Айтимов мұрат жолдасбекович

22                                           
 
ретінде түрленеді. Алынған сандық код өңделіп және сандық өңдеу буынында 
(СӨБ)  сақталады.  Сызбада  сонымен  қатар  жүйенің  аралық  буындары 
белгіленген: микроконтроллерлер (МК) және түйісу интерфейстері. Көрсетілген 
буындар жиынтығы көпарналы БМЖ жалпы құрылымдық сызбасын көрсетеді. 
Оның негізгі қызметі ақпараттық емес алаңда ақпараттық құраушыларды бөлу, 
сондықтан дәстүрлі көпараналы өлшеуіш БМЖ және  жүйе құрылымына белгілі 
жердің  бірінен  түскен  ақпараттың  ақпараттық  құраушысын  сәйкестендіру 
міндетін орындайтын нейрожелілік белгілеу (НБ) ішкі жүйесі кіреді. 1.5 суретте 
осындай жүйелерді іске асыру мысалы келтірілген. 
 
 
 
МУ-мөлшерлі күшейткіші, АСТ – аналогты-сандық түрлендіргіш, МК – 
микроконтроллер, ӨО –өңдеу орталығы, СӨБ – сандық өңдеу буыны,  НЖБІЖ – 
нейрожүйелік белгілеу ішкі жүйесі, ДБ – деректер базасы 
 
 
Сурет 1.4 - Көпірлі құрылыстағы БМЖ жалпы құрылымдық сызбасы 
 
  
Сурет 1.5 -  БМЖ–де ФШД қолданылатын көпірлі құрылыс мысалы 

23                                           
 
Көпірлі құрылыстағы БМЖ қызметі: 
-  діріл  деңгейін  және  жойылуын  болдырмау  мақсатында  көпір  ақауларды 
басталғаннан бастап бақылау; 
- 
Көпір нысандары мен периметрлеріне рұқсатсыз енуден қорғау. 
 
1.2    Қоршаған  ортаның  жағдайын  бақылау  және  мониторинг  жасау 
жүйелерінің  бағдарламалық-аппараттық  кешендеріне  шолу  және  талдау 
жасау 
Қазіргі  кезде  мониторинг  және  бақылау  жүйелерін  әзірлеушілер 
стандартты техникалық шешімдерді, базалық технологиялық  платформаларды 
және сымсыз интерфейсті қолдануды қолайлы көреді, өйткені БМЖ дайындау 
және монтаждау жұмыстарын жылдамдатады, шығындарды азайтуға, сонымен 
қатар  оларды    кейіннен  пайдалануын  жеңілдетуге  мүмкіндік  береді.  Бұл 
жағдайда негізгі басымдылықты ON-LINE жүйелерге береді. 
Осы кезеңде интеллектуалды жүйелер мен құрылғылар жылдам дамуда, ол 
бұйымдар,  жүйелер  мен  кешендердің  оның  ішінде  арнайы  техника 
нысандарының  жағдайы  туралы  ақпараттар  беру    және  өңдеу,  жинау  үдерісін 
басқаруға  және  бақылауға  мүмкіндік  береді.  Ереже  бойынша  нақты  уақыт 
ішінде  күрделі  нысандарды  басқару  және  диагностикалау  үшін  әртүрлі 
физикалық  арналардан:  радио,  өткізгішті,  оптикалық  арналардан  түскен 
жылдам  өзгеретін  өте  үлкен  массивті  телеметрикалық  ақпараттарды  өңдеу 
қажет [13, с. 3]. 
Ақпаратты  тасымалдау  және  жинау  тәсілдері  мен  қолданылып  жүрген 
арналарды  пайдалану  қиындығының  екінші  сипаттамалық  мысалы  болып 
басқарылатын  нысанның  «көріну»  аймағының  басқару  нүктелеріне  қатынасы 
бойынша  тәуелділігі  жатады.  Мұның  мысалы  ретінде  космос  аппараттарының 
жағдайының  мониторингін  алуға  болады,  бақылау  жердегі  радиолокациялық 
бақылау станциялары көмегімен іске асырылады. Олар тек анықталған аймақты 
«жабады»,  бірақ  барлық  орбиталық  жолдағы  нысанмен  телеметрикалық 
ақпаратпен  алмаса  алмайды.  Бұл  жерде  нысанды  бақылауды  жоғалтып  алу 
қатері  болады,  бұл  апатты  жағдайға  әкелуі  мүмкін  (соңғы  кездегі  тасығыш 
зымырандардың құлауы осынған дәлел бола алады). 
Казіргі кезеңде кездесетін БМЖ әртүрлі нысандар мен үдерістердің кейбір 
техникалық шешімдерін қарастырайық. 
 
Өндірістік мониторинг 
Ресей  мен  Қазақстанның  экономикаларының  шикізат  саласына  
бағытталуы ақпаратты жинау және тасымалдау үшін сымсыз жүйесі төмендегі 
кешендерде іске асырылады: 
- 
Технологиялық 
үдерістерді 
басқарудың 
автоматтандырылған 
жүйелерінде (ТҮБАЖ); 
- 
Мұнай және газ өндіру аудандық нысандарының автоматтандыру; 
- 
Мұнай және газ өндіруді бақылау жүйесі; 

24                                           
 
- 
Мұнай-газ құбырлар өткізгіш магистралында мұнай және газ шығынын\ 
ағып кетуін анықтаудың мониторинг жүйесі; 
- 
Өткізгіш құбырларын рұқсатсыз кесудің мониторинг жүйесі және т.б.  
Сымсыз  технологияға  негізделген  технологиялық  үдерістерді  басқарудың 
автоматтандырылған  жүйелерінде  ендіру  басқарудың  шұғылдылығын 
арттырады,  қосылыс    қиындықтарын  болдырмайды,  қол  жетпейтін  орындарға 
өлшеуші-бақылаушы аппаратура орнату мүмкіндігі болады және т.б. 
Мұнай  және  газ  құбырларын  бақылау  және  диагностика  жасауда  сымсыз 
жүйесін  іске  асыру  перспективті  және  экономикалық  тиімді  болып  табылады. 
Бұл  жағдайда  негізгі  экономикалық  тиімділікке  реттеу-бекіту  арматуралар 
ақауларын  қашықтан  диагностикалау,  ресурстарды  және  апатты  жағдайларды 
жобалау есебінен жетуге мүмкін болады. 
Технологиялық  үдерістерді  басқарудың  автоматтандырылған  жүйелері 
(сурет  1.6)  үшін  ON-LINE  мониторинг  жүйесін  іске  асыратын    көп  деңгейлі 
әмбебап  технологиялық  платформасын  Пенза  қаласының  «Круг»  ғылыми-
өндірістік орталығында жасап шығарды [14]. 
 
 
 
Сурет 1.6 - Технологиялық үдерістерді басқарудың автоматтандырылған 
жүйесі 
 
ТКШ және құрылыс нысандарының мониторинг жүйесі 
Тұрғын-үй 
коммунальдық 
шаруашылық 
(ТКШ) 
нысандарының 
жағдайынан адамдардың қауіпсіздігі және олардың өмір сүруі мен жағдайының 
қолайлығы  тәуелді  болады,  сондықтан  ТКШ,  ғимараттар  мен  құрылыста  ON-
LINE  жүйелері  мен  технология  мониторингінің  қажеттігі  туындайды  (сурет 
1.7).   
Тұрғын-үй  коммунальдық  шаруашылықта  сымсыз  технологияны  ендіру 
мына жұмыстарды іске асыруға мүмкіндік береді: 
8