4. Ауыспалы егістер бойынша топырақ өңдеу жүйесін жобалау

Топырақты күзде және себу алдында өңдеу бойынша тапсырмалардың шифрлерi

жүктеу 61,42 Kb.

бет	7/14
Дата	25.01.2023
өлшемі	61,42 Kb.
	#41017

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ... 14

ЛПЗ 4

Топырақты күзде және себу алдында өңдеу бойынша тапсырмалардың шифрлерi

1	2	3	4	5	6	7	8
7654 9958 1163 2468 7573 8657 4336 7568 6661 8664 1168 4375 6586 1114 3243 5577 1136 5634 1172 8737 5546 6638 9829 4398 1148 6544 1186 9659 5663 6555 9661 7647 1156 6553 1197 3472 1171 9694	6566 9969 1174 4281 7694 1123 3451 7587 5573 8675 1182 4386 8611 1129 4358 6597 9868 5582 7681 8788 6595 1165 5665 2417 9789 5698 9919 1132 8848 1176 7676 3331 8997 9829 8935 1112 3491 8942	6678 8682 1187 4292 9618 1138 2466 8715 5584 9982 1193 2497 9623 1145 3474 8924 1161 8693 1185 6588 3242 1124 9747 9758 1191 1144 1194 7592 4353 1137 9765 8877 4424 1192 3312 1196 9819 1155	5591 9897 1198 7614 9988 1153 3382 8833 5696 8894 3314 6516 9938 1159 3488 9649 9927 3365 1154 9678 1113 2254 4245 4422 8731 4377 1167 1112 1135 2285 4294 2432 8844 4389 1179 2276 1125 2323	9718 1115 4318 6625 9947 1166 2495 9852 8917 1121 2325 5632 8835 1173 5513 9868 1131 1158 7623 7562 4441 8753 6511 1195 1147 1178 7652 8819 3348 8871 5522 3218 1164 2415 7692 5575 4262 8966	9727 1127 4233 7537 8762 1183 6621 9678 8628 1133 4438 7643 8768 1186 6627 9988 9878 2361 9889 6533 3235 1184 3237 9636 1143 2271 8995 7645 4247 4211 3457 8973 4216 2278 1116 8886 8622 2331	9733 1141 2344 5548 9777 1196 7535 8891 9846 1146 2448 5656 8984 2413 6542 1111 6557 4264 2327 2483 1117 4373 7571 2287 1126 6674 3272 3446 7612 1141 7528 3396 1142 7685 2393 2252 1164 7618	8646 1152 4356 7564 9792 3221 5551 1118 8753 1157 3463 6672 9798 4228 5658 1128 3367 5532 1188 6683 6616 1151 1175 8813 5517 3484 5667 2434 8951 5524 1162 8726 7531 5515 6593 5641 7526 1177

Шифрдың бiрiншi саны топырақ аймағын, топырақ типiн және механикалық құрамын көрсетедi; екiншi сан – топырақтың тығыздығын, ылғалдылығын және жер бедерiн; үшiншi сан – танаптың ластануын; төртiншi сан – алғы дақыл мен себiлетiн дақылды көрсетедi.

Мысалы: 4316 шифры бойынша мәлiметтер былай анықталады: 40 кесте бойынша төртiншi жолды табамыз, (шифрдың бiрiншi саны –4) дала, оңтүстiк қара топырақ.
Содан кейiн үшiншi жолда (шифрдың екiншi саны – 3) анықтаймыз – орта тығызды топырақ, көлемдiк салмағы 1,22 г/см³, құрғақ, аз еңкiстi беткей. Содан кейiн бiрiншi жолға өтемiз де (шифрдың үшiншi саны – 1) жазып аламыз: арамшөптердiң түрлерiн және ластану балдарын – егiстiк қалуен-2, қара сұлы-2, қаңбақ-1.
Соңында шифрдың ақырғы санымен байланысты алтыншы жолдан алғы дақыл мен биыл сол танапта себiлетiн дақылды табамыз – жаздық бидай.
Топырақты күзде және көктемде өңдеудi жоспарлауды 14 қалыпқа сәйкес жазамыз.
14- қалып
Топырақты күзде және көктемде себу алдында өңдеу

№	Өңдеу әдiсi	Әдiстi өткiзу кезеңi	Өңдеу тереңдiгi см	Машина және құралдар маркасы	Әдiс қажеттiлiгi	Технологиялық операция-лар

Күзгi өңдеулердiң саны орудан кейiнгi уақыттың ұзақтығына және арамшөптердiң өсiп-өну жағдайына байланысты болады. Бiздiң мақсатымыз топырақты өңдеудiң бiрнеше варианттарынан берiлген жай үшiн ең қолайлысын таңдау. Сонымен қатар мына кезектiлiктi сақтау керек: табиғи жағдайға байланысты топырақ өңдеу әдiсiн таңдау, аударып немесе аудармай өңдеу немесе олардың қабысуы. Эрозиялық процесстер пайда болу қауiптiгi болмаған жағдайда және жаппай егiлген дақылдарды орған соң суарса, аударып жырту қажет. Далалық аймақтарда құрғақшылықтар жел эрозиясымен қабысып тұратын жағдайда жазықтiлгiштi аудармай өңдеуге басымдық беремiз. Бiрақ сол жағдайларда, егер қажеттiлiк туса, негiзгi өңдеу ретiнде жыртуды қолдануға да болады. Мысалы, топыраққа органикалық тыңайтқыштарды енгiзу үшiн ауыр механикалық құрамды топырақтарда тығыз шымды, көп жыл өскен көпжылдық шөптердiң қыртысын өңдегенде, жаңа жерлердi игергенде жыртуды тамырсабақтары терең орналасқан тамырсабақты арамшөптермен ластанған танаптарда және басқа құралдармен жойылмайтын жерлерде қажет.

Содан кейiн алдын ала сыдыра жыртудың қажеттiлiгiн анықтайды. Ол егiн орғаннан кейiнгi жылы күндер жағдайында атпатамырлы және тамырсабақты арамшөптермен ластанған танаптарда өткiзiлуi мүмкiн. Егiн ору кеш өтсе, жыртуды орған соң алдын ала сыдыра жыртпай-ақ өткiзедi. Арамшөптермен ластанбаған топырақтарда, әсiресе механикалық құрамы жеңiлдерде, отамалы дақылдардан кейiн сыдыра жыртпай ақ қоþға болады.
Егiн орғаннан кейiнгi кезең ұзақ және жылы аймақтарда ерте орылатын дақылдардан кейiн күзгi өңдеудi жартылай парлы тип секiлдi өңдеуге болады. Ол үшiн негiзгi өңдеу немесе одан кейiн арамшөптер өнген сайын бiрнеше рет топырақтың бетiн өңдеу жасалады. Негiзгi және беткi өңдеулердiң кезектестiрiлуi топырақтың ластануы мен ылғалдылығына байланысты болады. Топырақ ылғалды болса және көпжылдық арамшөптермен ластанбаса оны алдын ала терең өңдейдi, кейiн аз жылдық арамшөптердi құрту үшiн таяз өңдеулер жасалынады. Егер атпатамырлы және тамырсабақты арамшөптер болса алдын-ала тарайтын вегетативтiк мүшелерiн ұсақтау үшiн таяз өңдеулер жасалынады.
Өңдеу әдiсiн анықтаған соң оның тереңдiгiн анықтайды. Ол жыртылатын қабаттың қалыңдығына, тығыздығына, механикалық құрамына (ауыр топырақтар қатты тығыздалады), өңдегендегi топырақ ылғалдылығына, ерiген сулардың сiңiруiн анықтайтын жер бедерiне, ластану типi мен дәрежесiне, өңдеу тереңдiгiне, дақылдардың реакциясына байланысты болады. Қар ерiген кездегi ерiген суларды сiңiруiн қамтамасыз ететiн Солтүстiк Қазақстан аймағындағы негiзгi топырақ өңдеудiң тереңдiгiн анықтау үшiн келесi теңдеудi қолдануға болады (Чмиль А.И. 1991):
Н=70 (64)

