Ахмет Байтұрсынұлының қазақ тіліне қосқан үлесі



жүктеу 0,95 Mb.
бет12/19
Дата11.01.2022
өлшемі0,95 Mb.
#32410
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   19
А.Байтұрсынұлы

«Үстіміздегі гасырдың 1910 жылдарынан бастап, қазақ қоғамында оқу-ағарту идеясының жандануына байланысты балалардың сауатын ашатын әліппе қуралдарын жасау қолға алына бастады. Уфа, Орынбор қалаларының баспаханаларында бірқатар авторлардың (м.нурбаев, м.м алдыбаев, З.Ергалиев т.б.) қазақша әліппелері жарық көрді. Бірақ, бұлардың көбі бірер басылымнан артық жарияланбай, кеңінен қолданыс таба алмады. Солардың қатарында шыққан А.Байтурсыновтың әліппесі – «Оқу құралы»1912–1925 жылдар арасында 7 рет басылып, оқу-ағарту жұмысында ұзағырақ әрі кеңірек пайдаланылды»’.1 Сыздықова Р. А.Байтұрсынов. Өмірі мен қызметтері /А.Байтұрсынов. «Тіл тағылымы». Алматы, «Ана тілі», 1992, 19-бет.


Алайда, бұл – 1926 жылы Шонанұлымен бірге жазылған «Оқу құралынан» мүлдем басқа еңбек. 1912–192 жылдары аралығында үзбей жарияланып, қазақша сауат ашатын жастардың бірден бір әліппесіне айналған «Оқу құралы» (96 беттік) әріп, хат танытуды ғана көздейтін оқулық ретінде қолданылса, оқырманға тұңғыш рет ұсынылып отырған «Оқу құралы» – ең біріншіден, хрестоматия. Екіншіден, бұл А.Байтұрсынұлының белгілі ағартушы, әдіскер, өзінің шәкірті Т.Шонанұлымен бірлесіп жазған еңбегі. Үшіншіден, хрестоматия I–II сынып емес, ересек III–IV сыныптарға арналған. «Оқу құралында» мақалалар мәтіні көлемді, мағынасы терең.«Оқу құралы» XX ғасырдың 20-жылдары жарық кергендіктен, бұл еңбекте сол кезеңдегі қазақ әдеби тілінің лексикалық және орфографиялық нормаларына сәйкес жазылған сөздер кездеседі. Мәселен, осы күнгі әдеби тіл қолданысындағы сурет, дәреже т.б. сөздер «Оқу құралында» сүгірет, даража, шыға баратқанда, ірет т.б. болып қолданылады. Мәтіндегі қазақша сөздердің біразы қазіргі қолданыстағы қалпына түсірілді.

Орыс тілінен енген сөздер (магізен, мағазин, пыркашык, сотсиалестер, нашалник, гүбірнатұр, міністер, т.б.) түпнұсқадағыдай қалпында беріліп, жақша ішіне қазіргі таңбалануы көрсетілді (іспіске – список, меншеуек – меньшевик, есер – эсер т.б.).



Осы басылымда мақалалардың қайдан алынғандығы, газет, жүрнал, кітаптардың аттары, шыққан жылы, баспасы мәтіндердің соңында көрсетілмеген. Сол себепті «Оқу құралындағы» кейбір мақала, олең, мысалдар алдыңғы жинақтарда, басылымдарда жарияланған нұсқаларымен салыстырылып, ғылыми түсініктер берілді. Бірақ, әрбір мөтіннің, олеңнің «Оқу құралында» берілген нұсқалары сақталды

жүктеу 0,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   19




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау