45
орындау үшін, оған тек бір мәліметтерді ғана емес, сонымен қатар есептеу
бағдарламаларын да енгізу қажет. Бағдарламасыз - ЭЕМ ең қарапайым есепті де
шеше алмайды. Сөйтіп, ЭЕМ жұмысының міндетті шарты бағдарламаның
болуы болып табылады. Бұл айтылғандардан, математикалық қамтамасыз етудің
АБЖ-гі маңызды орын алатындығы белгілі. Кез-келген АБЖ-ң мүмкіндігі,
толығымен, оның бағдарламалық аппаратымен анықталады.
ЭЕМ-ға арналған бағдарлама нені білдіреді? Бұл сұраққа жауап беру үшін,
алдымен АБЖ-ң негізгі түсініктерінің біріне тоқталу қажет - ол алгоритм
түсінігі. Берілген типтегі барлық есептерді шепгу үшін, кейбір операция
жүйелерін белгілі тәртіппен орындауды алгоритм негізінде дәл түсінуге
болады. Бұл жағынан төрт арифметикалық іс-әрекетті орындау ережесі,
қарапайым алгоритм болып табылады. Мысал ретінде, келесі типтегі есептің
шешу алгоритмін қарастырамыз; берілген екі а және b саны үшін, олардың
жалпы үлкен бөлгішін табу. А жэне В-ға қанша жұп сандар болса, сонша
көрсетілген типтің есеп - і болатындығы белгілі.
Белгілі болғандай, бұл кез-келген есептің шешімін бірінен соң бірі шығып
кеткен сандарды құрастыру жолымен табуға болады, біріншісі - берілген
екеуімен үлкен болып табылатын, екіншісі - кіші, үшіншісі - біріншісін
екіншіге бөлгендегіден шыққан қалдық ретінде болады, төртіншісі - екіншісін
үшіншіге бөлуден шыққан қалдығы ретінде, және қалдықсыз бөлу
шықпайынша осылай жалғаса береді. Нәтиже - соңғы бөлудегі бөлгіш болады.
Бөлу - қайталанып есеп-і болғандықтан, есепті келесі нүсқаулар арқылы
шешуге болады.
1 - нұсқау. Екі сан ойластыр; а және в. Келесі нұсқауға көш.
2 - нұсқау. Ойластырған сандарыңды салыстыр (а = Ь, н/е a < b , н/е a > b ).
Келесі нұсқауға көш.
3 - нұсқау. Егер ойластырған сандарың тең болса, онда олардың әр қайсысы
нақты нәтиже береді. Есептеу процесін тоқтат, келесі нұсқауға көш.
4 - нұсқау. Егер ойластырған санд/ң біріншісі екіншісінен кіші болса, олардың
орындарын ауыстыр. Келесі нұсқауға көш.
5 - нұсқау. Ойластырған санд - ң біріншісінен екіншісін алып таста және тағы
екі сан ойла; алып тасталынған және қалдық. 2 - ші нұсқауға көш.
Сонымен, барлық бес нұсқауды орындаған соң, қайтадан екіншісіне оралу
қажет, содан үшіншісіне, төртіншісіне, бесіншісіне және қайтадан екіншісіне,
үшіншісіне және т.с.с. тең сандар шықпайынша, яғни үшінші нұсқаудағы
шарттар орындалмайынша.
Элементарлы операция ретінде жазылған бұл алгоритмде екі санның
шығатыны көрсетілген, екі сан салыстырылады және екі санның орындары
ауыстырылады. Негізгі рольді төрт арифметикалық іс-әрекет орындайтын
алгоритмдерді - есептік алгоритмдер деп атайды. Есептік алгоритмдер, әр түрлі
есептерді щешу әдісін сипаттау кезінде кең қолданылады және сөйлем, әр түрлі
формула мен схемалар түрінде беріледі. Жүк көлігінің жүргізушісінің еңбек
ақысың анықтау алгоритмі келесі формуламен беріледі:
46
з=ах+ву (5.1)
Мұндағы a - 1 т тасылған жүк үшін баға.
х - тасылған тонналар саны.
b - 1 ткм үшін баға.
у - орындалған көлік жұмысының көлемі, ткм. Бұл формула, толығымен,
жүргізуші еңбекақысын есептеу кезіндегі әрекет құрамын және оны орындау
тәртібін білдіреді.
ЭЕМ үшін, бағдарлама деп аталатын арнайы есептеу алгоритмдері
құрылады. Бұл бағдарламаларды орындайтын адам емес, автоматты машина
екендігін ескере отырып, оларды өңдеу жолымен алгоритмдерден алады. ЭЕМ
бұйрық негізінде жұмыс жасайтындықтан, бағдарламада алгоритмнің
элементарлы операциялары -команда түрінде жазылады. Сонымен, кез келген
бағдарлама белгілі бір команда комбинациясынан тұрады.
Математикалық қамтамасыз етудің құрамы. Көлікті басқарудың АБЖ - нің
математикалық қамтамасыз етуі - алгоритмдік және бағдарламалық болып
бөлінеді. Алгоритмдік қамтамасыз етуге есептердің математикалық қойылуы
және оларды шешу алгоритмдері кіреді. Бағдарламалық қамтамасыз етуді құру
үшін, АБЖ - нің жұмыс жобаларында алгоритмдік қамтамасыз ету
қолданылады. КБ АБЖ - ның бағдарламалық қамтамасыз етуі 3 топқа бөлінеді:
жалпы жүйелі, арнайы және машиналы.
Бақылау сұрақтары:
1.Мағлұматтарды жіберу негіздері қандай?
2.АБЖ техникалық қамсыздандыру дегеніміз не?
3.АБЖ математикалық қамсыздандыру дегеніміз не?
4.Оған қойылатын қандай талаптар бар?
5.Алгоритм не үшін құрастырылады?
47
6-дәріс
Тақырып: Деректер база мен банктар туралы түсінік.
Тақырып жоспары:
6.1АБЖ деректерді тіркеу, жинау, дайындау техникалық құралдарды
және оған қойылатын жалпы жүйелік талаптар.
6.2 Деректерді жіберу техникалық құралдары: маңызы, құрамы және
оларға қойылатын талаптар.
6.3АБЖ
деректерді
телеөндеу
үшін
қолданылатын
құрал-
жабдықтары.
6.4АБЖ
ақпаратты шығару және бейнелеудің техникалық
құралдары, олардың сипаттамалары мен құрамы.
6.1АБЖ деректерді тіркеу, жинау, дайындау техникалық құралдарды
және оған қойылатын жалпы жүйелік талаптар
Деректер базасы – белгілі бір заңдылықтар бойынша ұйымдастырылған
және компьютер жадында сақталатын дерек тердің жиынтығы. Ол кейбір
тақырыптық аумақтардың өзекті жағдайларын сипаттап, тұтынушылардың
ақпараттық қажетті ліктерін қанағаттандару үшін қолданылады.
Деректер базасы – деректер сұлбасына сәйкестендіріп сақталынған
деректердің жиынтығы, олардың манипуляциясы деректерді модельдеу
қаражаттарының заңдылықтарына сәйкестеліп орындалады. Басқаша айтқанда,
деректер базасы – логикалық жағынан байланысқан деректердің біріккен
жинағы (және осы деректердің сипаттамасы), ол ұйымның ақпараттыққа
жеттіліктерін қанағаттандыруға арналған.
ДБ есептеуіш жүйесінде сақталып, өңделеді. Осылайша, ақпараттың
компьютерлік емес сақтау қорлары (архивтер, кітапханалар, картотекалар және
т.б.) деректер базасы болып табылмайды.
Деректер базасындағы мәліметтер оларды тиімді іздеп табу және
есептеуіш жүйеде өңдеу мүмкіндіктерін қамтамасыз ету үшін логикалық
жағынан жүйеленген. Жүйелілік құрамдас бөліктердің айқын ерекшеленуін,
олардың арасындағы байланысты, сондай-ақ, элементтер мен байланыстың
типтендірілуін ретке келтіреді.
Деректер базасы ДБ логикалық құрылымын формальді түрде (белгілі бір
метамодельге сәйкес) сипаттайтын метамәліметтерге ие. Əдеттегі мәліметтер
деректер базасы ортасында деректердің схемасы мен базасын сақтайды. Сұлба
деректер базасын қолдау мен құру үшін пайдаланылатын толықтықтың
шектелу құрылымы мен мазмұнынан, сипатынан тұрады. Деректер базасының
құрамында схеманың көмегімен анықталған деректердің әрқашанғы жинағы
бар. Деректерді басқару жүйесі деректер базасына қол жеткізуді қамтамасыз
ету және қол жетімділікті басқару үшін деректерді анықтайды.
Санамалап өтілген белгілердің ішінде біріншісі ғана қатал болып
табылады, ал басқалары әр түрлі трактовкалар мен әр түрлі бағалау
Достарыңызбен бөлісу: |
