Алматы экономика және статистика академиясы «Сібір бизнес, басқару және психология институты» мемлекеттік емес жоғары кәсіпкерлік білім беру мекемесі

205 
 
Опцион  как  одна  из  форм  срочных  сделок  предоставляет  инвесторам  большие 
возможности.  Используя  комбинации  из  опционов  различных  видов,  с  разными  ценами 
страйк  и  датами  завершения,  инвестор  может  построить  интересные  стратегии 
хеджирования и получить дополнительную прибыль. 
Таким  образом,  при  управлении  валютными  рисками  участник  валютного  рынка 
(фирма  или  банк)  может  столкнуться  с  целым  рядом  проблем,  вытекающих  из 
особенностей  каждого  метода  управления.  Практическое  применение  того  или  иного 
метода  управления  (в  частности,  посредством  финансовых  инструментов)  может  быть 
осложнено  особенностями  функционирования  валютного  рынка,  законодательства, 
бухгалтерского учѐта, налогообложения в соответствующих странах. Поэтому при выборе 
метода  управления  валютными  рисками  целесообразно  проводить  комплексный, 
многосторонний  анализ  возможностей  каждого  метода,  сложности  его  применения  и 
контроля,  его  эффективности,  стоимости  для  фирмы  (или  банка),  а  также  свойственных 
ему  видов  рисков.  Такой  подход  позволит  определить  наиболее  оптимальный  метод 
управления с точки зрения «затраты-покрытие-результат». 
Практика  применения  управления  валютными  рисками  в  казахстанских  условиях 
имеет  ограниченный  характер  и  сводит  весь  набор  методов  управления  к  внутренним 
методам  и,  отчасти  к  депозитно-ссудному  хеджированию.  Проблема  неразвитости 
казахстанского  срочного  рынка  объясняется  отсутствием  развитого  законодательства  в 
сфере  срочных  валютных  операций  и  сильную  зависимость  Казахстана  от  внешних 
рынков  и  экспорта  сырья.  Проявление  валютного  риска,  как  известно,  связано  с 
колебаниями  валютных  курсов  и  соответствующей  неопределенностью  будущей 
финансовой ситуации.  
 
Списокиспользованнойлитературы: 
1.Bowman 
E.H. 
"A 
risk/return 
paradox 
for 
strategic 
management". 
SloanManagementReview, Spring 1980, pp 17-31 
2.  Чекулаев  М.В.  Хеджирование  –  желательность  или  необходимость?  // 
Банковские технологии, 2011, №9 
3.Маршал  Д,  Бансал  В.  Финансовая  инженерия:  полное  руководство  по 
финансовым нововведениям: пер. с англ. – М.: ИНФРА-М, 1998. с.568 
4. McRac J. International Finance. Jon Smith & Sons. 1996. p.77-82 
5. Дэниеле Д.Д., Радеба Л.Х. Международный бизнес. Пер. с англ. - М: Дело Лтд., 
1994. стр. 684 
 
 
 
УДК 639.311: 338.31 
  
Салықтар бойынша бюджетпен  есеп айырысу  
операцияларының аудиті 
 
Исмайлова Е.Қ., магистрант 
Қазақ ұлттық аграрлық университеті, Алматы қ. 
E-mail: 
EI.abdim@mail.ru
 
  
Аудит  нарықтық  экономика  жағдайында  барлық  шаруашылық  процесіне 
қатысушылардың  қызметінде  маңызды  рӛл  ойнайды.  Ол  анық  ақпаратпен  қамтамасыз 
етеді,  серіктестер  арасындағы  сенімділікті  қалыптастыруға  септігін  тигізеді,  оңтайлы 
басқарушылық  шешімдерді  іріктеу  мен  кемшіліктерді  жою  бойынша  ұсыныстарды 
әзірлейді, сондай-ақ қаржылық жағдайды тұрақтандыруға, мекеме қызметінің тиімділігін 

