28
білімділік-тәрбиелік маңызы айқындала түсті. Осындай жұмыстар барысында
әдебиет пән ретінде қалыптасып, тұрақтала бастады.
1959 жылы «Қазақ тілі мен әдебиеті» журналында қазақ әдебиеті
бағдарламаларының жобасы жарияланды.
1
Бұл жылдары 5,6,7-сыныптар
әдебиеттік оқу курсын ӛтетін орта буын сыныптар қатарында саналып, 8-
сынып әдебиеттің тарихи курсын оқитын жоғарғы сынып есебінде болған-
дықтан аталған бағдарламада әдебиеттану курсының барлық кезеңі бір сы-
ныпқа жинақталып, топталып берілді. Осы 1959 жылғы 8-сынып бағдар-
ламасына ХІХ ғасыр әдебиетінен С.Кӛбеев, С.Торайғыров, И.Дәукебаев
шығармалары енгізілді.
1961-1970 жылдар аралығында оқу бағдарламаларында осы айтылған
жүйеде еш ӛзгеріссіз беріліп отырған
2
.
1967 жылы республикалық мұғалімдер конференциясы болып ӛтті.
Республикадағы білім беру жүйесі, мектеп мәселелері сӛз етілді. Осыдан кӛп
ұзамай мектеп бағдарламаларында ӛзгерістер енді. Қазақ әдебиеті бағдарла-
маларында бастауыш сыныптар 1,2,3 болып, орта буын сыныптар 4,5,6,7-
сыныптар болып белгіленді.
1971 жылғы 4-7-сыныптарға арналған сегіз жылдық және орта мектеп
бағдарламаларын жарық кӛрді. Қазақ әдебиеті пәнінің бағдарламалары
біршама тұрақталып, 1980 жылға дейін осы аталған жүйеде беріліп келді.
1981-1982 оқу жылына арналған сегіз жылдық және орта мектеп
бағдарламасында әдебиеттік оқу сыныптарында авторлардың шығармалрын
іріктеуде кейбір ӛзгерістер болды
3
.
1986, 1987 жылы шыққан бағдарламаларда әдебиет пәнін ӛзге пәндер-
мен сабақтастыра оқыту кӛзделген. Тақырыптарға қатысты «Пәнаралық
байланыс» ұсынылған. Сондай-ақ 1986 жылғы бағдарламада авторлар
құрамы (Т.Ақшолақов, Ә.Дайырова, С.Тілешова, Р.Құтқожина) кӛрсетілген.
Қазақ ССР Халыққа білім беру Министрлігі бекіткендей 1989-90 оқу
жылынан бастап мектептер он бір жылдық болуына сәйкес қазақ әдебиетінің
жүйелі курсы 5-сыныптан басталатын болып белгіленді. Осыған сәйкес 1989
жылы аталған бағдарлама ӛңделіп, толықтырылып, қайта басылды
4
.
Еліміздің егемендігі ӛмірдің барлық саласына түбірлі ӛзгерістер әкелді.
«Демократиялы қазақ елі» атану үмітінен қуат алған еліміздің жаңа бастама-
ларына білім беру саласы нысан болды. Ендігі жерде білім беруді жетілдіру
мақсатындағы уақытша ӛтпелі бағдарламалар түзіле бастады.
1
Қазақ тілі мен әдебиеті. 1959. №8. -7 б.
2
Сегіз жылдық және орта мектеп программалары, 1966-1970 оқу жылына арналған.
Алматы: Мектеп, 1970.
3
Жолдыбаев М., Қоңыратбайұлы Ә., Қаратайұлы М. ХІХ және ХХ ғасырдағы қазақ
әдебиетінің жинағы (7 жылдық үшін). Алматы: Қазақстан баспасы. 1934. Б 132-138.
4
Жалпы білім беретін орта мектеп программалары 1989/90 оқу жылына арналған
/Қазақ тілі мен әдебиеті Ү-ХІ кластар үшін. Алматы: Мектеп, 1989. –213 б.
29
Алғашқы оқулықтар, ондағы әдеби материалдардың мазмұны.
Алғашқы орыс-қазақ мектептерінде оқу құралдары Ресейлік баспадан
шықты, ондағы әдеби материалдар орыс әдебиеті ӛкілдерінің шығармалары
болды.
Мысалы,
А.Е.Алекторовтың
«Русско-киргизская
азбука»,
А.Васильевтің «Букварь для киргиз», К.Ушинскийдің «Детский мир и
хрестоматия», «Родное слова» Л.Н.Толстойдың «Азбука» т.б. оқу құралдары
жарық кӛрді.
Сондай-ақ орыс тілінен аударылған әдеби материалдармен қатар қазақ
әдеби мұраларының үлгілернен құрастырылған оқулықтар болды. Қазақ
әдебиеті үлгілерін ең алғаш оқулыққа енгізіп, мектеп ӛміріне әкелуші –
Ы.Алтынсарин. Оның 1879 жылы Орынборда басылып шыққан оқу құралы
«Қырғыз хрестоматиясы» («Қазақ хрестоматиясы») қазақ оқулықтарының
алғашқы қарлығашы еді. «Қазақ хрестоматиясының» алғашқы мектептер
үшін ғана емес оқулық құруда ӛзінен кейінгі сан жылдардағы тәжірибеге
тигізген ықпалы орасан. «Қазақ хрестоматиясы» 1889, 1896, 1899 жылдары
ішкі мазмұнындағы оқу метериалдары қысқартылып, араб алфавитімен
«Махтуба» деген (Араб тілінде хаттар деген ұғымда) атаумен басылып
шыққан. 1906 жылы (А.Васильевтің редакциялауымен толықтырылып, орыс
алфавитінде жарық кӛрген нұсқасы) «Қазақ хрестоматиясы» қайта басылған.
Осы басылымында оқу материалдарының берілу тәртібі: 1. Балалар ӛмірінен
алынған
әңгімелер.
Орыс
хрестоматияларынан,
атап
айтқанда,
Л.Н.Толстойдың, И.Паульсонның т.б. хрестоматияларынан алынған;
2. Әртүрлі жинақтардағы адамдар ӛмірінен алынған әңгімелер;
3. Қазақ ақындарының таңдаулы ӛлең-жырларынан үзінділер;
4. Қазақтың мақал-мәтелдері.
Ы.Алтынсариннің оқулық жазудағы ұтымдылығы оқу материалдарын
дұрыс таңдап ала білуі. Ы.Алтынсарин ӛз оқулығында әлем әдебиетінен
тәлім-тәрбиелік мәні жоғары шығармаларды сұрыптай отырып, оны қазақ
балаларын оқытуда ұтымды пайдаланып отырған. Қазақ халқының әдеби
мұрасынының тәлімдік-тәрбиелік құнын дұрыс түсініп, қазақтың бай әдеби
мұрасын оқулық-хрестоматияға молынан енгізді. Ы.Алтынсариннің «Қазақ
хрестоматиясына» енген халық ауыз әдебиеті үлгілері:
1.Аңыз әңгімелер: «Лұқпан Хәкім», «Таза бұлақ», «Жиренше шешен» т.б.;
2.Ертегілер: «Қара батыр», «Тазша бала», «Алтын айдар» т.б.;
3.Эпостық шығармалар: «Қобыланды батыр», «Қазбек батыр» т.б.,
4.Әр тақырыптағы мақал-мәтелдер;
5.
Айтыс үлгілері.
Ы.Алтынсарин мектепте оқылатын оқу материалының танымдық,
тәрбиелік міндетінің жоғары болуын мақсат тұтты. Осы мақсатта ӛз тарапы-
нан бірнеше ӛнегелі ӛлеңдер, шағын әңгімелер жазды. «Қазақ хрестоматия-
сына» енгізілген материалдар оқушы бойында ізгілікті, еңбекті, кішіпейіл-
ділікті, қарапайымдылықты қалыптастыруды кӛздейді.
Ы.Алтынсариннің оқулық құрудағы бастамасы алғашқы мектептерде
жандана түсті. Бұл кезеңдерде жазылған оқу құралдары екі бағытта болды:
1.Тӛтенше оқу мектептеріне арналған имандылық сипаттағы оқулық-
тар. М.Нұрбайұлы «Қазақша әліппе», «Ғалия медресесі» (1910),
Достарыңызбен бөлісу: |
