Адамның, жан-жануардың және малдың жер бетіне түскен ізіне қарап қажетті мәлімет алуды білдіреді. Көшпелі ортадағы тіршілікқамы қарекетінде өзінді маңызы бар із кесу ерекше өнер ретінде бағаланған

жүктеу 54,16 Kb. бет 8/9 Дата 10.10.2023 өлшемі 54,16 Kb. #43740

Ішек-қарын аршу – сойылған малдың ішек қарнын боқ-жынынан арылтып жуып тазалау шарасы. Қасапшы сойылатын малды жығып, бауыздап, терісін ірелгеннен кейін, ішін жарып, ішек-қарнын аударып әйел адамдарға береді. Егер ішек-қарын қой-ешкі сияқты ұсақ малдыкі болса онда оны тегешке аударады, ал ірі-қара мал ішек қарыны тегешке сия қоймайтындықтан оның астына таза нәрсе төселіп соның үстіне аударылады. Әйелдер ішек қарын аршуға бірден кірісуі керек. Біраз уақыт тұрып қалса «кеуіп кетеді» де тазалау барысында ішектер жарылып, боқ-жыны ақтарылады. Ішек-қарын аршу үшін алдымен қарынды орап тұрған шарбы майын сыпырып, бөлек ыдысқа салып алады. Малдың тоқ ішегі (жылқыда қарта) өте майлы болады. Сондықтан ең алдымен оның майы қатпай тұрғанда жүйелеп, ішіне су жүгіртіп, жынын ағызып тазалайды. Мұқият жуылған тоқ ішекті тұзтап, айналдырып, ұсақ малдың тоқ ішегін өріп, ұзақ сақтауға болады. Ал аш ішек ұзын әрі жіңішке болады. Сыртындағы шарбы майы жұқа, аз келеді. Оны жуып тазалағаннан кейін кейде айналдырып, кейде айналдырмай жинақтап, өреді. Ол кәделі тағамға жатпайды. Ұсақ малдың аш ішегі мен тоқ ішегінің бір-біріне түйісер тұсындағы бір бүйіріне қарай тұйықтала келген жуан ішекті бүйен дейді. Жуып тазаланған бүйенді үрлеп, кептіріп май сақтауға пайдаланған. Сондай-ақ бүйенге жаңа сойылған малдың қанын, өкпе-бауыр, ет тығып жеңсік ас дайындаған. «Бүйен жесе, мылтығы қисық атылады» деп ер балаға бүйен жегізбейді. Мал қарынының боқ-жынын төгіп жуып, тазалағаннан кейін оны қайнаған суға біраз уақыт салып алады. Бұл қарын жидіту деп аталады. Сондан кейін қарын сыртындағы түгін ыстықтай пышақпен қырып алады. Қарын қайнаған суда ұзақ тұрса түгі қатып, қырылмай қоятындықтан ұзақ ұстамаған абзал. Дәстүрлі ортада бітеудей тазаланған мал қарынына өз етін салып, жас қалпында ұзақ сақтаған. Оны ет қарындау деген. Сонымен қатар мал ішегіне туралған ет пен шабылған сүйектерді, тұз, сарымсақ сияқты дәмдеуіштер мен қосып араластырлып, ет пісіргендей суға салып, қоламтаға көміп қарынбөртпе, қарынбүрме, қарынкөмбе аталатын тағам пісіріледі. Сондай-ақ қой қарының тазалап, үрлеп, кептіргеннен кейін май сақтауға пайдаланған. Қарынға салынған май бұзылмай ұзақ сақталады. жүктеу 54,16 Kb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз