Алматы қаласының АҒынды суларының ластану кешендерінің антропогендік жүктемесіне геоэкологиялық бағалау

жүктеу 32,82 Kb.

бет	2/2
Дата	09.12.2023
өлшемі	32,82 Kb.
	#44618

1 2

СОҢҒЫ МАҚАЛА 28.03.2023

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Бурлибаев М.Ж., Амиргалиев Н.А., Шенбергер И.В., Скольский В.А., Бурлибаева Д.М., Уваров Д.В., Смирнова Д.А., Ефименко А.В., Милюков Д.Ю. Проблемы загрязнения основных трансграничных рек Казахстана. - Алматы: «Канагат»,2014.-том 1.- С. 744.

2. Современное экологическое состояние озера Балхаш.// Под редакцией Т. К. Кудекова. Алматы. Каганат, 2002. – С. 388.
3. Проблемы гидрометеорологической устойчивости в бассейне озера Балхаш / Под редакцией А.Б. Самаковой – Алматы: Каганат, 2003. – С. 153.
4. Мальковский И.М. Географические основы водообеспечения природно-хозяйственных систем Казахстана. – Алматы, 2008. – С. 204.
5. Достай Ж.Д. Водные ресурсы Казахстана: оценка, прогноз, управление, Природные воды Казахстана: Ресурсы, режим, качества и прогноз.- Алматы, 2012.- Т. 2.- С.330.
6. Шиварёва С.П., Ли В.И., Ивкина Н.И. Водные ресурсы Казахстана: оценка, проноз, управление, Внутренние и окраинные водоемы Казахстана (Арал, Балкаш, Каспий).- Алматы, 2012.- Т. ІХ, Книга 1.- С. 456.
7. Шиварева С.П., Галиева А.В., Азнабекиева М.М., Кишкимбаева А.А. Анализ многолетней динамики внутригодового распределения речного стока в бассейнах реи Иле и Ертыс в пределах Казахстана и Китая в связи с климатическими изменениями // Гидрометеорология и экология, 2015.-№3.- С. 78-92.
8. Шиварева С.П., Галаева А.В. Анализ изменения стока в бассейне р. Или в пределах Казахстана и Китая в связи с климатическими изменениями // Гидрометеорология и экология, 2014.-№1.- С. 68-80.
9. Достай Ж.Д. Управление гидроэкосистемой бассейна озера Балхаш. - Алматы, 2009.- С. 235.
10. Галаева А.В. Ресурсы речного стока и экологическое состояние бассейна озера Балкаш в условиях современного изменения климата: диссертация на соискание ученой степени кандидата географических наук.- Бишкек, 2017. – С. 138.
11. Мустафаев Ж.С., Козыкеева А.Т., Рыскулбекова Л.М. Особенности формирования стока в водосборе бассейна реки Или // Материалы международной научно-практической конференции «Мелиорация земель – неотъемлемая часть восстановления и развития АПК нечерноземной зоны Российской Федерации». – Москва, 2019.- С. 475-481.
12. Мустафаев Ж.С., Козыкеева А.Т., Рыскулбеков Л.М. Пространственно-временная изменчивость стока реки Иле в условиях антропогенной деятельности // Гидрометеорология и экология, 2021.-№1.- С. 88-99.
13. Ежегодные данный о режиме и ресурсах поверхностных вод суши.- Астана: Казгидромет, 2014.- Выпуск 7, Бассейны рек оз. Балкаш и оз. Алаколь. – С. 346.
14. Мустафаев Ж.С., Арвидас Повилайтис, Рыскулбекова Л.Н. Оценка природно-климатического потенциала водосбора бассейна реки Иле // Исследования, результаты, 2019.-№1.- С. 103-111.
Сорбұлақтағы ағынды сулар жай күйі мәз емес

Алматы қаласының қарқынды дамуы, осы мегаполистегі және қаланың аймағындағы өңірлердегі 50 мыңнан астам адам тұратын іргелес елді мекендеріндегі халық санының өсуі, Алматының солтүстік-батысында орналасқан Сорбұлақ су қоймасына тұрмыстық және өнеркәсіптік қалдық сулардың төгілу көлемінің тағы да күрт өсуі еліміздің мамандарын алаңдатып отыр.

Климаттық және әлеуметтік-экономикалық себептерге байланысты бүкіл әлемде қайта өңделген ағынды сулардың көлемі артып келеді. Ағынды суларды қайта өңдеуді енгізу халық санының өсуімен, баламалы энергия көздерін іздеу қажеттілігімен, климаттың өзгеруімен, су көздерінің жаһандық ластануымен, соның ішінде тұзданумен, тұщы ауыз су тапшылығының өсуімен, ағынды сулардың жалпы көлеміндегі үлесінің ұлғаюымен байланысты болып отыр.
Ағынды суларды басқару қазірдің өзінде кеңінен таралған, әсіресе халқы тығыз орналасқан дамушы елдерде және құрғақ аймақтарда. Дегенмен, ағынды суларды қайта пайдалану адам денсаулығы мен қоршаған ортаға ықтимал қауіп төндіреді, сондықтан оларды қауіпсіз кәдеге жарату үшін ғылыми негіздеме қажет.
Ағынды суларды бұру проблемалары климаттық су ресурстарының тапшылығы бар Қазақстанға толығымен қатысты. Республикадағы ғана емес, дүние жүзіндегі техникалық мақсаттағы ең ірі жасанды су қоймаларының бірі Алматы қаласы мен облыстағы ағынды су қоймалары (Сорбұлақ және Оң жағалау Сорбұлақ каналының тоғандары – ПСК) болып табылады.
Олар тұщы, бірақ жеткіліксіз таза судың үлкен қорын сақтайды, оны экономикалық мақсатта пайдалануға болады. Ағынды суларды қауіпсіз пайдаланудың бірінші қадамы су қоймаларының экологиялық жағдайы туралы объективті ақпарат алу болып табылады.
Ағынды сулардың көпкомпонентті құрамына және химиялық қосылыстардың әрекеттесу жылдамдығы мен сипатына әсер ететін физикалық жағдайлардың әртүрлілігіне байланысты (синергетикалық, бейтарап немесе антагонистік) мұндай ақпаратты тек химиялық әдістер негізінде алу мүмкін емес. Нәтижесінде ластаушы заттардың құрамы туралы деректер ағынды суларды қайта өңдеу мүмкіндігі мен тәуекелдерін толық бағалауға, сондай-ақ оны кәдеге жаратудың ең қауіпсіз әдісін анықтауға мүмкіндік бермейді.
Поэтому ведущими научными сотрудниками РГП на ПХВ Институт зоологии при финансовой поддержке Министерства образования и науки Республики Казахстан реализовывается проект под названием «Оценка экологического состояния накопителей системы Правобережного Сорбулакского канала для разработки научных основ утилизации сточных вод» основанный на анализе химических и индикаторных биологических показателей (фитопланктон, зоопланктон, энтомофауна, орнитофауна).
Ұсынылып отырған кешенді тәсіл су объектілерінің көпкомпонентті ластануы жағдайында олардың экологиялық жағдайын бағалаудың қолданыстағы критерийлерін жетілдіруге, судың сапасын және су экожүйелерінің абиотикалық және биотикалық құрамдастарында (Сорбұлақ және ПСК тоғандары) ластаушы заттардың жинақталу деңгейін бағалауға мүмкіндік береді. ).
Трофикалық пирамиданың әртүрлі деңгейлерінде орналасқан су және су маңындағы қауымдастықтардың (фитопланктон, зоопланктон, энтомофауна, орнитофауна) құрылымы туралы мәліметтерді талдау олардың күрделі көпкомпонентті ластануы жағдайында су экожүйелерінде болатын процестерді тереңірек түсінуге ықпал етеді. .
Табиғи биологиялық суды тазартудың қазіргі жағдайы мен тиімділігін объективті бағалаудың практикалық маңызы бар, өйткені ол Правобережный Сорбұлақ каналы жүйесінің су қоймаларының ағынды суларын қайта пайдаланудың мүмкіндіктері мен тәуекелдерін ғылыми негіздеуге мүмкіндік береді. Микробалдырлардағы ластаушы заттардың жалпы қорын және жинақталу деңгейін анықтау оларды кәдеге жарату әдістерінің бірі және сонымен бірге ағынды суларды кейінгі тазарту ретінде одан әрі қауіпсіз өңдеу мүмкіндігін бағалауға мүмкіндік береді.
Цель проекта:
Ластаушы заттардың көпкомпонентті құрамы бар су объектілерінің экологиялық жағдайын бағалау критерийлерін жетілдіру; облыстағы су ресурстарын ұтымды пайдалану үшін Правобережный Сорбұлақ канал жүйесінің су қоймаларынан сарқынды суларды бұрудың ғылыми негіздерін әзірлеу
Жобаның мақсаттары:
Ағынды суларды қайта пайдаланудың әлемдік тәжірибесін талдау.
Сорбұлақ су қоймасының гидрохимиялық және биологиялық сипаттамасы.
ПСК тоғандарының гидрохимиялық және биологиялық сипаттамасы.
Сорбұлақ су қоймасы мен ПСК тоғандарындағы табиғи суды тазарту тиімділігін бағалау.
Техникалық су қоймаларының көпкомпонентті ластану жағдайында олардың экологиялық жағдайын бағалау критерийлерін әзірлеу
ПСК су қоймаларының экологиялық жағдайын кешенді бағалау және сарқынды суларды және органикалық шикізатты қайта пайдаланудың ғылыми негіздерін әзірлеу.
Күтілетін нәтижелер:
Күрделі көпкомпонентті ластану жағдайында су және су маңындағы фаунаның қалыптасу заңдылықтары, су экожүйелерінің әртүрлі абиотикалық және биологиялық құрамдастарында ластаушы заттардың жинақталуы, табиғи өзін-өзі тазарту тиімділігі, екінші реттік ластану қаупі туралы жаңа іргелі білімдер. Сорбұлақ су қоймасының және қойма тоғандарының. Алынған нәтижелер негізінде келіп түсетін ластаушы заттардың көпкомпонентті құрамымен сипатталатын техникалық мақсаттағы су объектілерінің суларының сапасын бағалау критерийлері ұсынылатын болады; сарқынды су қоймаларының экологиялық жағдайына объективті баға берілген; органикалық шикізат қорын және Сорбұлақ және ПСК су қоймаларының сарқынды суларын пайдалану мүмкіндіктерінің/қауіптерінің ғылыми негізделген бағасы берілген. Алынған нәтижелер әлеуметтік мәселелерді шешуге (халықты қауіпсіз сумен қамтамасыз ету, жаңа жұмыс орындарын құру) бағытталған «жасыл» технологияларды дамытуға негіз бола алады. Су қоймаларында биогендік элементтер мен органикалық заттардың жоғары мөлшері жағдайында қарқынды өндірілетін бос органикалық шикізат қорын бағалау мүдделі тараптардың назарын оны одан әрі пайдалану мен экономикалық тиімділікке аударуға бағытталған. Нәтижелер рецензияланатын Web of Science және Scopus журналдарында жарияланады.
Соңғы нәтижелер:

жүктеу 32,82 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2