Алматы экономика және статистика академиясы

22 
 
begin 
{кодты енгізетін орын}  
end; 
Кез  келген  жағдайдың  өңдеушісін  егізу  үшін,  Объекттер  Инспекторында  Events  бетін 
таңдап, ондағы жағдай атының оң жағында орналасқан  енгізу алаңында тышқанды екі рет 
шертсе болғаны. Бұл енгізу  алаңы күрделі құрыымды тізім терзесі түрінде беріледі - оған, 
тышқанды екі рет шертіп, жағдай өңдеушінің жаңа атын енгізуге болады, немесе тізімде бар 
процедура  атын  таңдауға  болады.  Бұндай  амалдар,  керек  болған  жағдайда,  бірден  бірнеше 
жағдайларға  бір процедураны (жағдайларды өңдеуші) таңдап, анықтауға болады.  
ОБЪЕКТІЛІ-БАҒЫТТАЛҒАН ПРОГРАММАЛАУ 
Delphi 
объектілі-бағытталған программалау ортасы болып табылады. Программалау тілі 
ретінде Object Pascal тілі пайдаланылады. Бұл лекция сізді Delphi программалау ортасында 
пайдаланылатын  объектілі-бағытталған программалаудың негізгі түсініктерімен және 
терминологиясымен таныстырады.   
Негізгі түсініктер 
Объектілі-бағытталған программалау класстардың терминдерінде программалауға мүмкіндік 
береді:  
• 
Класстарды анықтайды; 
• 
Бар  класстардың  негізінде,  жаңа  және  туынды  (ұрпақтық)  класстарды  конструкциялайды 
(біріктіреді); 
• 
Класстың (класс экземплярларының) құрамына кіреті объекттер құруға мүмкіндік береді. 
Класс объекттің қасиеттері (атрибуттары) мен әдістерін (жағдайларды өңдеушілермен қоса) 
сипаттайды.  
Объектті  құрғанда  ол  өзінің  классының  құрылымы  (айнымалылары)  мен    іс  әрекетін 
(әдісін) мұрагерлейді.  
Өз кезегінде, потомок (мұрагер),  пройзводный (туынды) немесе бала класс (ішкі класс), деп 
аталатын класстың өзі де, бөтен, ата-анасы (предкалары) негізінде,  олардың құрылымы мен 
мінез құлқын өзіне мұрагерлей отырып, құрыла алады.   Delphi-дегі  кез келген компонент 
(басқару элементі) немесе объект ылғи да класс экземпляры (данасы) болып саналады. 
Программадағы  объект  -  объектті  типтің  айнымалысын  білдіреді.  Delphi  -дің  әрбір 
компоненті үшін  Tcomponent-тен мұрагерленетін өзінің классы болады. 
Барлық объекттердің ата-аналары болып, компоненттерді қоса, Tobject классы табылады. 
Мұрагерлеу  (Наследование)  бар  класстардың  терминіндегі  жаңа  класстарын  анықтауға 
мүмкіндік береді.  
Инкапсуляциялау  -  ол,  қорғалған,  яғни,  қасиеттері  мен  әдістерін  алу  өңдеушімен 
анықталатын  «ену  нүктесі»  арқылы  рұқсат  етілетін,    объекттер  құру.  Басқаша  айтқанда, 
инкапсуляциялау, дегеніміз - ол өңдеушіге қасиеттер мен әдістердің белгілі бір жиынын, сол 
класс ішінде анықталатын объекттердің іс әрекеттері мен қасиеттерін басқаруға арнап беру.   
Полиморфизм  дегеніміз  -  ол  әр  түрлі  объекттердің  бірдей  жағдайларды  әр  түрлі  түрде 
қабылдау мүмкіндігі. 
Тілдің  синтаксисі  объектілі-бағытталған  программалауға  арналған,  жалпыға  бірдей 
қабылданған  нотацияны:  объекттің  атын  шақыру  үшін  объекттің  қасиетіне  сілтеу  құруға 
арналған объекттің аты мен қасиетін немесе объекттің әдісінің атын қолдайды. Әрі бұл 
жағдайда,  объект_аты  қарапайым,  немесе  Квалификацияланған  сілтемеден  тұрады.  
Квалификацияланған сілтеме - нүктемен бөлінген,  ата-аналық объекттердің атынан тұрады.  
Сұрақтар 
1.Объектілі бағытталған программалау негізі? 
2
.  ОБП негізгінің принциптері.  
3. Инкапсуляциялау.  
4. Полиморфизм. 
5. Мұрагерлеу. 

