ОЖСӨЖ мазмұны: Қайта құру саясаты

ОЖСӨЖ мазмұны: Қайта құру саясаты

1. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. 1 том. –Алматы, Атамұра, 1996. -544 б.
   
2. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. 2 том. –Алматы, Атамұра, 1998. -640 б.
   
3. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. 3 том. –Алматы, Атамұра, 2002. -768 б.
   
4. 
   Апполова Н.Г. Хозяйственное освоение Прииртышья в конце ХҮІ первой половине ХҮІІІ в. М., 1976
   
5. 
   Абиль Е.А. История государства и права Казахстана. Курс лекции, (3-е издание) Караганда, ТОО «Учебная книга», 2005.-256 с.
   
6. 
   Қазақстан тарихы. Энциклопедиялық анықтамалық. –Алматы: Аруна LTD, ЖШС, 2006. -768 б.
   
7. 
   Алтын Орда: қазақ хандығы (1бөлім) /Қазақ және орыс тілдерінде/Ред.А.Сәрсенбаев, М.Қойгелдиев, К.Байпақов, Б.Көмеков. Алматы, Аруна, 2004.-224 б.
   
8. 
   Байпаков К., Нұржанов А. Ұлы Жібек Жолы және Ортағасырлық Қазақстан. –Алматы:Қазақстан, 1992. -208 б.
   
9. 
   Жұмаханов Т., Жұматаев Б. Қазақ хандығы (ІІ бөлім). –Алматы: Аруна, 2006.-224 б.
   
10. 
    Агаджанов С. Очерки истории огузов и туркмен Средней Азии. ІХ-ХІІІ вв. Ашхабад, 1969.
    
11. 
    Ахынжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. А, 1991Казахская ноциональная одежда. Алма-Ата, Жалын, 1976.
    
12. 
    Аспендияров С.Қазақстан тарихының очерктері. А,Санат,1994.
    
13. 
    Абусеитова М.Х. Казахстан и Центральная Азия в ХҮ-ХҮІІ веках: история, политика, дипломатия. Алматы, «Дайк-Пресс», 2002.
    
14. 
    Байпаков К. Древние города Казахстана. Алматы, Аруна LTD,2005.-316 стр.
    
15. 
    Средневековые города Казахстана (Книга -альбом) –Алматы, Өнер, 2006. -200 с.
    
16. 
    Батырша-ұлы Б. Мысыр Мамлүк мемлекетінің Дешті-Қыпшақпен байланыстары. ХІІІ-ХҮ ғғ. Зерттеу. –Алматы: Экономика, 2005. -352 б.
    
17. 
    Джанибеков У. Культура Казахского ремесла. Алма-Ата.(Өнер), 1982.
    
18. 
    Төлентаева К.Ә. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. –Алматы: «Зият Пресс», 2006. -168 б.
    
19. 
    Байпаков К. Средневековые города на Великом Шелковым пути. А,1991.
    
20. 
    Байпаков К, Ерзакович Л.Б.,По следам древних городов Казахстана. А, Ғылым, 1990.
    
21. 
    Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия. Соч. Т-І. М,1963.,Т-2,1964., Т-3, 1965.
    

22. 
    Бартольд В.В. Очерки историй Семиречья. Соч. Т-2. М.,1963.
    
23. 
    Бичурин И.Я. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. Т. 1-3. М,Л.1950-1953,1956.
    
24. 
    Гумилев Л. Древние тюрки. М.,Л.,1991.
    
25. 
    Кадырбаев А.Ш. Очерки истории средневековых уйгуров, ждалаиров, найманов и киреитов. Алматы, 1993.
    
26. 
    Казахстан, Средняя и Центральная Азия в ХҮ-ХҮІІІ вв. А,1983.
    
27. 
    Караев О. История Караханского каганата. Фрунзе, 1983.
    
28. 
    Кляшторный С.Г. Кыпчаки в рунических памятниках. Л.,1986.
    
29. 
    Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Казахстан летопись трех тысячелетий. Алматы, Рауан, 1992. 346 стр.
    
30. 
    Кумеков Б.Е. Государство кимаков ІХ-ХІ вв. По арабским источникам. А,1972.
    
31. 
    Маданов Х. Қазақ мәдениетінің тарихы. Алматы, 1998.
    
32. 
    Тарих –адамзат ақыл-ойының қазынасы. Он томдық. –Астана: Фолиант, 2005. -472 б., суретті.; Т-ІІІ, Ортағасырлық тарихи ой. -Астана, 2005
    
33. 
    Черников С.С. Восточный Казахстан в эпоху бронзы. М. Л. 1966.
    
