иондардың тасымалдануын тежеп, Фентон мен Габер-Вейсс реакцияларында оттектің активті формаларының түзілуін күшейте алады. Кейіннен тотығудың тежелуі байқалады, пиридиндік нуклеотидтер мен флавиндердің тотықсызданған формалары деңгейінің жоғарылауы және соның салдарынан жасушаның энергия субстраттарын тотықтыру қабілетінің жоғалуы, яғни «субстрат аштығы» қалыптасады. АТФ мөлшерінің төмендеуі, бейорганикалық фосфор деңгейінің жоғарылауы, лактоацидоздың түзілуі энергияға тәуелді иондардың тасымалдануын бақылайтын Ma + / K + -ATP-аза ферменттік жүйесінің бұзылуына әкеледі. Жергілікті энергия тапшылығына байланысты нейрондардың және глиальды жасушалардың деполяризациясы кернеуге тәуелді кальций каналдарының активтенуіне және қоздырғыш амин қышқылдарының жасушадан тыс кеңістікке шығуына себеп болады. Атап айтқанда, қалыпты энергия өндірісі кезінде пресинаптикалық нейрон немесе астроциттер дереу сіңіре алатын глутамат енді жасушадан тыс кеңістікте көп мөлшерде жинақталады. Глутамат NMDA және AMPA рецепторларының активтенуіне байланысты жасушаішілік Ca2 + мөлшері жоғарылайды. Оның үстіне метаботропты глутамат рецепторлары фосфолипаза С (PLC) және инозитол трифосфат (IP3) индукциясы арқылы белсендіріледі, нәтижесінде кальций жасуша ішіндегі қордан шығады. AMPA рецепторларының шамадан тыс активтенуі натрий мен хлор концентрациясының жоғарылауын тудырады. Мұның салдары - бұл пассивті ағынмен және жасушалардың ісінуімен жүретін иондық гомеостаздың ауыр бұзылуы, осмостық лизиске әкеледі. Жасушалардың өлуінің бұл литикалық түрі негізінен инфаркттың орталық аймағында байқалады. Бұл ыдыраудың ең ауыр түрінен құтылған жасушалар апоптоз бен қабынуға әкелетін молекулалық оқиғаларды бастауға қабілетті пенумбра аймағында кездеседі. Жедел ишемиялық инсультпен ауыратын науқастардың қан сарысуында NMDA рецепторларының фенциклидин байланыстырушы нәруызына аутоантиденелердің титрі аурудың басталуынан бастап 3 сағаттан кейін нормадан 5 есе жоғары болды. Глутамат NMDA рецепторларына аутоантиденелердің титрінің жоғарылау дәрежесі инсульттің ауырлығымен байланысты. Бірқатар зерттеулер көрсеткендей, NMDA және AMPA эксайтотоксикасы ми жасушаларының өліміне әкелетін патобиохимиялық реакциялардың каскадын қоздыратын басым механизм болып табылады. Осылайша, глутамат-кальций каскадының іске қосылуы энергия алмасуының (гликолиздің активтенуі, Кребс циклында дискоординация, митохондриялық тізбектегі тыныс алудың тежелуі, АТФ жетіспеушілігі) бұзылуымен сипатталады, қоздырғыш аминоацидергиялық нейротрансмиттерлердің босатылуының жоғарылауы, дамуы глутаматтық эксайто-токсикалық және Са2+ -ң нейрондарға түсуі артады. Соңғы жылдары мидың ишемиялық зақымдану механизмдеріне Ca2 +, Zn2 + иондары да қатысатыны туралы мәліметтер пайда болды, осыған байланысты Zn ^ -қосылған эксайтотоксикалық тұжырымдамасы пайда болды.
Ишемиялық жасушаларға іргелес нейрондардағы жасушадан тыс глутамат концентрациясының жоғарылауының балама себебі депрессияның таралуы болып табылады, бұл ми жасушаларының мембраналарының иондық градиентінің уақытша бұзылуы ми тіндері арқылы қозғалатын толқын түрінде дамиды. Бұл толқындар пери-инфаркттық деполяризация деп аталады. Пери-инфарктты деполяризация толқындары сағатына 1-4 жиілікте пайда болады және функционалды МРТ және қысқа диапазондағы инфрақызыл спектроскопиямен анықталды. Трансмембраналық потенциалды қарқынды қалпына келтіру энергия шығынын қажет ететіндіктен, пери-инфаркттық деполяризация метаболизмнің одан әрі бұзылуына алып келеді, ал оның әр толқыны пенумбра аймағын инфаркт аймағына айналдырады. Сонымен қатар, пери-инфаркттық деполяризация пенумбра аймағында микроциркуляция бұзылыстарын күшейтеді.
Сонымен, эксайтотоксикалық процестерді, биогенді аминдердің метаболизмін, тіндердің ацидозын, сондай-ақ макро- және микроэлементтер гомеостазының күйін сипаттайтын биохимиялық параметрлер динамикасын қарастырғанда олардың арасында оңалту шараларының тиімділігін болжаушыларды анықтауға болатын сияқты.
Эксайтотоксикалықтан соң
Достарыңызбен бөлісу: |