Мұнда, H – топырақты негiзгi өңдеу тереңдiгi, см,

T - қар қалыңдығы, см,
d - қар тығыздығы, г/см³,
W₀– топырақтың толық су сыйымдылығы,%
W - өңдеу кезеңiндегi топырақ ылғалдылығы, %
V - өңделген топырақтың көлемдiк салмағы, г/см³.
Келтiрiлген теңдеу механикалық құрамы ауыр топырақтарға жақсы келедi. Қарашiрiгi көп борпылдақ, аз тығыздалатын топырақтарға және жеңiл құмбалшықтарға, құмдарға және құмайттарға теңдеу мынадай болады:
H= 70 (65)

Мұнда,  - жыртылатын қабаттың сыртына ерiген судың инфильтрациясын көрсететiн коэффициент. Ол инфильтрация көлемiнiң қардағы жалпы су қорының санына салыстырмасымен анықталады.

Өсiмдiктерге топырақты негiзгi өңдеу тереңдiктерi әр түрлi әсер етедi. Тамыржемiстiлерге, түйнектiлерге, жүгерiге, мақтаға, жоңышқаға, бедеге, күнбағысқа, сиыржоңышқаға, атбас бұршақтарға және бақша дақылдарына терең өңдеулер жақсы әсер етедi. Күздiк қара бидай мен бидайға, бұршаққа, арпаға, сұлыға, қызыл от арпабасқа орташа әсер етедi. Жаздық бидай мен зығырға сәл әсер етедi.
Көпжылдық арамшөптермен ластанған ылғалдылығы жеткiлiктi жағдайда (22% және одан жоғары) тығыз топырақтарды, әсiресе механикалық құрамы ауыр топырақтарды терең өңдеу керек – жыртылатын қабаттың толық тереңдiгiне өңделедi. Еңкiстi жерлерде таяз өңдеуге қарағанда терең өңдеген дұрыс (жырту, терең қопсыту, тiлу). Бұл жерлерде топырақты беткейге көлденең немесе нұсқасымен өңдеу керек.
Басқа барлық жағдайларда егер ол өсiмдiктер талабына қарсы келмесе, таяз өңдеумен шектеледi. Қара сұлы мен басқа азжылдық арамшөптермен қатты ластанған танаптарда жазықтiлгiш-терең қопсытқыштармен негiзгi өңдегенге дейiн немесе одан кейiн олардың тұқымдарын арандату үшiн топыраққа енгiзiп тырмалаған дұрыс.
Көп жылдық шөптер қыртысын өңдеу әдiсi шымның қалыңдығы мен тығыздығына байланысты онда орналасатын дақылдардың ерекшелiгiне және ауа-райының жағдайына байланысты қойылады. Шөптер орудың алдында шым қатты тығыздалған, топырақ құрғаған және сәл ластанған болады. Сондықтан эрозия қауiптiгi жоқ жағдайда шым аударғышы бар соқамен мәдени жырту ең қолайлы болады. Ауаның еркiн жетуi арқылы борпылдақ топыраққа терең енгiзiлген шым тез шiридi. Жақсы уатылуы үшiн тығыз шымды екi бағытта дискiлi тырмамен жырту алдында өңдейдi. Қалың шымы бар танаптарды, әсiресе ауыр топырақтағы астық тұқымдасты шөптерден соң (еркекшөп) егер өңдеу жақсы сапалы болса, ертерек жыртқан дұрыс. Бiрақ шым қатты құрғап кеткен болса топырақты ылғалдандыратын жауын-шашын жауғанша күте тұру қажет.
Шым аударғышы бар соқамен жоңышқадан кейiнгi танапты жыртқанда, оның келесi жылы қайтадан өсуi мүмкiн. Сондай танаптарды алдын ала түрендi сыдыра жыртқышпен өңдеген дұрыс және жоңышқаның тамыр мойны кепкеннен кейiн негiзгi терең жыртуды жасайды.
Ауа-райы құрғақ жағдайларда терең аударып жыртқаннан кейiн шамадан тыс борпылдақ топырақтарды ылғал булануын азайту үшiн шығыршықты таптауыштармен тығыздау керек.
