Ескертпелер:
8 - World Economic Outlook Database (Internanional Monetary Fund, http://www.imf.org); Emerging Markets Database (Standard & Poor`s http://www.standardpoors.com);
9 - World Economic Outlook Database (Internanional Monetary Fund,http://www.imf.org); The World Factbook (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-Factbook/);
10 -World Federation of Exchanges (http://www.world-exchanges.org); Global Stock Market Factbook (Standart & Poor`s,http://www.standardandpoors.com);
11 - Bank for Іntеrnаtіоnаl Sеttlеments (http://www.bis.org);
12 - Іnіеrnаtіоnаl Ғіnаnсіаl Statistics and Global Fіnаnсіаl Stabilіtу Rероrt (Іntеrnаtіоnаl Моnеtаry Ғund,(http://www.imf.org); Тһе World Factbook (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/);
13 - ТМД елдерінің Халықаралық биржалар қауымдастығының мәліметтері бойынша 2007 жылдың 1 жарты жылдығының аяғына (http://www.rus.mab-sng.org).
3-кесте. Қаржы нарықтарының шоғырлану деңгейі14
Қаржы нарығы
|
АҚШ
|
Ұлыбритания
|
Жапония
|
Қытай
|
Ресей15
|
Қазақстан16
|
Ең ірі 10 акциялар эмитенттерінің үлесі
|
15%
|
24%
|
17%
|
50,1%
|
63%
|
85%
|
Ескертпе:
14 - Global Stоск Маrkеts Factbook, 2006 жыл мәліметтері;
15-16 - 2007 жыл мәліметтері.
Келтірілген мәліметтерден көретініміз Қазақстан қаржы нарығының салыстырмалы даму көрсеткіштері бойынша Шығыс Еуропа елдерінің (Венгрия, Чехия, Польша) деңгейіне жетіп отыр және Ресей мен басқа бірқатар елдерден алда келе жатыр. Бірақ берілген көрсеткіштердің жоғары болуы қаржы нарығының банк секторының дамуымен байланысты болып отыр. Мемлекеттің қор нарығы салыстырмалы дамыған институционалды негізінің бар болуына қарамастан, капиталдандыру мен бағалы қағаздардың өтімділігінің төмен деңгейі және сенімді эмитенттердің шектелген көлемімен байланысты әлсіз позицияларын сақтап отыр.
Қазақстандағы тауар биржасының дамуы
Бүгінгі таңда Қазақстанда 12 тауар биржасы бар, оның ешқайсысы тиімді түрде жұмыс істемейді.
Қызмет ететін тауар биржалары іс жүзінде елдегі экономикалық үрдістерге қатысудан шеттетілген. Саудаға шығарылатын өнімдер көлемін төмендету нәтижесінде (10 жыл ішінде Қазақстан Республикасының Үкіметі бастапқыдағы биржа тауарлары тізімін 60 % қысқартты) қазіргі уақытта қолданыстағы биржа алаңдары нарық қатысушыларының жеткілікті түрде шоғырлануын құра алмауда.
Қазақстан Республикасының статистика агенттігінің мәліметтері бойынша 2007 жылы жасалынған мәмілелер бойынша тауар биржаларының айналымы 12 029 825 мың теңгені құрады, бұл алдыңғы жыл көрсеткішімен салыстырғанда 58 % төмен (28 430 093 мың теңге). Сонымен қатар, жасалынған мәмілелер құрылымында биржа тауарларының үлесі мемлекет аймағына байланысты өзгеріп отырады.
2-суреттен көретініміз Қазақстанның тауар биржаларының қызметтік көрсеткіштерінің серпіні төмендеуде. Мысалы, егер 2005 жылы 4 193 мәміле жасалынса, 2007 жылы олардың саны 1 057 құрады (75 % төмендеу).
2-сурет. Тауарлық биржа көрсеткіштерінің өзгеру серпіні
Мәмілелер бойынша айналымның басым бөлігі Астана және Алматы қалаларының тауарлық биржаларына тиесілі. Ал өңірлерде жасалынатын мәмілелер бойынша биржа айналымының деңгейі өте төмен.
3-сурет. 2007 жылы жасалынған мәмілелер бойынша биржа айналымы,
мың теңге
Атап өтетін жағдай отандық экономиканың нақты секторының компаниялары тауарлық биржаға шығуға қызығушылық танытып отырған жоқ.
Өткен жылы биржа айналымының негізгі тауарлары жануар және өсімдік тектес өнімдер болды (майлар).
4-сурет. Қазақстан Республикасының тауарлық биржаларының
2007 жылдағы айналымдық құрылымы
Қолданыстағы салық заңнамасына сәйкес тауарлардың, соның ішінде биржалық тауарлардың (алтын, бидай, жанармай) екінші нарықтағы айналымға түсуіне қосылған құн салығы (ҚҚС) салынады, бұл өз кезегінде отандық тауарлық биржаларында саудаға қатысу үшін жағымды жағдайлар жасауға қайшы келеді.
Тауарлық биржалар қызметінің мұндай жай-күйінің бірнеше себебі бар:
«Тауарлық биржалар туралы» 1995 жылғы 7 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңының нормалары қазіргі заманғы талаптарға сәйкес келмейді;
тауарлық биржалардың қызметін реттеу бойынша тиімді түрде қызмет ететін өкілетті органның жоқтығы;
инфрақұрылымның дамымағандығы (қазіргі заманғы бағдарламалық-техникалық қамтамасыз ету, қоймалар мен элеваторлар жүйесі, клирингтік орталықтың жоқтығы);
қаржы құралдарының төменгі дифференциациясы (фьючерстік және опциондық мәмілелердің дамымағандығы).
2.2. Қор нарығының инфрақұрылымы
Достарыңызбен бөлісу: |