Алгоритм түсінігі – бұл информатикадағы ең негізгі ұғымдардың бірі.

• Алгоритм түсінігі – бұл информатикадағы ең негізгі ұғымдардың бірі.
• «Алгоритм» сөзі IX ғасырдағы ұлы математик аль-Хорезмнің латындық үлгідегі - algorithmi деген атынан шығады, ол арифметикалық амалдарды орындау ережелерін тұжырымдайды.
• Алгоритм дегеніміз – бастапқы мәліметтерді пайдаланып іздеген нәтижеге жеткізетін әрекеттер тізбегі.
• Ондағы әрбір әрекет оның қадамы, қандай да бір әрекетті аяқтау туралы нұсқау алгоритм командасы, ал атқарушы жүзеге асыра алатын командалар жиынтығы атқарушының командалар жүйесі деп аталады.

• Алгоритмдік процесс дегеніміз – шешілетін есептің нақты бастапқы берілгендеріне алгоритмді қолдану процесі.
• Алгоритмді ұсыну құралдары:
• ауызша (алгоритмдік тілде);
• блок-схема түрінде;
• бағдарламалау тілінде.
• Алгоритмдеу – ЭЕМ-де есепті шығаруға арналған алгоритмдер мен бағдарламаларды құру техникасы.
• Алгоритмнің блок-схемасы дегеніміз – алгоритмнің логикалық құрылымын графикалық бейнелеу.

• Блок-схема алгоритм командаларының орындалу ретін көрсетуге арналған бағытталған граф болып табылады; мұндай графтың шыңы үш түрлі болуы мүмкін:
• функционалдық шың
• предикаттық шың
• біріктірілген шың

• 1 сурет – Граф шыңдарының бейнеленуі

• F

• P

• Кез келген күрделі алгоритмдер үшін үш блок-схема құруға болады:
• композиция немесе қозғалыс, сызықты алгоритм;
• альтернатива немесе тармақталған алгоритм;
• итерация немесе цикл, қайталанатын алгоритм.
• Бірінші негізгі құрылым. Композиция немесе қозғалыс алгоритмі әр кезеңі тізбектей, яғни сызықты орындалатын есептеу процесін бейнелейді және ондағы операторлар бір рет қана орындалады.
• Оператор деп қандай да бір әрекеттер тізбегін орындауға арналған жазбаларды айтады.

• Екінші негізгі құрылым. Бұл - альтернатива немесе тармақталу. Тармақталған алгоритм есептеуді таңдау бастапқы шарттан немесе аралық нәтижеден тәуелді болатын есептеу процесін бейнелейді.
• Алдын ала қарастырылған бағыттар тармақтар деп аталады.
• Шартты тексеру нәтижесі келесі мәндердің бірін қабылдайды
• ақиқат немесе жалған
• иә немесе жоқ
• 1 немесе 0.

• Тармақталған алгоритм құрылысы:

• 2 сурет – Тармақталған алгоритм

• Оператор 2

• оператор1

• шшарт

• иә

• жоқ

• оператор1

• шшарт

• иә

• жоқ

• Егер – Онда – Әйтпесе
• құрылымы

• Егер- Онда құрылымы

• Үшінші негізгі құрылым. Қайталанатын алгоритм бір типті, бірнеше рет қайталанатын есептеу аймағынан тұратын есептеу процесін бейнелейді.
• Циклдер қайталану саны белгілі және қайталану саны белгісіз болып бөлінеді.
• Қайталану саны белгілі циклді итерациялық цикл деп аталады.
• Бұл құрылымның үш түрі бар:
• "цикл - әзірше"
• "цикл - дейін"
• қайталану санымен.
• Циклде қайталанатын операторлар тобын цикл денесі деп атайды.

Қайталану саны белгісіз алгоритм құрылысы:

• Қайталану саны белгісіз алгоритм құрылысы:

• 3 сурет – Қайталану саны белгісіз алгоритм

• Шартты тексеру

• Цикл денесі

• иә

• жоқ

• Шарт

• Цикл денесі

• i=1,2,…n

• оператор

• Блок-схема – алгоритмді графикалық түрде көрсету.