23 
 
Әдебиет: 
1. 
М.Ж.Балабекова, К.Н.Малайсарова, А.И.Тажигулова «Практикум по ОООП DELPHI.7.0. 
Алматы, 2004г. изд. Центр МОиН РК. 
2. 
Сейдалиева Г.О. «Программирование на DELPHI в примерах» Изд. КазНАУ, Алматы, 
2003г. 
№3 Дәріс. Объектілерді құру және пайдалану.  
Класс, объект түсініктері. Өрістер, әдістер, объектілердің қасиеттері. Объекттерді құру 
және жою. Конструкторлар мен деконструкторлар. Динамикалық объекттер. 
Дәріс конспектісі: 
Жаңа класты құру 
Типті хабарлау  
Interfase секциясында жаңа класты құру үшін мына модульді жазу керек: 
Type 
TNewClass = class (Parent'Class); 
 end; 
Object Pascal тілінің модулінде класстар саны ерікті түрде сипатталуы мүмкін. Delphi-де 
құрылатын жобаның әрбір формасы жеке модульдермен сипатталады (жаңа форма құрылған 
кезде,  автоматты  түрде  құрылатын).  Бұл  модуль  Form  компоненті  үшін  жаңа  класс 
сипаттайды.  Алдымен  айтылмай-ақ,  VCL  -кітапханасындағы  TForm  сыртқы  класынан 
мұрагерленетін  TForml  класы  құрылады.  Ол  модульде  автоматты  түрде  келесідей  болып 
жазылады: 
{Классты хабарла} 
type 
                                   
TForml = class(TForm) 
 private 
{Айнымалылар мен әдістердің private-сын хабарлау }  
public 
{ Бәрін бірдей алуға болатын айнымалылар мен әдістерді хабарлау}  
end;  
var 
Forml: TForml; 
           
{Класстың экземплярын құру} 
implementation 
{Әдісті іске асыратын секция} 
 end. 
Класстың әдісі мен айнымалысын хабарлау 
Класстың    айнымалылары  олардың  көрсетілу  аумағын  анықтайтын  (public, private, 
protected, published, automated) 
алу  модификаторларының  соңынан  көрсетіледі.  Алу 
модификаторлары  айнымалының  көрсетілу  аумағын  анықтайды  да,  және  олар  "Object 
Pascal" 
бөлімінде толықтырылып қарастырылалды . 
Published 
алу  модификаторларының  соңынан  көрсетілетін  қасиеттер,  барлығына  бірдей 
алуға болатындай болып, Объекттер Инспекторында көрсетіліп тұрады.  
Айнымалы  атынан  кейін,  немесе  үтірмен  бөлінген  аттар  тізімінен  кейін,  символ  мен 
айнымалының типі көрсетіледі. Тип болып Delphi-дің базалық типінің бірі (мысалы, Integer, 
Real,  Char,  Boolean)  таңдалады,  сонымен  қатар,  туынды  типтер  де  таңдалануы  мүмкін, 
олардың  ішінде  бір  класс  түрінде  ендірілген  типтер  де  болуы  мүмкін.  Ондай  тип  кейде 
«объекті  тип»  деп  аталады.  Класстардың  әдістерін  хабарлауда  әдістің  атының  алдында 
function 
немесе  procedure  кілттік  сөзі  көрсетіледі.  Функция  үшін  де,  сол  сияқты, 
функцияның  атынан  кейін  бір  символ  жіберіп,  жауапты  алып  қайта  шығатын  мәннің  типі 
көрсетіледі.  
Мысалы: 
type