№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015 ISSN 2307-017X 
Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
100 
Прояснив  понятие 
нанотехнологии,  обозначив 
еѐ 
перспективы 
и 
остановившись на возможных опасностях и угрозах, хочу сделать вывод. Я считаю, 
что  нанотехнология  –  это  молодая  наука,  результаты  развития  которой  могут  до 
неузнаваемости  изменить  окружающий  мир.  И  каковы  будут  эти  изменения  - 
полезными,  несравненно  облегчающими  жизнь,  или  вредными,  угрожающими 
человечеству  -  зависит  от  взаимопонимания  и  разумности  людей.  А 
взаимопонимание  и  разумность  напрямую  зависят  от  уровня  гуманности, 
предполагающей  ответственность  человека  за  свои  поступки.  Поэтому  важнейшей 
необходимостью  в  последние  перед  неизбежным  нанотехнологическим  «бумом» 
годы  становится  воспитание  человеколюбия.  Только  разумные  и  гуманные  люди 
могут превратить нанотехнологии в ступеньку к познанию Вселенной и своего места 
в этой Вселенной. 
 
ЖАНТҦРСЫН Дана Эдильқызы, 
СИСЕНБАЙ Нҧртуған Нҧрланҧлы, 
ҚАЙРАТҦЛЫ Жақсылық, 
№60 мектеп-лицейінің 2 «С» сынып оқушылары, 
Астана қаласы, Қазақстан Республикасы 
 
Жетекшісі: КАСЕНОВА Бақтыгул Рымтаевна, 
№60 мектеп-лицейінің бастауыш сынып мҧғалімі, 
Астана қаласы, Қазақстан Республикасы 
 
ТОПЫРАҚ ҚҦНАРЛЫЛЫҒЫНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ 
 
Кіріспе. Ғаламшарымыздағы барлық нәрсе адамдардың игілігі үшін жаралған. 
Біз сол игілікті дұрыс пайдалануымыз керек. Олар – ауа, күн, ӛсімдіктер, жануарлар, 
топырақ, тағы басқалары. 
Топырақтың адамзат қоғамы үшін маңызы ӛте ерекше. Ең алғашқы қауымдық 
құрылыс  кезінде  адамдар  жабайы  ӛсімдіктерді  мәдени  ӛсімдіктерге  айналдыра 
бастады. Құнарлы топырақта ӛнімді ӛте кӛп алатынын адамдар сол кезде-ақ білген. 
Жер, яғни топырақсыз адамның ӛмірі қиын. 
Адамзаттың 
бүкіл 
ӛмірі 
осы 
топырақпен 
байланысты. 
Топырақ 
ауылшаруашылығы  ӛндірісінің  негізгі  құрамы  болып  табылады.  Топырақтың 
құнарлығын арттыратын әр түрлі тыңайтыштар бар. Бейорганикалық тыңайтқыштар 
құстың  саңғырығы,  малдың  тезегі  және  т.б.  Осыларды  ерте  кезден  бастап  адамдар 
ӛздерінің шағын жерлеріне еккен егіндеріне тыңайтқыш ретінде пайдалана білген. 
Қазіргі кезде топырақтың құнарлығы ӛте тӛмендеп бара жатыр. 1953-1955 тың 
игеру  жылдарында  Қазақстан  даласының  едәуір  кӛп  бӛлігін  жыртып  тастады. 
Артынан  ол  жерлер  түгел  игерілмей  қараусыз  қалды.  Осы  кезде  Қазақстан 
жерлерінің кӛп жерлері  эрозияға ұшырап, үстіңгі қара топырақ қабаты ұшып кетті. 
Кейін ол жерлер шӛлді жерге айнала бастады. Ол жерді ӛте кӛп жыртудың зиянды 
еді.  Егін  салғанда  да  жерді  жыл  сайын  ӛңдеп,  тыңайтып  отырмаса,  құнарлығы 
тӛмендеп кетеді. 
Соңғы жылдары бактериялық тыңайтқыштар да қолданыс табуда. Бактериялар 
массасын  топыраққа  араластырып,  микробиологияық  процестерді  күшейтуге  және 
химиялық  элементтердің  сіңімділігін  кӛтеруге  қол  жеткізуде.  Мысалы: 
фосфорбактерин органикалық заттарды алдыратын, фосфорды сіңімді фосфор түріне 
айналдырады. т.б. 