Жел эрозиясының болуы мүмкiн Солтүстiк Қазақстанның далалы аймақтарында ауыр топырақтағы көпжылдық шөп қыртысын негiзгi өңдеу үшiн БДН-3 тырмамен 8-10 см тереңдiкке дискiлеу, кейiн 25-27 см-ге терең қопсыту қажет. Осы жағдайда қыртысты ерте, қара немесе жартылай пар типiмен өңдеуге болады.
Жеңiл топырақтарда көпжылдық шөптердiң шымдары тығыз болмайды. Бұл жағдайларда қыртысты дискiлi тырманың орнына ОПТ-3-5 машинасымен өңдеген дұрыс, содан кейiн терең өңдеу керек.
Кейiн топырақты ерте көктемде және себу алдында өңдеу жоспарлданады. Топырақты ерте көктемде өңдеудiҢ мақсаты -ылғалды сақтау, топырақ бетiн тегiстеу және арамшөптердi арандату. Бұл мақсат үшiн топырақтың физикалық пiсiп жетiлуiнiң алдында ерте көктемдегi тырмалауға кiрiседi (ылғал тоқтатады). Аңызды жерлерде БИГ-3 немесе БМШ-15 тырмаларымен жасалынады, аударып жыртқан жерлерде Зиг-Заг тырмаларымен 3-4 см тереңдiкке өңдеу қажет. Танаптарда тоң кесектер болмаса, егер сол жер күзде тырмаланса, ерте көктемде тырмалаудың қажетi жоқ. Ауа-райы құрғақ болса борпылдақ топырақтарды ерте көктемде тырмалағаннан кейiн 3-4 күннен соң, су буларының топырақта диффузиясын азайту үшiн және арамшөп тұқымдарының топырақпен араласуы жақсы болу үшiн шығыршықты таптауышпен тығыздаған дұрыс.
Топырақты себу алдындағы өңдеу дақылдардың себу кезеңiмен, топырақ күйiмен және танаптың ластануымен анықталады.
Себу алдындағы өңдеулер арамшөптердi құртады, топыраққа тыңайтқыштар мен пестицидтердi енгiзедi, берiлген тереңдiкке мәдени дақылдардың тұқымын бiркелкi енгiзуге жағдай туғызады.
Сәл ластанған танаптарда дәндi дақылдарды себумен себу алдындағы өңдеудi қиыстырады, оған бiр өткенде төрт операцияны орындайтын: культивация, себу, тыңайтқыштар енгiзу және топырақты таптау, СЗС-6, СЗС-8, СЗС-12 және СЗС-14 құралдарын қолданады.
Танап қатты және орташа ластанса себу алдында культиваторлармен немесе сыдыра жыртқыштармен себу алдындағы өңдеудi өткiзедi. Кеш себiлетiн дақылдарға (арпа, сұлы, тары, қарақұмық) ерте көктемде тырмалағаннан кейiн арамшөптер өнген сайын культиваторлармен немесе дискiлi сыдыра жыртқыштармен 8-10 см тереңдiкке аралық өңдеудi өткiзу қажет. Осы өңдеуден кейiн құрғақ, ыстық ауа-райында топырақты шығыршықты таптауыштармен таптау қажет.
Қатты тығыздалған, ауыр, кебiрленген топырақтарда себу алдында соңынан тығыздаумен бiрге, әсiресе тамыржемiстiлер және түйнектiлер үшiн топырақты жыртуға болады. Көктем құрғақ болғанда, тәлiмi жерде егер қыртысты аударудың қажетi болмаса, жазықтiлгiштi культивацияны қолдану қажет.
Себу алдындағы өңдеудi әдетте дақылдардың себу тереңдiгiне жасайды. Бұл жағдайда тұқымдар тығыз жерге жатады. Себу алдында терең қопсыту қажет болса, ылғал жоғалуын тоқтату үшiн және берiлген тереңдiкке тұқымдарды дұрыс енгiзу үшiн кепкеннен кейiн шығыршықты таптауышпен тығыздау қажет. Суару жағдайында дақылдарды себудi көктемгi жыртудан немесе терең қопсытудан кейiн өткiзуге болады. Бұл жағдайда топырақ өңдегеннен соң тырмалармен немесе шлейфтермен тегiстеу қажет. Төменде берiлген жағдайға қарай мүмкiндi топырақты көктемде және күзде өңдеулер берiледi.

жүктеу 61,42 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ... 14