92
− белгілі мерзімде ЭЕМ жұмысындағы тұрып қалу жағдайында ақпарат
беру жүйесін резервілеу жүйесін анықтау ;
− маршруттардағы жүрістер мен барыстардың санын (жылжымалы құрам
бірлігіне қатысты алғанда) анықтау;
− жұмыстың орындалу ұзақтығын және т.б. анықтау.
Бұл көрсеткіштер недәуір қарапайым критерийлік қызметтерді құрайды,
сол ретте мыналар жиі қолданылады:
- тасымалданатын жүк
санын максимизациялау;
- тапсырылған тасымалды орындау үшін қолданылатын көліктер санын
минимизациялау;
- суммарлық
көлік жұмысын минимизациялау;
- жалпы аралықтарды минимизациялау.
Тиімділеу критерийлерінің жалпы көрінісі 26-суретте берілген.
26-сурет. Тиімділеу критерийлері
Көп критерийлі қаулыларды қолдану кезінде критерийлердің өзара
жақындығы мен өлшемдестігі (компромисс) сауалы туындайды. Басқаруды
тиімділеу мәселелерін шешу әдістері екі түрге: нақты және жақын түрлерге
бөлінетіндігін атап өту қажет.
93
27-сурет. Жүк тасымалын тиімділеу міндеттерін шешу әдістерінің классификациясы
Ұсақ партиялардың тасымалын жоспарлау міндеттері көліктердің жүк
сыйымдылығы жүк қабылдаушылардың қажеттілігінен асып кеткен жағдайда
пайда болады. Мұндай тасымалдар, ереже бойынша қалалық жағдайларда
орындалады, ал бұл келесі сәттерді қосып алады:
− көліктік құралдар жұмысында тиеу-түсіру жұмыстарына көп уақыт
кетеді және біраз уақыт жүктерді орна лас тыруға жұмсалады.
− қалалық қозғалыстың интенсивтілігі мен қаланың көліктік желісінің
толықтығы жүк тасымалының жоспарлануы мен орындалуына үлкен кедергі
жасады;
− көліктік және адамдық ағымдардың тығыз байланыс тылығы
жағдайында жүк ағымы қозғалысын ұйымдастыруда қауіпсіздік мәселесі
туындайды;
− көптеген сауда жүктері үшін тасымалдардың мәні тек жіңішке көліктік
көрсеткіштермен анықталмайды (салмақ, тасымал қашықтығы және т.б.);
жеткізудің сақталуы (тез бұзылатын азық түлік өнімдері, қымбат тауарлар) мен
өз уақытында
жеткізілуі маңызға ие болады;
− қалалық жағдайда автомобильдер ауа бассейнін ластаудың бір көзі және
шудың басты көзі, сондықтан да бұл тасымалдарды реттеу мәселесі күшейе
түседі.
Жүк жіберушілер мен жүк қабылдаушылар бір-бірімен кейбір жол
желілері арқылы байланысқан, оны көліктік желі деп атайды.
Жоспарлау кезінде көліктік желі моделі қолданылады, ол шынайы жол
желісінің абстрактілі көрсеткіші болып табылады. Мұндай модельдер арқылы
және көп жағдайда жоспарлау мақсаттары мен әдістерімен байланысты. Əдетте
танымал жол атластары, карталары мен схемалары қолданылады. Доғалары
біріктірілетін төбешіктер жиынтығы түріндегі көліктік желі недәуір жиі
94
қолданылады. Төбешіктер жоспарлау үшін шынайы пункттер көрінісі болып
табылады. Олар көлік, жүк қабылдаушылар, жүк жіберушілер парктерінің
орындары болуы мүмкін. Жолдар, өткелдер және көшелер көліктік желі
моделінде бағытталған доға ретінде есептеледі.
Көліктік желі моделіндегі маңызды және қажетті құрылым қала
көшелерінің анықтамалығы болып табылады. Анықтамалықта алфавиттік
ретпен көше, даңғыл, алаңдар мен жаппай тұрғылықты орындардың жаңа
аудандары санамаланған. Əрбір атауға көліктік желі моделінің номері
қойылады.
Қалада қолданылатын ҚАЖ ақпараттық базасы болып қаланың 1:10000
масштабтағы электрондық картасы саналады. Ол аэротүсірім нәтижелері
негізінде жаңартылып отырылады. Электрондық карта барлық үйлер,
кварталдар, жасыл массивтер, су объектілері, темір жолдар, платформалар,
көпірлер мен бөгеттердің геометриялық сипаттарын береді. Картографиялық
объектілермен мекендердің, көшелердің атауы, қалалық инфрақұрылым
объектілерінің үнемі толтырылып отыратын деректер базасына байланысты.
ҚАЖ болашаққа арналған нұсқасында жаңа типтегі ДБАЖ ақпараттық
қамтамасыз ету құрамына енетіндер жол қозғалысын бейнепосттар
арналарынан, жол желісін бақылаушылар дан алынған жедел ақпараттар
көмегімен реттеуші АБЖ мен тығыз байланыс орнатуға бағытталған.
Көліктік желі графасын қолдану тасымалдауды жоспарлауға бағытталған
қарапайым құрамдардан күрделі кәсіби бағыттағы жұмыстар атқаратын
жүйелерге дейін созылған. Маршруттарды жобалау әдістемесіне тәуекелді жою
үшін жалпы жауапкершілік пен қауіпсіздік принциптері қойылған.
Бұл принциптер қозғалыс траекториясын есепке алуда базаланады,
көліктік құралдардың типтері үшін жол жағдайы мен арнайы қызмет
мамандарының пікірін есепке ала отырып базаланады.
Деректер базасын сипаттау бойынша, жалпы ережелерге қатысты
алғанда, бағдарламаны пайдалану кезінде келесі қызметтер қамтамасыз етілуі
қажет:
-мекен-жайы бойынша толтыру, автоматты байланыс деректер көзіне базаны
енгізу ауданның әкімшілік территориалдық бөліміне
автоматты іріктеуді енгізу;
-дербес логикалық және кеңістікті параметрлер бойынша базадан
клиенттерді таңдау;
-әртүрлі графикалық түрдегі картаға клиенттер базасынан берілетін
логикалық шарттарға тәуелді түрде таңдау;
-клиенттер базасынан таңдалғандарды айналып өту үшін автокөлік
маршруттарын
автоматты таңдау;
-автокөліктегі клиенттер мен маршруттар туралы ақпараты бар карталардың
көріністерін құ жаттау;
-базадан алынған клиенттер бойынша кез келген түрдегі есеп беру
құжаттарын құру (тізімдер, ақпараттық хаттар, мекен жай жапсырмалары және
т.б.).