206 
 
арттыруға  және  тұтастай  қоғамның  әлеуметтік  -  экономикалық  жағдайын  жақсартуға 
ықпал етеді. 
Аудитті  қаржылық,  экономикалық,  техникалық,  заңдық  және  басқа  да  қызмет 
салаларында  жүргізуге  болады.  Аудиттің  ең  негізгі  мақсаттарының  бірі  -  мекемелердің  
қаржылық есеп берулерінің  нақты екендігін анықтау болып табылады.  
ҚР  «Аудиторлық  қызмет  туралы»  Заңында  мынадай  анықтама  берілген:  «Аудит 
Қазақстан  Республикасының  заңында  белгіленген  талаптарға  сәйкес  қаржылық 
есептіліктің дұрыс және объективті жасалғаны туралы тәуелсіз пікір білдіру мақсатында 
заңды тұлғалардың қаржылық есептілігін тексеру болып табылады»[1]. 
Ұйымдарда тәуелсіз аудитор салықтық қарыздарды аудиттеу кезінде алдыменен 
ұйымның қаржылық жағдайына тоқталып, есеп беру тәртіптерін тексереді. 
Содан соң әрбір салықтардың есептелу және тӛлену тәртіптерімен танысып, олардың 
дұрыс  қолданылуына  баға  береді.  Яғни,  есеп  беру  кезеңіндегі  салықтық  тӛлемдер  «Табыс 
салығының  есебі»  ҚЕХС  сәйкес  салық  есебінің  міндеттемелер  әдісінің  икемділігінің 
негізінде  анықталады.  Бұл  әдіс  бойынша  табыс  салығы  заңды  тұлғаның  табыс  алу 
барысында  есептеліп  аударылатын  шығыс  ретінде  қарастырылады.  Есеп  беру  кезеңінде 
пайда  болған  уақытша  салықтық  айырмашылық  икемділігі  салықтық  қарыздарға  және 
бухгалтерлік  баланстың  «Кейінге  қалдырылған  салықтар»  бабы  бойынша  кӛрсетіледі.  Бұл 
бап  бойынша  есеп  беру  кезеңінің  басындағы  және  аяғындағы  қалдықтардың  дұрыстығын 
тексеру  үшін  аудиторға  4310  «Кейінге  қалдырылған  табыс  салығы»  шоттарының 
кӛрсеткіштерін  Бас  кітап  пен  №5  журнал-ордердің  кредиті  бойынша  шоттармен 
салыстыруы керек[2]. 
4310    «Кейінге  қалдырылған  табыс  салығы»  бухгалтерлік  және    салықтық  есеп  
талаптарының айырмашылықтарының қорытындысында пайда болатын салықтық қарыздар 
жайлы ақпараттардан тұрады. 
Салықтық қарыздардың міндеттемелерінің әдісіне сәйкес кезеңге мына тӛмендегілер 
кіреді: 
- тӛлем кӛзінен ұсталатын табыс салығы; 
- ағымдағы  кезеңде  талданатын  немесе  пайда  болатын  уақытша  салықтық 
айырмашылық; 
- есепті кезең басында кейінге қалдырылған салықты түзеті. 
Салықтық  ставкілердің  ӛзгеруі  туралы  ақпараттардың  жоқ  болуы  кезінде  уақытша 
салықтық  айырмашылық  икемділігі  есеп  беру  кезеңіндегі  қызмет  ететін  салық  ставкасы 
бойынша  анықталады,  ал  ол  болған  кезде  келесі  есеп  беру  кезеңінде  бекітілген  салық 
бойынша анықталады. 
Есеп  беру  кезеңінің  басындағы    кейінге  қалдырылған  табыс  салығын  түзету  қайта 
бекітілген  4310  «Кейінге  қалдырылған  табыс  салығы»  шоты  қалдықтарын  түзету 
қорытындысында  алынған  сомалық  айырмашылықты  кӛрсетеді.  4310  «Кейінге 
қалдырылған табыс салығы» шотының қалдығы негізінен кредиттік болады және болашақта 
тӛленуге жататын салық бойынша міндеттемелер болып табылады. Мұндай міндеттемелер 
заңды  тұлғаларға  шығыс  немесе  табыс  бойынша  салық  заңнамалврына  сәйкес  салықты 
тӛлеуді  кейінге  қалдыруға  болатын  жағдайларда  кездеседі.  Мұның  мысалы  ретінде 
технологиялық құрал-жабдықтарды қабылдауға байланысты шығындар, яғни азаю қалдығы 
әдісімен анықталатын үш жыл ӛткеннен кейін қалған бӛлігі келесі амортизациялық кезеңге 
жататын,  салық  салу  мақсатындағы  амортизациялық  аударымдар  бола  алады.  Сонымен 
бухгалтерлік  есепте  амортизациялық  аударым  кезеңінде  қолданылатын  салықты  есепте 
қабылданған  4310  «Кейінге  қалдырылған  табыс  салығы»  шотының  кредиті  бойынша 
кӛрсетілетін және заңды тұлғалар салықтық қарыздарды кейінге қалдырады [3]. 
Аудитор  тӛмендегі  операциялардың  шоттарын  мен  оның  дебеттік  және  кредиттік 
қалдықтарының негізін тексеру керек. 
4310  «Кейінге  қалдырылған  табыс  салығы»  шотының  талдамалық  есебі  уақытша 
айырмашылық  түрлерінің  арнайы  ведомосінде  жүргізіледі.  Есепті  кезеңде  пайда  болған