Алматы экономика және статистика академиясы Алматы қаласы Қазақстан халқы Ассамблеясы

672 

Open  access: 

http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/

  

 

- 

банктердiң  қызметiн  тексереді  және  банктiң  қаржы  жағдайын  сауықтыру 

жөнiнде ұсыныстар береді;  

- 

банктерге  немесе  олардың  лауазымды  адамдарына  ықпал  етудiң  шектеулi 

шараларын  қолданады  немесе  банктерге  санкциялар  салу  арқылы  реттеудi  жүзеге 

асырады.   

Банктер  мiндеттi  түрде  сақтау  үшiн  уәкiлеттi  орган  белгiлейтiн  пруденциалдық 

мөлшерлердің  құрамына:  

- 

банктiң жарғылық капиталының ең төменгi мөлшерi;  

- 

өз капиталы жеткiлiктiлiгiнің коэффицентi;  

- 

бiр қарыз алушыға жасалатын тәуекелдiң ең көп мөлшерi;  

- 

өтiмдiлiк коэффицентi;  

- 

ашық валюталық позиция лимиттерi енедi.  

Ұлттық  банкхалықаралық  банк  тәжiрибесiнде  пайдаланылатын  қосымша 

пруденциалдық  қалыптар  және  өзге  де  орындалуы  мiндеттi  нормалар  мен  лимиттер 

белгілей алады[1]. 

Банктерді  не  олардың  лауазымды  адамдарын  және  (немесе)  банк  акцияларының 

жиырма бес процентінен астамын иеленетін банктің ірі қатысушылары – жеке тұлғаларды 

пруденциалдық  нормативтерді  және  (немесе)  сақталуға  міндетті  өзге  де  нормалар  мен 

лимиттерді банктің бұзғаны үшін жауапқа тарту жөнінде шаралар қолданады.  

Банктiң  қаржы  жағдайыныңқ  ойылатын  талаптарға  сәйкестiгi  туралы  мәселенi 

шешу  мақсатында  ҚҚК  белгiлi  бiр  күнге  банк  және  банк  тобы  капиталының  мөлшерiн 

белгiлеуге  құқылы.  Пруденциалдық  мөлшерлердің  қалыптық  және  өзге  де  орындалуы 

мiндеттi  нормалар  мен  лимиттердi  маңызы  мен  есептеу  әдiстемелерiн,  белгiлi  бiр  күнге 

шектi  банк  және  банк  конгломераты  капиталының  мөлшерiн,  ашық  валюталық 

позицияларды есептеу тәртiбi мен олардың лимиттерiн, тиiстi есеп беру түрлерi мен оны 

табыс етумерзiмдерiн ҚҚК  белгiлейдi.  Банк  құқықтық  актілерімен  белгіленген  өз 

капиталы жеткіліктілігінің коэффициентін бұзған жағдайда, банк уәкiлеттi органға қайта 

капиталдандыру  жоспарын  жіберуі  тиіс.  Жоспарды  бұзушылықтарды  жою  жөніндегі  іс-

шараларды  және  олардың  мерзімін  егжей-тегжейлі  көрсете  отырып,  өз  капиталы 

жеткіліктілігінің коэффициентін бұзған күннен бастап бір айдың ішінде ұсынуы қажет.  

Банктің  қаржылық  жай-күйі  нашарлаған  жағдайда  банк  холдингі,  банктің  ірі 

қатысушысы  -  банктің  дауыс  беретін  және  (немесе)  орналастырылған  (банктің 

артықшылықты  және  банк  сатып  алған  акцияларды  шегере  отырып)  акцияларының 

жиырма бес проценттен астамын тікелей немесе  жанама  иеленуші  жеке  тұлға  уәкілетті 

органның  талабы  бойынша  банктің  қаржылық  жай-күйін  жақсарту  үшін  шаралар 

қолдануға,  оның  ішінде  банктің  қаржылық  тұрақтылығын  қамтамасыз  етуге  жеткілікті 

мөлшерде  банктің  меншікті  капиталын  ұлғайтуға  міндетті.  Жүргiзiлiп  жатқан 

операциялардың  сипаты  мен  ауқымына  сәйкес  өз  қызметiн  бақылауды  және  оның 

сенiмдiлiгiн  тиiстi  дәрежеде  қамтамасыз  ету  мақсатында  банктер  күдiктi  және  сенiмсiз 

талаптарды  бөле  отырып  және  тәртiп  пен  шарттар  бойынша  оларға  қарсы  провизия 

(резервтер)  жасай  отырып,  берiлген  несиелер  мен  басқа  да  активтердi 

классификациялауды жүзеге асырады. 

Банкiнiң  қаржы  жағдайы  нашарлаған  реттерде  ҚҚА,    оның  акционерлерi  алдына 

қаржыны сауықтыру, басшылықты ауыстыру қажеттiгi туралы немесе:  

- 

депозиттер қабылдауды шектеу туралы;  

- 

жарғылық  капиталды ұлғайту туралы;  

- 

дивидендтер төлеудi тоқтатып, провизияларды ұлғайту туралы;  

- 

жекелеген филиалдар мен өкiлдiктердi жабу арқылы, сондай-ақ қызметкерлердi 

қосымша жалдауды тоқтату немесе шектеу арқылы шығындарды азайту туралы;  

- 

банкiнiң кезкелген лауазымды адамдарын немесе қызметкерлерiн мүлдем немесе 

уақытша қызметтен шеттету туралы;  

673 

Open  access: 

http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/

  

 

- 

жоғары  тәуекел  деңгейлi  банк  операцияларының  кейбiр  түрлерiн  тоқтата  тұру 

немесе  шектеу  туралы  ұсыныстар  берудi  қоса,  банкiнi  қайта  құру  қажеттiгi  жөнiнде 

мәселе қоя алады[2]. 