34. 
    Акимов К.А. К проблеме происхождения номадизма в аридной зоне Древнего Казахстана Алма-Аты, 1966.
    
35. 
    Толыбеков С. Кочевое общество казахов в 18- начале 20 веков Алма-Ата 1971 г.
    
36. 
    Кадырбаев М.К. Хозяйство казахов на рубеже 19-начале 20 веков. Алма-Ата 1986 г.
    
37. 
    Романов Ю.И. Укрепление энергетической базы республики военные годы. Алма-Ата 1974 г.
    
38. 
    Козыбаев М.Л. Казахстан – арсенал фронта. Алма-Ата 1957 г.
    
39. 
    Казахстан в период Великой Отечественной войны. Алма-Ата, 1957 г.
    
40. 
    Очерки экономической истории Казахской ССР 1860-1970 гг. Алма-Ата .1974
    
41. 
    Кондратьев Н.Д. Проблемы экономической динамики. М., 1989 г.
    
42. 
    Экономические основы и политика разгосударствления и приватизации собственности в республике Казахстан. Алма-Ата 1993 г.
    
43. 
    Казахстан на пути к рынку. Алма-Ата 1994 г.
    
44. 
    Берденова К.А. Евразийство в экономической и этнополитической истории Казахстана. А, Экономика. 1997 г
    
45. 
    Чуланов Н.Е. Промышленность дореволюционного Казахстана. Алма-Ата, 1961г.
    
46. 
    Масанов Н.Е. Проблемы социальной экономической истории Казахстана на рубеже 18-20 вв. Алма-Ата, 1984 г
    
47. 
    Сулейменов Б. Аграрный вопрос в Казахстане в последней трети 19 начале 20 вв. Алма-Ата, 1963 г.
    
48. 
    Бекмаханов Е. Казахстан в 20-40-е гг. 19 века. Алма-Ата, 1974 г.
    
49. 
    Фридман Ц.Л. Банки и кредит в дореволюционном Казахстане. Алма-Ата, 1974
    
50. 
    Учебное пособие по экономической истории Казахстана. Алматы, 1994 г.
    
51. 
    Баишев С.Б. Очерки экономической истории Казахстана (1861-1970)
    
52. 
    Абылхожин Ж.Б. Очерки социально-экономической истории Казахстана 20 в. Алматы, 1997 г.
    
53. 
    Экономическое развитие Казахстана и критика буржуазных фальсификаторов. Алматы,1978 г.
    

54. 
    Народное хозяйство Казахстана. Алма-Ата, 1970 г.
    
55. 
    Казахстан на современном этапе экономической реформы. Алматы, 1996 г.
    

1. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. 1 том. –Алматы, Атамұра, 1996. -544 б.

2. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. 2 том. –Алматы, Атамұра, 1998. -640 б.
   
3. 
   Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. 3 том. –Алматы, Атамұра, 2002. -768 б.
   
4. 
   Апполова Н.Г. Хозяйственное освоение Прииртышья в конце ХҮІ первой половине ХҮІІІ в. М., 1976
   
5. 
   Абиль Е.А. История государства и права Казахстана. Курс лекции, (3-е издание) Караганда, ТОО «Учебная книга», 2005.-256 с.
   
6. 
   Қазақстан тарихы. Энциклопедиялық анықтамалық. –Алматы: Аруна LTD, ЖШС, 2006. -768 б.
   
7. 
   Алтын Орда: қазақ хандығы (1бөлім) /Қазақ және орыс тілдерінде/Ред.А.Сәрсенбаев, М.Қойгелдиев, К.Байпақов, Б.Көмеков. Алматы, Аруна, 2004.-224 б.
   
8. 
   Байпаков К., Нұржанов А. Ұлы Жібек Жолы және Ортағасырлық Қазақстан. –Алматы:Қазақстан, 1992. -208 б.
   
9. 
   Жұмаханов Т., Жұматаев Б. Қазақ хандығы (ІІ бөлім). –Алматы: Аруна, 2006.-224 б.
   
10. 
    Агаджанов С. Очерки истории огузов и туркмен Средней Азии. ІХ-ХІІІ вв. Ашхабад, 1969.
    
11. 
    Ахынжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. А, 1991Казахская ноциональная одежда. Алма-Ата, Жалын, 1976.
    
12. 
    Аспендияров С.Қазақстан тарихының очерктері. А,Санат,1994.
    
13. 
    Абусеитова М.Х. Казахстан и Центральная Азия в ХҮ-ХҮІІ веках: история, политика, дипломатия. Алматы, «Дайк-Пресс», 2002.
    
14. 
    Байпаков К. Древние города Казахстана. Алматы, Аруна LTD,2005.-316 стр.
    
15. 
    Средневековые города Казахстана (Книга -альбом) –Алматы, Өнер, 2006. -200 с.
    
16. 
    Батырша-ұлы Б. Мысыр Мамлүк мемлекетінің Дешті-Қыпшақпен байланыстары. ХІІІ-ХҮ ғғ. Зерттеу. –Алматы: Экономика, 2005. -352 б.
    
17. 
    Джанибеков У. Культура Казахского ремесла. Алма-Ата.(Өнер), 1982.
    
18. 
    Төлентаева К.Ә. Қазақстан тарихы. Оқу құралы. –Алматы: «Зият Пресс», 2006. -168 б.
    
19. 
    Байпаков К. Средневековые города на Великом Шелковым пути. А,1991.
    
20. 
    Байпаков К, Ерзакович Л.Б.,По следам древних городов Казахстана. А, Ғылым, 1990.
    
21. 
    Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия. Соч. Т-І. М,1963.,Т-2,1964., Т-3, 1965.
    
22. 
    Бартольд В.В. Очерки историй Семиречья. Соч. Т-2. М.,1963.
    
23. 
    Бичурин И.Я. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. Т. 1-3. М,Л.1950-1953,1956.
    
24. 
    Гумилев Л. Древние тюрки. М.,Л.,1991.
    
25. 
    Кадырбаев А.Ш. Очерки истории средневековых уйгуров, ждалаиров, найманов и киреитов. Алматы, 1993.
    
26. 
    Казахстан, Средняя и Центральная Азия в ХҮ-ХҮІІІ вв. А,1983.
    
27. 
    Караев О. История Караханского каганата. Фрунзе, 1983.
    
28. 
    Кляшторный С.Г. Кыпчаки в рунических памятниках. Л.,1986.
    
29. 
    Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Казахстан летопись трех тысячелетий. Алматы, Рауан, 1992. 346 стр.
    
30. 
    Кумеков Б.Е. Государство кимаков ІХ-ХІ вв. По арабским источникам. А,1972.
    
31. 
    Маданов Х. Қазақ мәдениетінің тарихы. Алматы, 1998.
    
32. 
    Тарих –адамзат ақыл-ойының қазынасы. Он томдық. –Астана: Фолиант, 2005. -472 б., суретті.; Т-ІІІ, Ортағасырлық тарихи ой. -Астана, 2005
    
33. 
    Черников С.С. Восточный Казахстан в эпоху бронзы. М. Л. 1966.
    
34. 
    Акимов К.А. К проблеме происхождения номадизма в аридной зоне Древнего Казахстана Алма-Аты, 1966.
    
35. 
    Толыбеков С. Кочевое общество казахов в 18- начале 20 веков Алма-Ата 1971 г.
    
36. 
    Кадырбаев М.К. Хозяйство казахов на рубеже 19-начале 20 веков. Алма-Ата 1986 г.
    

5. 
   Пән бойынша дәрістердің конспектісі.
   

№1 Дәріс

ҚЭТ пәні Қазақстан жетіндегі ежелгі дәуірден бастап күні бүгінгі тарихи экономикалық дамуы үрдістерін тарихи талдаудан өткізіп баяндалады. Қазақстан территориясындағы тас дәуірі кезеңіндегі алғашқы адамдардың ең алғашқы еңбек құралдары, олардың қолданылуы мен ортағасырларға дейінгі адамдардың санасының жетіліп алғашқы техникалық құралдарды пайдалануы, қалалар мен қалалық қоныстардың пайда болуы, алғашқы кен өндірісі, сауда-ақшы қатынастары, қала мен дала мәдениетінің өзара қарым –қатынастары шеңберінде қызықты суреттеледі. Жаңа дәурдегі Қазақстанның Ресейге қосылуынан кейінгі алғашқы капиталистік өндірістер, өнеркәсіп орындарының ашылуы, темір жол құрылыстары тб көптеген Қазақстан экономикасын негізгі өзегеі болған нысандар сөз болады. Осылайша біртіндеп қазіргі кезеңдегі еліміздегі өнеркәсіп пен мемлекеттік экономикалық саясаттың өзіндік бағыттары мен даму үрдістері, қиыншылықтары мен қарама-қайшылықтары, экономикалық саясатты жүзеге асырудағы басты кедергілер туралы студенттерге жеткізу негізгі басшылыққа алынады.

Қазақстан тарихы. 5 том. Алматы. 2003 ж.

Берденова А. А. Қазақстанның экономикалық тарихы. 2005 ж.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. 
   Қазақстанның экономикалық тарихы пәннің мақсаты.
   
2. 
   Пәннің міндеті.
   

Ерте палеолит дәуірі – 600мың жылдан астам уақытқа созылады. Ерекшеліктері: алғашқы адамдардың еңбек құралдарын жасай білуі, аң аулау, терімшілікпен айналысу, тобыр болып бірігуі, хайуаннан еңбек құралдарын жасауы нәтижесінде бөлектенуі. Климаттың жылы және құрғақ болуы. Ерте палеолит дәуірінде тас құралдар жасау тәсілі- жарып түсіру техникасы, яғни малтатас мәдениеті деп аталды. Орта палелолит дәуірі (б.з.д. 140-40 мың.ж.) ежелгі адамдар оңтүстікте Қаратау жотасынан солтүстікте Есіл өзенінің жоғарғы ағысына дейін, батыста Сарысу өзенінің орта ағысынан шығыста Ертіс өзенің жоғарғы ағысына дейінгі арлықты мекендей бастады. Ерекшеліктері: от алуды үйрену, алғашқы діни сенімнің қалыптасуы, аналық рулық қоғамның белгілерінің байқала бастауы, неандерталь адамның пайда болуы. Осы кезеңде тас өңдеу әдісі жетілдіре түсті. Еңбек құралдарын жасау тәсілі – нуклеустік. Кейінгі палеолит дәуірі бұл кезең уақыты бұдан бұрынғы 35-30 мың жыл – 12-10 мың жылдар аралығы. Бұл – адамзаттың кең тарап қоныстанған және нәсілдер мен нәсілдік топтардың құрылған кезеңі. Ерекшеліктері: қазіргі адамға ұқсас кроманьондықтың қалыптасуы, жеңіл найза, ілмекті сүңгі, болас жасап, баспана салу, өнер мен діни сенімнің дамуы, аналық рулық қауым белгілерінің орнауы. Тас құралдарын жасау тәсілі – ретушьтік. Мезолит дәуірі бұл кезең шамамен 7 мың жылға созылды. Бұл кезең аз зерттелген, сондықтан Қазақстан жерінен табылған ескерткіштер де сирек. Ерекшеліктері: климат жылынып, мұз еруі басталды, ірі жануарлар азайып, кішігірім аң-құстар пайда болды, жебелі садақ, бумеранг, балық аулау құралдары, қайық шықты, дәнді дақылдарды өсіруге қадам жасалып, жануарларды қолға үйрете бастады. Мезолит дәуірінің ең маңызды өнертабысы- садақ. Неолит дәуірі бұл кезеңде экономикалық қоғамдық өрлеу басталды. Ерекшеліктері: жерді өңдеу, мал шаруашылығымен айналысу, қыш ыдыс жасау, тігін тігу, кен өндіру. Адамдар тасты кесуді, жонуды, жылтыра тегістеуді меңгерді. Еңбек құралдарын дайындаудағы ірі жаңалық – тас сыналар жасау.

Қазақстан тарихы. 5 том. Алматы. 2003 ж.

Берденова А. А. Қазақстанның экономикалық тарихы. 2005 ж.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

3. 
   Ежелгі адамның қалыптасуы.
   
4. 
   Ежелгі адамдардың еңбек құралы.
   

Қазақстан тарихы. 5 том. Алматы. 2003 ж.

Берденова А. А. Қазақстанның экономикалық тарихы. 2005 ж.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

5. 
   Түргештердің шаруашылығын ата
   
6. 
   Түріктердің мәдениеті.
   
7. 
   Түргештердің территориясы
   

Оғыздар қоғамында жеке меншік қалыптасып дами бастайды, ақсүйек байлар тобы жеделдете бөлініп шығып жатады. Малға жеке меншік – мүліктік теңсіздіктің негізі болып табылады. Бай ақсүектермен бірге қауымның қатардағы мүшелері, кедейлер мен құлдар бұқарасы тіршілік етті. Оғыздардың басты шаруашылығы интенсивті түде мал өсіру болды.

Көшпелілермен қатар елде жартылай отырықшы және отырықшы жұрттың жинақты топтары да күн көрген. 10-11ғғ.ортағасырлық авторлар қалалар мен отырықшы қыстақтар қатарында Жент, Сауран, Қарнақ, Сүткент, Фараб, Сығанақты атап өтеді. Малынан айырылған көшпелілер отырықшы тірлігіне ауысады. Олардың басты кәсібі енді егіншілік пенқолөнерболды. Оғыздардың көшпелі даласы Мауренахр, Хорезм мен Жетісу сияқты, егіншілігі дамыған көгалды аймақтармен тығыз байланыс жасап тұрған.

Кимектер тарихының ерте кезеңі яньмо тайпасымен байланысты, ол батыс түріктері арасында 7ғ.болған оқиғаға орай, қытай деректерінде аталып өтеді. Синологтер яньмо тайпасымен имек тайпасы екеуін бір тайпа деп есептейді. Кимектер мен қыпшақтарбір халық деп осы күнге дейін айтылып келген пікір қате, өйткені орта ғасырдағы жазба деректер мәліметі оларды тек өз алдына екі бөлек халық, бірақ түрік тілді туыс этнос деп қарауға мүмкіндік береді. Телелер тайпасының бірі болып саналатын яньмо 7ғ. басында Моңғолияның солтүстік-батысын мекендеген. 7ғ. орта тұсында имектер Алтай тауының теріскей аудандары мен Ертіс өңіріне көшіп келеді. 656ж. Батыс түрік қағанаты құлағаннан кейін тайпаның оқшаулануы басталды. Расында келсек тап сол кездері кимек тайпалары одағының өзегі пайда болды. Кимектер тайпаларының басшысы «Шад - түрік» деп аталған.

Қазақстан тарихы. 5 том. Алматы. 2003 ж.

Берденова А. А. Қазақстанның экономикалық тарихы. 2005 ж.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. 
   Кимектердің шаруашылығын ата
   
2. 
   Кимектердің саяси тарихы.
   
3. 
   Кимектердің территориясы.
   

Б.з.б. ІІІ-ІІ ғасырлар – жібек жолымен алғашқы сауда байланысы жасалған. Ұлы Жібек жолы – Шығыс пен Батысты байланыстырып, Жерорта теңізінен Қытайға дейін Еуразияны қақ жары өтетін керуен жолының жүйесі. Қазақстан жеріндегі Ұлы Жібек жолының негізгі бағыттары Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан арқылы өтіп, 4 тармаққа бөлінді: батыстан шығысқа бағытталған жол; Іле бағыты; Еуропа бағыты; Орталық және Шығыс Қазақстан бағыты. Сырдарияны бойлай жүретінкеруен жолындағы еі ірі қалалар – Отырар мен Шауғар. Отырар - көптеген керуен жолдары түйсетін қала. Орталық және Шығыс Қазақстан бағытындағы «Хан жолы» деп аталатын соқпақ бағыты. Тараз қаласы – талас өзені – Мойынқұм, Бетпақдалада – Атасу өзені. Қазақстанда заттық мәдениеттің 25 мыңға тарта ескерткіші бар. Олар негізінен Сыр бойына, Отырар алқабына, Маңғыстау мен Үстіртке, Ұлытау төңірегіне, Талас-Шу аңғарына, Жетісу мен Ертіс сыртына шоғырланған. Қазақстанның ежелгі және ортағасырлық қалаларының ірілері Отырар (Фараб), Тараз, Сығанақ, Түркістан (Йасы, Яса), Баласағұн, Суяб (Ақбешім), Сауран, Сайрам, Сарайшық.Отырар – ХҮІІІ ғасырдан астам өмір сүрген ұлы қала, бүгінде өзінің үйіндісінің ауқымымен қайран қалдыратын алып төбеге айналған. Отырардың берік қамалы, айнала қазылған сулы ор үстіндегі аспалы көпірлерімен жабдықталған үш қақпасы боған.Ақша соғатын орынның, қолөнершілер тұрағының, су құбырының, нәжіс жүйесінің болуы мұндағы қала тіршілігінің астаналық сипатта болғанын көрсетеді. Тараз – ҮІ ғасырдың өзінде-ақ белгілі болған ең көне қалалардың бірі.

Арабтар басқыншылығы Орта Азияның өмір тіршілігіне қатты ықпал етеді. Кейбір деректерге қарасақ , Талас Алатауының баурайларында Джумишлагу мен Манкент қалалары, Арыстың орта ағысында орталығы Ұсбаникетте орналасқан Кеңжиде округі құрылады. Отырар көгалды аймағында Кедер, Весидж бен Борық қалалары, Шаввғар өңірінде - Яссы, Шағлжан, Қарнақ, Қарашақ, Сауран, Сырдарияның төменгі бойында – Сығанақ, Жент, Асанас, Баршакент, теіскей жоталарда – баладж бен Берукет қалалары пайда болады.

Жетісудың оңтүстік – батысындағы жаңа қалалар саны да өседі. Талас алқабында – Жікіл, Балу, Шелжі, Текабкет, Көлсұс, Кенжек қалалары. Шу алқабында Баласағұн бас қалаға айналады. Сол сияқты қалалар Шығыс Қазақстанда да, Ертіс бойында да пайда болады. Деректер бұл қалалардың қимақтар меншігінде болғанын айтады. Олардың ішіндегі ең ірісі - хан сарайы Имақия болды.

Қазақстан тарихы. 5 том. Алматы. 2003 ж.

Берденова А. А. Қазақстанның экономикалық тарихы. 2005 ж.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. 
   Ұлы жібек жолының тарихы.
   
2. 
   Ұлы жібек жолының тармақтары.
   
3. 
   Ұлы жібек жолының экономикалық маңызы.
   

Алтын Орда – көп ұлтты мемлекет көшпелі халқы негізінен түркі тілдес тайпалар – қыпшақтар, наймандар, қаңлылар т.б. Отырықшы халқы – Еділ бұлғалары мордавалар, орыстар, хорезмдіктер. Мемлекет Жошы хан әулетінің меншігі болып саналды. Ханнан кейінгі әлеуметтік басқарудың ең жоғарғы тобы – сұлтандар. Ордада ұлыстық жүйе қалыптасып, батый хан тұсында мемлекет екіге бөлінді: Оң қанат – Батый хан билігі; Сол қанат – Орда ежен ханның билігі. Алтын орданың соңғы билеушісі Шейх Ахмед 1502ж қайтыс болғаннан кейін Алтын Орда мемлекет ретінде жойылды.

Ақ Орданың негізін қалаушы – Орда Ежен. Территориясы: Сырдария алқабы, Арал теңізінің солтүстік-шығысынан Есіл, Сарысу өзендеріне дейінгі жерлер. Астанасы – Сығанақ. Халқы - өзбек-қазақ. Алғашқы ханы – Сасы Бұға.

Ноғай ордасы (Ноғайлы) – XIV ғасырда Алтын Орданың ыдырауы нәтижесінде пайда болған мемлекет. Ноғай Ордасы Алтын Орданың әскери қолбасшысы Ноғай әскерлерінің құрамына енген тайпалар мен маңғыт тайпаларынан құралған.Түркі тілдес халық – ноғайлар Еділден Ертіске дейін, Каспий және Арал теңіздерінен Түменге дейінгі жерлерде көшіп жүрген. Орданың орталығы – Жайық өзені сағасындағы Сарайшық қаласы болды. Әлемге билік жүргізген Алтын Орда ыдырап, оның орнына Қазақ хандығы, Астрахань хандығы, Ноғайлы және Көк Орда қонысын иеленген Қазан Ордасы, тағы басқа хандықтар дүниеге келіп, XVI ғасырда күш-қуаты бар жеке мемлекеттер ретінде белгілі болатын. Алайда, Ноғай Ордасындағы алауыздық бүкіл түркі дүниесіне қасірет әкелген еді. Ноғайлар жауға есесін жіберіп, жақынын қарақтауға көшті.Ноғай Ордасының әміршілері Мамай би мен Ағыс батыр 1523 жылы Қажы Тархан (Астрахань) түбінде өздерінің қандас бауырларын – Махмет-Герей хан бастаған 30 мыңдық Қырым әскерін қапыда басып, түгел қырып тастайды. Осының алдында ғана Алтын Орданың батыс бөлігін бірұтас ұлысқа айналдырмақ болып, ант ішіскен қандас бауырлар бірінің түбіне бірі жетеді. Сөйтіп, Русь мемлекетіне Еуразияны жаулап алуға өздері жол ашады. Орыс мемлекеті Қазан мен Астрахань хандықтарына көз алартатын дәрежеге жетеді. Содан, XVI ғасырдың 2-жартысында Ноғай Ордасы бірнеше мемлекеттік бірлестіктерге ыдырап кетті.

XIV ғ. ортасы – XVI ғ. басында Оңтүстік – Шығыс Қазақстан аумағы Моғолстан мемлекетіне кірді. Бұл мемлекет XIV ғасырдың ортасында Орта Азияның оңтүстік-шығыс бөлігі, Жетісу мен Шығыс Түркістан жерінде Шағатай ұлысы ыдырағаннан кейін құрылды. Моғолстан мемлекетінің негізін салушы – дулат тайпасының басшысы Әмір Болатшы. Билеушісі – Тоғылық Темір хан (1348-1362 ж.ж.). Астанасы – Алмалық (Іле алқабында). Территориясы – Оңтүстік-Шығыс Қазақстан, Қырғыстан, Шығыс Түркістан. Моғолстанның шекарасы туралы Мұхаммед Хайдар Дулати «Тарих-и-Рашиди» еңбегінде жазған: «Шекарасының ұзындығы мен ені 7-8 айлық жол. Баркөл, Ертіс – Көкше теңіз – Түркістан-Ташкент, Ферғана, Қашғар, Ақсу аралығы». Орталық аймағы – Жетісу. «Моғолстан» атауы «монғол» сөзінен шыққан. Өйткені түрік және парсы деректерінде монғолдарды осылай атаған. Халқы: дулат, қаңлы,керей, арғын, үйсін, т.б. тайпалар. Дулаттар – ең қуатты тайпа. Бұл тайпалардың көпшілігі кейін қазақ халқының құрамына енді, ал Тянь-Шань етегі мен Шығыс Түркістанды мекендеген тайпалар қырғыз және ұйғыр халықтарын құрады.Моғолстанның алғашқы ханы Тоғылық Темір өз билігін нығайту үшін илам дінін тірек етті.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

Қазақстан тарихы. 5 том. Алматы. 2003 ж.

Берденова А. А. Қазақстанның экономикалық тарихы. 2005 ж.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. 
   ІХ ғ. Қалалардың экономикалық маңызы.
   
2. 
   ХІІІ ғ. Қалалардың саудадағы маңызы.
   

Қазақ хандығының пайда болу тарихы ХҮ ғ. ІІ ж. басталды. Ол Қазақстан жерінде ХІҮ-ХҮ ғғ. болып өткен әлуметтік-экономикалық және этникалық-саяси процестердің заңды қорытындысы. Өзбек ұлысында тұрған қазақ халқының ХҮ ғ. 50 ж.соңынан 60 ж. аяғына дейін Жетісуға ауа көшуі әдеттегі көшу емес еді. Мұның өзі еңбекшілердің фоедалдық езгіге, көбейе түскен салықтар мен міндеткерліктерге, феодалдық тартыстар мен соғыстың шексіз ауыртпалығына деген қарсылығы еді. Әбілқайырмен жауласқан Ақ Орда хандары әулетінің билігін қалыпына келтіру үшін шайбанилықтарға қарсы күресіп жүрген Жәнібек пен Керей сұлтандар халық бұқарасының наразылығын пайдаланды. Өздерінің таптық мақсатын кқздеп, билік үшін күресе отырып, олар сонымен қатар қазақтардың саяси тұрғыдан бірігуіне және Қазақ хандығының құрылуына себептесті. Сөйтіп 1465-1466 жж. Шу мен Талас аралығында Қазақ хандығы құрылды. Қазақ хандығы жөнінде негізгі дерек Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарих-ир-Рашиди» еңбегі. Алғашқы қазақ хандары хандықтың аумағын кеңейтуге, Сырдария өңіріндегі қалалар мен Шығыс Дешті Қыпшақтың қырларындағы өз билігін нығайтуға бағытталған белсенді сыртқы саясат жүргізді. Қазақ халқы мемлекетінің негізін қалаған Керей мен Жәнібек хандар қазақ тайпаларын біріктіруге көп күш жұмсады. ХҮ ғасырдың соңғы ширегінде Жетісудың тайпалары мен руларын Қазақ хандығына біртіндеп қосу процесі одан әрі жалғасты.

Қазақстан тарихы. 5 том. Алматы. 2003 ж.

Берденова А. А. Қазақстанның экономикалық тарихы. 2005 ж.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. 
   Моңғол шапқыншылығының Қазақстанды жаулап алу тарихы.
   
2. 
   Моңғол шапқыншылығының экономикалық зардаптары.
   
3. 
   Моңғолдардың Қазақстан қалаларын жаулап алуы.
   

Қазақ хандығы көшпелі ақсүйектер басымдығы артқан Әбілхайыр хандығы және Моғолстанның ішкі саяси қақтығыстарының нәтижесінде құрылды.Шығыс Дешті-Қыпшақ пен Жетісуда тұратын ру, тайпа көсемдері саяси тәуелсіздікке ұмтылып, Әбілхайыр мен Есен-Бұғаның билігіне мойынсұнбады. Сондықтан, ХV ғасырдың 40-50-жылдары олар Керей мен Жәнібектің маңына: Қаратау, Сырдария, Түркістанның солтүстігіне топтаса бастады. ХV ғасырдың аяғында Қазақ хандығының территориясы: батыс Жетісу, Оңтүстік Қазақстан қалалары, Қаратау аймағы. Сырдария, Солтүстік Аралдың төменгі ағыстары, Орталық Қазақстанның көп бөлігі.

Қасым хан тұсында Қазақ хандығы күшті мемлекетке айналды. Оның шекарасы батыста Жайыққа, оңтүстік батыста Сырдарияның оң жағалауына дейін жетіп, Сыр бойындағы қалаларды қосып алды. Солтүстіктее Қасым ханға бағынышты қазақтар жайлаулары Ұлытау мен Балқаштан әрі асып кетті. Қасым ханнан кейін ыдырай бастаған Қазақ мемлекетін қалпына келтірген Ақназар хан.Сыртқы қауіпке тойтарыс беру, ел ішіндегі алауыздықты бәсеңдету мал және егін шаруашылығының, сауданың дамуына жағдай жасады. Орыс мемлекетімен, Орта Азия халықтарымен байланыс, әсіресе сауда қатынасы жақсара түсті. Сауран, Түркістан қалаларын өзіне қаратты. Әз Тәуке шығысында жоңғарлардан төнген қауіптің алдын алу ұшін батысындағы Ресей патшалығымен сауда-саттық қатынасын, елшілік байланыстарды жолға қойды.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

Қазақстан тарихы. 5 том. Алматы. 2003 ж.

Берденова А. А. Қазақстанның экономикалық тарихы. 2005 ж.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. 
   Жәнібек пен Керей тұсындағы қазақ хандығы.
   
2. 
   Қазақ хандығының құрылуының алғы шарттары.
   

Қазақ хандығы ең жоғарғы қуаттылығына XVI ғасырдың бірінші ширегінде Қасым хан тұсында жетті. Территориясы: Жайық өзені, Сырдария, Ұлытау, Балқаш көлі, Жетісудың бір бөлігі. Қасым ханның басты мақсаты: Сыр бойындағы қалаларды қайтадан өз иелігіне қосу. Қасым хан әдет-ғұрыптарды бір жүйеге келтіріп, алғаш рет заңдар жинағы «қасым ханның қасқа жолын» шығарды. Қасым билігінің соңғы кезендері тыныштық заман болды. Ол халыққа хан билігін мойындата отырып, ел бірлігін сақтай білді. Сауда дамып, Сауран қаласы сауда орталығына айналды.

Қазақ халқы негізінен мал өсірумен айналысты. Төрт түлік малдың ішінен әсіресе, қой, жылқы, түйе көбірек өсірілді. Күнделікті тұмыста қойдың маңызы зор болды. Оның еті тамақтың негізгі түрі ретінде саналды. Жылқы да өте пайдалы мал болды. Оның әрі көлік әрі тамақтық маңызы бар еді. Жылқы етінен неше түрлі тамақ дайындалынды. Көшпелі мал шаруашылығымен айналысқандықтан түйе күш-көлік ретінде кеңінен пайдаланылды. Сонымен қатар оның сүтінен аса бағалы сусын – шұбат ашытылды.

Ол кездегі халық егін егумен де айналысты. Әсіресе ол оңтүстікте өрістеді. Көбіне тары, сонымен қатар бидай, арпа, жүгері де егілді. Егін егу әсіресе Сырдария, Талас, Шу, Іле, ЕРТІС ӨЗЕНДЕРІНІҢ АЛҚАПТАРЫНДА КЕҢІРЕК ЕТЕК АЛДЫ. Оңтүстік Қазақстанда бау-бақша өсірілді.

Қазақстан тарихы. 5 том. Алматы. 2003 ж.

Берденова А. А. Қазақстанның экономикалық тарихы. 2005 ж.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. 
   Қасым хан тұсындағы Қазақ хандығының жағдайы.
   
2. 
   Қасым ханның жүргізген саясаты.