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015 ISSN 2307-017X 
Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
101 
Ауылшаруашылығы  дақылдарын  қалыпты  ӛсіру  үшін  макроэлементтер 
мӛлшері  ғана  емес.  Сирек  кездесетін  құрамы  маңызды  элементтердің  болмауы 
ӛсімдіктің ауруына, түсімнің аз болуына әкеліп соғуда. 
Топырақтың  адамзат  ҥшін  маңызды.  Топырақтың  адамзат  қоғамы  үшін 
маңызын  айтып  жеткізу  қиын.  Егер  бұрынғы  кезде  ӛскен  ӛнімді  жинау  кезінде 
топырақтың  жанама  маңызы  болды.  Себебі  ол  адамды  жабайы  ӛсімдіктер 
ӛнімдерімен  қамтамасыз  етті.  Ал  жер  жыртып,  егіншілікпен  айналысқан  кезден 
бастап топырақ азық ӛнімдерінің кӛзіне айналды. Сондықтан еңбек адамы ежелден 
осы табиғи байлыққа үлкен құрметпен қарайды. 
Ӛндірістің  кейбір  салалары  топырақты  пайдалануға  негізделген.  Соның  бірі 
маңызды  азық-түлік  ӛнімдерін  жеткізуші  ауыл  шаруашылығы.  Топырақ  ауыл 
шаруашылығы  ӛндірісінің  негізгі  құралы  болып  табылады.  Топырақтың  орман 
шаруашылығында  және  құрылыс  салғанда  –  инженерлік  құрылғылардың 
іргетасының негізгі ретінде және жол салуда гидротехникалық құрылыста құрылыс 
материалы ретінде маңызы зор. 
Топырақта  жүріп  жататын  күрделі  биологиялық,  физика-химиялық  және 
химиялық процестердін адамзат қоғамының түрлі тіршілік салалары үшін мәні зор. 
Осы процестерді тану топырақты іс жүзінде пайдалануда жаңа мүмкіндіктер ашады. 
Микробиологиялық  және  геохимиялық  процестерді  зерттеуге  байланысты 
топырақтың халық денсаулығы үшін маңызы анықтала түседі. Топырақтағы физика-
химиялық  құбылыстарды  зерттеудің  гидротехникалық  құрылыс  үшін  және  алыс 
қашықтыққа созылған магистралық құбырлар салу үшін маңызы бар. 
Топырақтағы  биогеохимиялық  және  геохимиялық  процестерді  пайдалы  қазба 
кен  орындарын  іздеу  кезінде  пайдаланады.  Жердің  ауыл  шаруашылығы  үшін 
маңызы ерекше, сондықтан осы сұрақ алдымен қаралуы керек. 
Топырақ қҧнарлығы. Топырақ еңбек қҧралы және ӛнімі ретінде. Топырақ 
құнарлығы  деп  оның  табиғи  және  мәдени  ӛсімдіктердің  қалыпты  ӛсуі  мен  дамуын 
қамтамасыз ету қабілетін айтады. Топырақ құнарлығы оны кез-келген борпылдақ тау 
жынысынан ажыратуға мүмкіндік беретін ерекше сапа. Бұл сапаның адамзат қоғамы 
үшін  маңызы  зор.  Табиғи  топырақ  құнарлылығы  олардың  қалыптасуы  барысында 
топырақ  түзу  факторы  әсерінен  болады  және  табиғи  ӛсімдіктер  ӛсімділігімен 
бағаланады. 
Ӛнделетін  жердің  құнарлығы  ауылшаруашылық  ӛнімдерінің  түсім  кӛлемімен 
ӛлшенеді  және  ауылшаруашылық  ӛндірістің  деңгейіне:  осы  топырақтың  зиянды 
химиялық қасиетін жоя білуге, қолайлы су мен ауа режиміне, минерал, органикалық, 
бактериялық  тыңайтқыштар  пайдалану  мүмкіндігіне,  ауылшаруашылық  ӛндірісінің 
механикаландыру деңгейіне байланысты. 
Түсім  кӛлем  еңбек  ӛнімділігіне  тікелей  байланысты  болғандықтан,  топырақ 
құнарлығы да қоғамдық ӛндірістің маңызды кезі болып есептеледі. 
Күнделікті  ӛмірде  құнарлы  деп  белгілі  бір  мәдени  ӛсімдіктер  үшін  қолайлы 
топырақты  атайды.  Шынында  құнарсыз  топырақ  болмайды,  себебі  құнарлылық 
топырақтың ажырамас қасиеті. 
Кез-келген  топырақ,  онда  жақсы  ӛсетін  ӛсімдіктер  үшін  құнарлы  боп 
табылады.  Мысалы,  құнарсыз  екені  айқын  сортаң  жерлерде  кейбір  сортаң  шӛптер 
жақсы ӛседі, олар басқа жерде ӛсе алмайды. 
Сұр топырақты жерлер мақта ӛсуіне қолайлы, бірақ картоп үшін құнарсыз т.б. 
Қҧнарлығы  немен  анықталады?  Ӛсімдіктер  қалыпты  ӛсу  үшін  топырақта 
мына жағдайлар болуы тиіс: 
- Ӛсімдік бойына сіңіре алатын формадағы қорек элементтері болуы тиіс; 
- Ӛсімдік сіңіре алатын формада су болуы тиіс;