А. А. Сатбекова пед. ғыл док профессор

139 
 
«Аялдай  отырып  оқыту»  әдісі  арқылы  шығарма  мазмұнының  терең 
меңгерілетіні  бұл әдістің тиімділігін байқатады.  
Әңгімені  сыныпта  оқытудың  тиімділігі  бірнеше  қырынан  байқалады. 
Біріншіден,  аталған  әңгіменің  тілінің  күрделілігі,    кейбір  тұрақты  тіркестер 
мен фразалық оралымдардың кӛптігі  терең қабылдауына  біршама қиындық 
тудырады.  Мәселен  мәтінде  «іркіт  сабасындай  іркілген  молда»,  мен 
саудагерлер Рамазанға соқыр Әйтілес ескі күндердің әңгімесін шертіп отыр; 
«Тот  басқан  әңгімені  жанып-жанып  жаңартып,  жалт-жұлт  еткізеді»; 
«Ескі  күндерді  тымақтай  бұлғап,  тӛңкеріп-тӛңкеріп  алады»,  «Жігіттер, 
тӛс  айылды  бос,  артқы  айылды  аямай  тартыңдар...»,  «Манадан  оты 
ӛзегіме  ӛтіп  келе  жатқан  қыз,  содан  кейін  арқама  жабысқан  кӛлбақаға 
ұқсап  сұп-суық  болып  сала  берді...»,  «Шолпан    маңдайға  келіп,  үркер 
жамбасқа  таянғанда»  т.б.  арнайы  тоқталып  анықтайтын  сӛз  қолданыстары  
молынан  ұшырасады.  «Аялдай  отырып  оқыту»  әдісі  бойынша  мәтіндегі 
осындай  күрделі  сӛз  оралымдары  мен  тіркестердің  мән-мағынасы  анық-
талады.  
Екіншіден, әңгіменің композициялық құрылымы да кӛп қабатты болып 
келеді.  Себебі  шығарманың  ішінде  бірнеше  уақыт  кеңістігі  байқалады.  
Әңгімешінің  шегініс  жасауы,  келесі  бір  кейіпкердің  бастан  кешкенін 
әңгімелеуі,  баяндауы  кездеседі.  Оқырманның    оқиға  желісін,  ішкі  құрылы-
мының  аражігін  дұрыс  анықтауы  үшін  де  аялдай  отырып  оқу  арқылы 
жүргізілетін сұрақ-тапсырмалардың кӛмегі мол.  
Үшіншіден,  шығарманың  тұтас  композициялық  құрылымына  талдау, 
шығарма  мазмұнын    терең  меңгеріп,  келесі  сағаттарда  образдық  талдаулар 
жүргізу үшін  кӛмектеседі.  
Тұжырымдай  айтқанда,  «Оқу  мен  жазу  арқылы  сын  тұрғысынан  
ойлауды  дамыту»  жобасының  әдебиетті  оқытуда  тиімділігі    мол.  Білім 
алудың басты тетіктерінің бірі оқу мен жазу екендігі белгілі. Әдебиетті оқыту 
да  оқу  мен  жазу  әрекеттерімен  тығыз  байланысты.  «Оқу  мен  жазу  арқылы 
сын тұрғысынан  ойлауды дамыту» білім қабылдаудың осы екі ізденіс кӛзін 
топтық  іс-әрекеттер  негізінде    даму  бағытына    ұштастыруды  кӛздейді.  
Тұлғаның  ӛзіндік  ойлауы  мен  шығармашылық  мүмкіндіктеріне  үлкен  жол 
ашады.  
«Оқу  мен  жазу  арқылы  сын  тұрғысынан    ойлауды  дамыту»  жобасы 
әсіресе  қазақ  әдебиетін    оқытуда  тиімді  технология  ретінде    мол 
мүмкіндіктерге  жол  ашады.    Әдебиет  пәнінің  ӛнер  пәні  ретіндегі    табиғаты 
ерекше.  Оқушылардың  ӛзіндік  пікірі  мен  кӛзқарасын  қалыптастыруда  адам 
танымы мен  талғамын қалыптастыруда  үлкен рӛл атқаратын пән.  Әдебиет 
пәнін  оқытудың  басты  міндеттерінің  бірі  –  мәтінді  оқыту,  таныту, 
шығармашылық  жұмыстар  ұйымдастыруда  «Оқу  мен  жазу  арқылы  сын 
тұрғысынан    ойлауды  дамыту»  жобасының құрылымы,  әдіс-тәсілдер кешені  
әдебиетті  терең  меңгертуге  тиімді.  Шәкірттердің  әдебиет  пәніне  деген 
қызығушылығын  арттырады,  тұлғаның  ӛзін  дамытуына,    ішкі  шығарма-
шылық қуатын еркін падалануына, терең білім алуына жағдай жасайды. Бұл 
жоба білім берудің жаңа философиясына, жүйесіне сәйкес келеді.  