• Алгоритмнің графиктік кескінін блок-схема түрінде беру - берілген есепті шешуді жолдарын көрнекті етіп көрсетеді.

• Басы

• енгізу a, b, c

• Шығару S

• соңы

• p=(a+b+c)/2

• S=(p(p-a)(p-b)(p-c)

анықталғандық – алгоритм, алгоритмді өңдеушіге де және алгоритмді орындаушыға да бір мағынада түсінікті түрде берілуі;

• анықталғандық – алгоритм, алгоритмді өңдеушіге де және алгоритмді орындаушыға да бір мағынада түсінікті түрде берілуі;
• нәтижелілік – міндетті түрде нәтижелер алынуы (сандар, кестелер, дыбыстар, кескіндер) немесе берілген алгоритмді қойылған есепке қолдануға болмайтыны туралы сигналдар;

жалпылық – біртипті есептер класын шешуді қамтамасыз ететін алгоритм қасиеті;

• жалпылық – біртипті есептер класын шешуді қамтамасыз ететін алгоритм қасиеті;
• дискреттік – бір-бірінен ажыратылған ұйғарымдардың реттелген жиынтығы түрінде алгоритмнің жазылу ;
• түсініктілік- орындаушының командалар жүйесіндегі ғана командалар түрінде көрсетілетін алгоритм қасиеті.

Алгоритмнің өз-өзіне қосымша ретінде қатынасы болуы мүмкін, бұл жағдайда оны рекурсивтік қатынас деп атайды.

• Алгоритмнің өз-өзіне қосымша ретінде қатынасы болуы мүмкін, бұл жағдайда оны рекурсивтік қатынас деп атайды.
• - Егер алгоритмнің өз-өзіне қатынасы командасы алгоритмнің өзінде болса, онда мұнда рекурсия тура рекурсия деп аталады.
• - Егер берілген алгоритмді шақыру осы алгоритмге қатынасы бар қосымша алгоритмнен болса онда мұндай рекурсияны жанама деп атайды.

Алгоритмдік тіл дегеніміз – алгоритмдерді біркелкі, дәл жазуға және оларды орындауға арналған белгілеулер мен ережелер жүйесі. Алгоритмдік тілде пайдаланылатын сөздер қызметші сөздер деп аталады.

• Алгоритмдік тіл дегеніміз – алгоритмдерді біркелкі, дәл жазуға және оларды орындауға арналған белгілеулер мен ережелер жүйесі. Алгоритмдік тілде пайдаланылатын сөздер қызметші сөздер деп аталады.

• 1. АЛГ – қызметші сөзі. Алгоритмнің басында, оның атауының алдында жазылады.
• 2. БАСЫ және СОҢЫ – қызметші сөздері (begin, end). Алгоритмнің басы мен соңында жазылады.
• 3. АРГ и НӘТ – аргументті және алгоритм нәтижесін жазу үшін қолданылады.
• 4. ЕНГІЗУ және ШЫҒАРУ – берілгендерді енгізу және шығару үшін қолданылады.
• 5. ЕГЕР, ОНДА, ӘЙТПЕСЕ, БІТТІ – қызметші сөздері (if, then, else, end). Тармақталған командаларды жазу үшін қолданылады (бітті – команданың соңы).
• 6. ӘЗІР, ДЕЙІН, ҚАЙТАЛАУ, ЦБ, ЦС – қызметші сөздері (while, do, repeat, until, for, to, do). Қайталау командаларын жазу үшін қолданылады.

• Қарапайым есептерге мысал

• Мысал. Штаттағы жұмыскер айына 45000 теңге жалақы алады. Ол 25 жұмыс күнінің 15 күнінінде жұмыс істеді. Алатын жалақысын есептеу керек.
• Алгоритм тілінде: Блок- схемасы
• алг pr1
• арг S,D,D1;
• нәт Sum
• басы
• енгізу S, D,D1
• Sum=S/D*D1
• шығару Sum
• соңы

• басы

• соңы

• Sum=S/D*D1

• S,D,D1

• Sum

• Бағдарламаның құрамдас бөлігі

• Паскаль тіліндегі бағдарламаның жалпы түрі:
• PROGRAM аты;
• VAR айнымалылар бөлімі;
• BEGIN
• оператор 1;
• … …
• оператор n;
• END.
• Бағдарлама стандартты тақырып Program сөзінен басталады.
• Тақырыбын енгізгеннен кейін берілгендерді сипаттау орындалады. Var сөзінен кейін бағдарламада кездесетін барлық айнымалылар көрсетіледі және олардың типі (integer, real, boolean) көрсетіледі.
• Әрі қарай Begin және End сөздерінің арасында операторлар орналасады.

• Арифметикалық өрнектерді жазу мысалдары:
• 1)
• Y:=A+B*T1/T2 - 2.3*SQRT(X)
• 2)
• (A1*X1+B2*X2+5*A3*X3)/(25*D-14*F)
• 3)
• Y:=ln(x)/ln(a)+exp(1/5*ln(a+x))

• Мысал. Штаттағы жұмыскер айына 45000 теңге жалақы алады. Ол 25 жұмыс күнінің 15 күнінінде жұмыс істеді. Алатын жалақысын есептеу керек.
• Паскаль тілінде:
• Program pr1;
• var S, D,D1,Sum : real; {айнымалыларды сипаттау}
• Begin
• write(‘жалақы S=‘); Read(S);
• write(‘жұмыс күні D=‘); Read(D);
• write(‘жұмыс жасаған күні D1=‘); Read(D1);
• Sum:=S/D*D1;
• Writeln(Sum); {алатын жалақыны шығару}
• End.

• Пернетақтадан енгізілген Х санынын экранға шығару егер ол 5-тен кіші немесе тең болса.
• Алгоритманің блок-схемасы мына түрде болады .

• Басы

• Енгізу Х

• Иә Жоқ

• X<=5

• Шығару Х

• Соңы

• Алгоритмдер мысалдары

• 1-ден N-ге дейінгі бүтін сандардың қосындысын экранға шығару.
• N саны пернетақта арқылы енгізіледі.
• Алгоритманің блок-схемасы мына түрде болады .

• Иә

• Басы

• S=0
• k=0

• k>N

• k = k + 1
• S = S + k

• Соңы

• Енгізу N

• шығару S

• Алгоритмдер мысалдары

• Теңдеулер жүйесін шешу:

• Иә

• Иә

• Басы

• bx<1

• g=bx-lg(bx)

• Соңы

• енгізуbx

• шығару g

• жоқ

• bx=1

• жоқ

• g=1

• g=bx+lg(bx)

• Алгоритмдер мысалдары

• Алгоритмдер мысалдары

• Егер Х = 8 болса, S айнымалысы қандай мәнге ие болады?

• Жауабы: S = 4

• Иә

• Басы

• Х<0

• Соңы

• S=1

• Иә

• Жоқ

• Х=0

• Жоқ

• S=2

• S=4

• Алгоритм жұмысының қортындысында А және В қандай мәндерге ие болады?

• Жауабы: А = 1, В = 1

• иә

• Басы

• А=3
• В=2

• А=В

• В=В-А

• Соңы

• А>В

• А=А-В

• иә

• жоқ

• Алгоритмдер мысалдары

• Бақылау сұрақтары

• Алгоритмге түсініктеме беріңіз.
• Алгоритмнің негізгі қасиеттерін атаңыз .
• Алгоритмнің дискреттілігі дегеніміз не?
• Алгоритмнің жалпылығы дегеніміз не?
• Алгоритмнің анықтылығы дегеніміз не?
• Алгоритмнің берілу тәсілдерін атаңыз.
• Алгоритмнің негізгі құрылымдық базаларын атаңыз.
• «Циклдік» құрылым туралы айтыңыз.
• «Тармақталған» құрылым туралы айтыңыз.