Пруденциалдық  мөлшерлемелерінің  және  сақталуға  мiндеттi  басқа  да  нормалары 

мен  лимиттерiнiң  бұзылғанын,  нормативтiк  құқықтық  құжаттарының  бұзылғанын, 

банкiнiң  лауазымды  адамдары  мен  қызметкерлерiнiң  оның  қаржы  қауiпсiздiгi мен 

тұрақтылығына, 

сондай-ақ 

оның 

депозиторларының, 

клиенттерi 

мен 

корреспонденттерiнiң  мүдделерiне  қауiп  төндiретiндей  заңсыз  әрекеттерiн  немесе 

әрекетсiздiгiн анықтаған реттерде банкiге мынадай шектеулi ықпал ету шараларының бiрi 

қолданылады:  

а) мiндеттеме-хат талапету;  

б) банкiмен жазбаша келiсiм жасасу;  

в) ескерту жасау;  

г) атқарылуға мiндеттi жазбаша нұсқама беруге құқылы.  

ҚҚК төменде көрсетiлген негiздер бойынша банкiге бұрын қолданылған ықпал ету 

шараларына  қарамастан  оған  санкциялар  қолданаалады. Санкциялар ретiнде уәкiлеттi 

орган мынадай шаралар қолдана алады:  

а) айыппұл салу;  

б)  барлық  немесе  жекелеген  банк  операцияларын  жүргiзуге  берiлген  лицензияны 

тоқтата тұруға не оны қайтарып алу;  

в) банкiнi консервациялау;  

г) банк ашуға берiлген рұқсатты қайтарып алу;  

д)   банктің  меншікті  капиталының  теріс  мөлшері  болған  жағдайда  және  банк 

акцияларын  (акционерлердiң  үлесiн)  уәкiлеттi  орган  белгiлеген  баға  бойынша 

акцияларды, кейiннен жаңа инвесторға сатыпалынған баға бойынша мiндеттi түрде дереу 

сату,  мәжбүрлеп  сатып  алу  туралы  уәкiлеттi  орган  шешiм  қабылдаған  күнгi   оның 

міндеттемелерінің сомасы шегерілген банк активтерініңқұнын  негiзге ала отырып шешiм 

қабылдау;  

е)  банктiң  басшы  қызметкерiнiң  (қызметкерлерiнiң)  iс-әрекетiнiң  қолданылып 

жүрген  заң  талаптарына  сай  келмейтiнiн  тануға  жеткiлiктi  мәлiметтер  негiзiнде 

лауазымды мiндеттерiн атқарудан шеттету.  

з)  банктің  және  (немесе)  банк  конгломератының  өз  капиталы  жеткіліктілігінің 

коэффициенттерінің мәндері нормативтік құқықтық актілерінің талаптарымен белгіленген 

нормативтерден  елу  проценттен  аз  деңгейге  дейін  төмендеген  жағдайда,  белгіленген 

тәртіппен несиелік серіктестік болып қайта құрылу міндеттін қою[3]. 

Банк  операцияларын  жүргiзуге  арналған  банк  лицензиясын  қайтарып  алғаннан 

кейiн  банктiң  уақытша  әкiмшiлiгiн  тағайындайды,  оған  барлық  басқару  органының 

өкiлеттiгi  міндеттеледі.  Банк  операцияларын  жүргiзуге  арналған  лицензия  қайтарып 

алынғаннан кейiн он жұмыс күні iшiнде белгiленген заң тәртiбiмен сотқа банк қызметiн 

мәжбүрлеп  тоқтату  туралы  өтiнiш  бередi.  Лицензияны  керi  қайтарып  алу  жөнiнде 

қабылданған  шешiм  туралы  ақпаратты  ҚР  бүкiл  аумағына  таратылатын  мерзiмдiк  екi 

баспа басылымында жариялайды.  

Банк  құпиясына  банк  депозиторлары,  клиенттерi  мен  корреспонденттерi  банк 

шоттарының  бар  екендiгi,  олардың  иелерi  мен  нөмiрлерi  туралы,  сол  есепшоттар  мен 

банкiнiң  өз  есепшоттарындағы  ақшаның  қалдығы  мен  қозғалысы  туралы,  банк 

операциялары  туралы  (банк  операцияларын  жүргiзудiң  жалпы  шарттарынан  басқа), 

сондай-ақ  банкiнiң  сейф  жәшiктерiнде,  шкафтары  мен  үй-жайларында  сақтаулы  жатқан 

клиенттер мүлiктерiнiң бар екендiгi, олардың иелерi, сипаты мен құны туралы мәлiметтер 

кiредi.  Таратылу  процесiндегi  банк  берген  несиелер  туралы  мәлiметтер  банк  құпиясына 

жатпайды.  Өзiнiң  қызмет  мiндеттерiн  жүзеге  асыру  барысында  банк  құпиясы  болып 

табылатын  мәлiметтер  алуға  мүмкiндiк  алған  банкiнiң  лауазымды  адамдары,