Абуева Кадыржана Кабиденулы 4 января Көкшетау, 2014 (5 к) с-23 с-23 сборник

сенімін өзгерту еркіндігін, наным-сенімін жеке өзі немесе басқа 

адамдарменбірігіп  тұтып,  жария  түрде  немесе  жеке  жолмен 

уағыздау, құдайға құлшылық ету, діни салт-жораларын орындау 

бостандығын да қамтиды.          

Қазақстан  Конституциясының  1-бабына  сәйкес  Қазақстан 

демократиялық,  зайырлы  және  құқықтық  мемлекет  болып 

саналады.  Ар-ождан  бостандығы  Конституцияда  мойындалған 

маңызды адам құқығы болып табылады.

Қазақстан Конституциясының 22-бабында былай делінген 

:

«1. Әркімнің ар-ождан бостандығы құқығы бар.

 2.Ар-ождан  бостандығы  құқығын  жүзеге  асыру  жалпы 

адамдық  және  азаматтық  құқықтар  мен  мемлекет  алдындағы 

міндеттерге байланысты болмауға немесе оларды шектемеуге 

тиіс».

Сонымен 

қатар, 

Конституция 

келесі 

құқықтарды 

қарастырады:

«2.  Тегіне,  әлеуметтік,  лауазымдық  және  мүліктік 

жағдайына, 

жынысына, 

нәсіліне, 

ұлтына, 

тіліне, 

дінге 

көзқарасына,  нанымына,  тұрғылықты  жеріне  байланысты 

немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай 

кемсітуге болмайды.(14-бап)».

«1.  Әркім  өзінің  қай  ұлтқа,  қай  партияға  және  қай  дінге 

жататынын өзі анықтауға және оны көрсету-көрсетпеуге хақылы

(19-бап)».

«3.  Республиканың  конституциялық  құрылысын  күштеп 

өзгертуді,  оның  тұтастығын  бұзуды,  мемлекет  қауіпсіздігіне 

нұқсан  келтіруді,  соғысты,  әлеуметтік,  нәсілдік,  ұлттық,  діни, 

тектік-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездік 

пен  зорлық-зомбылыққа  бас  ұруды  насихаттауға  немесе 

үгіттеуге жол берілмейді (20-бап)».

Тәуелсіздік  алған  жыларда  дін  мәселелерін  реттеуші 

құқықтық  жол  қалыптастырылды.  1992жылы  қабылданған 

Қазақстан  Республикасының  «Діни  сенім  бостандығы  діни 

бірлестіктер 

туралы» 

Заңында 

барлық 

конфессия 

діндарларына  қызметтерін  еркін  атқаруларына  толықтай 

кепілдік берілген.

ҚР  және  басқа  мемлекет  азаматтары  кез  келген  діні 

уағыздауға  немесе  уағыздамауға  құқықты.  Барлық  діни 

бірлестіктер заң алдында бірдей танылады.

ҚР  заңына  және  халықаралық  шарттарға  сәйкес  сенім 

бостандығы келесі құқықтарды талап етеді:

- жеке  өзі,  сондай-ақ  басқалармен  бірге  кез-келген  дінді 

244

еркін ұстануға немесе ешқайсысын ұстанбау;

-  құлшылық  жасауға,  діни  жоралар  мен  рәсімдерге  өз 

еркімен қатысуға немесе қатыспау;

-

дінді  оқып-үйренуге  күштеп  мәжбүр  етуге  жол 

берілмейді. 

Қазақстанның 

барлық 

азаматтарының 

дінге 

жеке 

қатынасы  заң  алдында  бірдей.  Діндарлар  мен  атеистер, 

дәстүрлі  және  дәстүрлі  емес  дін  өкілдері  тең  құқыққа  ие  және 

олардың  діни  сезімдерін  мемлекет  заң  негізінде  қорғауына 

алады. 

ҚР  «Діни  сенім  бостандығы  және  діни  бірлестіктер 

туралы»  Заңының  4-бабында  діни  бірлестіктер  мәртебесі 

қарастырылған.

Алайда  діни  бірлестіктердің  мемлекеттің  қызметіне 

араласуға  құқығы  жоқтығы,  ал  мемлекеттің  егер  діни 

бірлестіктер  заңды  бұзатын  әрекеттерге  бармаса,  олардың 

қызметтеріне араласпайтындығы көрсетілген.

Діни  бірлестіктер  үкімет  және  басқару  органдары 

сайлауына  қатыса  алмайды.  Саяси  ұйымдар  мен  партиялар 

діни  бірлестіктердің  қызетіне  қатысуына  немесе  оларға 

қаржылай қолдау көрсетуіне тиым салынады.

Қазақстанда бір діннің үстемдік жүргізуіне, діни алауыздық 

пен өшпенділікті тұтатуға талпынатын діни бірлестіктерді құруға 

немесе қызмет етуіне тиым салынған.

2.  Қазақстан  Республикасындағы  дін  және  дінаралық 

қатынас 

саласындағы 

ахуал 

еліміз 

тәуелсіздік 

алған 

жылдардан бері айтарлықтай өзгерістерге толы болды.

Қазақстанда  бүгінгі  таңда  көптеген  этностар  мен  ондаған 

діни конфессиялар бар.

Қазіргі 

Қазақстанда 

діни 

және 

этносаралық 

толеранттылық  жоғары  мәнге  ие.  Демократиялық  қоғам  құру 

барысында  мемлекет  пен  діни  бірлестіктер  арасындағы 

қатынас  түбегейлі  өзгерді.  Мемлекет  барша  азаматтардың 

этностық  немесе  діни  ерекшелігіне  қарамастан  тең  құқыққа  ие 

екендігін мойындады.

Тәуелсіздік  жылдарында  діни  институттар  саны  көбейіп, 

сонымен  бірге  сапалары  жетілуде.  Сарапшылар  мәліетіне 

сүйенсек,  80-ші  жылдардың  ортасындағы  жағдайға  қарағанда 

қазір  індарлар  саны  20-25-тен  60-65%-ға  артқан.  Мұсылман 

және  православие  христиандарының  діни  бірлестіктері  жалпы 

діндарлардың  90-нан  аса  пайызын  құрайды.  Елде  8  жоғары  ( 

оның  ішінде  2  исламдық,  1  католиктік,  1  лютерандық,  4 

протестанттық),  6арнаулы  орта  және  3  жалпы  білім  беретін 

245

рухани  оқу  орындары  бар.  Осы  таңда  республикада  20  елден 

келген  400-ге  жуық  шет  елдікмиссионерлер  жұмыс  жасауда. 

Алайда,  миссионерлердің  ісі  мен  әрекеттеріне,  олардың 

бағдарламаларына Ұлттық қауіпсіздік мәселесіне сай құқықтық, 

ғылыми  және  өркениеттік  мәндегі  сараптамалар  жасау  қажет 

екендігін айту қажет [4: 49].

Қазақстанға 

сырттан 

этно-діни 

экстремизм 

мен 

радикализмнің  әртүрлі  нысандарының  кіруі  әлуетті  қауіп 

туғызады.  Қоғамда  орын  алып  отырған  әлеуметтік  және 

тұрмыстық  жергілікті  проблемалар  да  этностық  рең  алып  кетуі 

мүмкін.  Жас  ұрпақты  тәрбиелеу  жұмысында  жіберілген 

қателіктер  көпұлтты  Қазақстан  халқының  этносаралық  және 

мәдениетаралық 

төзімділік 

дәстүріндегі 

сабақтастықтың 

бұзылуына  қауіп  туғызуы  мүмкін.  Осы  және  өзге  аспектілер 

мелекеттің  де,  сондай-ақ  бүкіл  қоғамның  да  тарапынан  жіті 

назар аударуды талап етеді.

Діндердің  бейбіт  өмір  сүруі,  экстремизмнің  таралуына 

қарсы  әрекет-Қазақстанның  ішкі  және  сыртқы  саясатының 

басты мәселелері.       

Адамгершілік  құндылықтарға  бағытталған  дінаралық 

диалогтың  негізінің  бірі  толеранттылық болып  табылады. 

Сөзбе-сөз  аударғанда,  бұл  сөздің  мағынасы  төзімділік  немесе 

дінге 

еріктілік 

деген 

түсінік 

береді. 

Дегенмен 

діндер 

арасындағы  қатынаста  төзімділік  таныту  жеткіліксіз.  Төзімділік 

бұл  бар  болғаны    өзгелер  көзқарасына  қате  болса  да  сынсыз 

қарау.  Сол  себепті  толеранттылық  сөзінің  берер  мәніне 

тереңірек үңілген дұрыс[5: 58].

Қазіргі  толеранттылық  түсінігі  1879  жылы  Францияда 

өткен  Құрылтайшылар  жиналысындағы  «Азаматтар  мен  адам 

құқығы  декларациясында»  көтерілген  идея  негізінде  ағарту 

дәуірінің  ойшылдарының  көмегімен  мақұлданған  болатын.  Бұл 

құжат  сөз  және  ой  бостандығын  жария  еткен  алғашқы  құжат 

саналады. 

«Толеранттылық», 

«төзімділік» 

түсінігіне 

жақын 

болғанымен,  бұл  терминді  сининим  ретінде  қарастыру  қателік 

болады.  «Философиялық  сөздікте»  мынадай  түсінік  берілген: 

«Толеранттылық  –өзге  көзқарас,  әдет,  өнеге,  ғұрыптарға 

төзімділік  таныту.  Толеранттылық  түрлі  халықтар  мен  ұлттар 

және  діндер  арасындағы  қатынаста  өте  қажет.  Ол  өз-өзіне 

сенімділік  белгісі  және  өз  ұстанымының  сенімді  түсінігі,  басқа 

пікірлермен 

салыстыруға 

қорықпайтын 

және 

рухани 

бәсекелестіктен  қашпайтын  барлық  идеялар  үшін  ашықтық 

белгісі.

246