140 
 
«Оқу  мен  жазу  арқылы  сын  тұрғысынан  ойлауды  дамыту»  жобасы 
арқылы білім  беру ұғымының ӛзіндік  кӛзқарасы ауқымы кеңейе түседі.  
«Сын тұрғысынан ойлау» деген сӛздің ӛзі  кең, ойлау, ауқымды ойлау 
т.б.  жалпы  алғанда  оқушының  ой-ӛрісін  дамытатын  әрекеттер  құрылымы 
екендігін түсіндіреді. 
1.Оқушылармен жұмыс істеуде ұстазды жаңа деңгейге биіктетеді; 
2.Оқушының ой белсенділігін артыру ұғымын кеңейтеді. Барлық оқу іс-
әрекеттерн  тиімді арнаға   бағыттайды; 
3.Бүгінгі  білім  беру  жүйесінде  оқушының    оқу  мен  жазу  арқылы 
дамуына жол ашады;  
4.Оқушыларды  шығармашылыққа  бағыттау    барлық  сабақтарда, 
үздіксіз жүргізілетін  міндеттер екендігін айқындайды. 
5.Оқушыларды  үздіксіз  білім  алуға  бағыттау  жолдарын  танытады  т.б. 
оқу үдерісінің тиімді жолдарын нұсқайды.  
 
Ӛзін-ӛзі тексеру сҧрақтары мен тапсырмалары: 
 
1.Білім беру жүйесіндегі қандай жаңа технологиялар қолданылып жүр? 
2.Әдебиет пәнінде жаңа технологияларды тиімді пайдалану  үшін қандай оқу 
ұсытанымдарын ескерген орынды; 
3.Педагогикалық  технологиялар  жӛніндегі  анықтамалардың  метологиялық 
картасын түзіңіз; 
4.Оқытудың жаңа технолгияларының философиялық негізін түсіндіріңіз; 
5.Әдебиет  пәнінде  сын  тұрғысынан  ойлау  технологиясын  пайдаланудың 
тиімділігін дәлелдеңіз.  
  
Әдебиеттер тізімі 
1.Жұмажанова Т.Қ. Әдебиетті оқыту әдістемесі. А., Білім, 2009. -287 б. 
2.Бітібаева Қ. Әдебиетті оқыту әдістемесі. А., Рауан, 1997 -283 б. 
 
Қосымша: 
2.Мирсеитова С., Іргебаева Ә. Әрекеттегі RWCT философиясы мен әдістері.- 
Алматы: Атамұра, 2004. 
1.Әлімов  А.,    Мирсеитова  С.  Мектеп  және  жоғары  оқу  орындары:  ой 
қозғағыштар, ізденістер, табыстар.- Алматы: Верена, 2005. 
2.Әлімов  А.  Интербелсенді  әдістерді  жоғарғы  оқу  орындарында  қолдану.-
Алматы: Жедел басу баспаханасы, 2009. 
3.Жанпейісова М.М. Модульді оқыту технологиясы оқышыны дамыта оқыту 
құралы ретінде. Алматы, 2002. -180 б. 
4.Бабанский Ю.К. Оптимизация процесса обучения. – Москва, 1977. 
5.Беспалько В.П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения. Москва, 
1995. 
6.Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. Москва. 1996. 
7.Кларин М.В.  Инновации в мировой педагогике. Рига, 1995. 
8.Кларин М.В. Педагогическая технология. Москва, 1989.