3 Тарау Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстарға құқықтық сипаттама

Экономикалық қызмет саласындағы бірқатар қылмыстардың міндетті түрдегі нышаны-ондағы қылмыс заты болып табылады. Мысалы, тауарлық белгі (ҚК-тің 199-бабы,) коммерциялық немесе банктік құпияны құрайтын мәліметтер (200-бап), бағалы қағаздар (202, 205-бап), жалған ақша (206-бап), төлем карточкалары мен өзге төлем және есеп айырысу құжаттары (207-бап), акциздік алым маркалары (208-бап).

Қарастырылатын қылмыстың көбісінің обьективтік жағы қылмыстың жасалуымен сипатталады. Кейбіреулері әрекетсіздік арқылы да жасалынады. Мысалы, несиелік берешекті өтеуден әдейі жалтару (ҚК-тің 195-бабы), шетел валютасындағы қаражатты шетелден қайтармау (213-бап), кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару (214-бап), бухгалтерлік есел ережелерін бұзу (218-бап), салықтарды төлеуден жалтару (221, 222-баптар).

Экономикалық қызмет саласындағы кейбір қылмыстардың міндетті түрдегі нышаны, ол-заңда көзделген қоғамға қауіпті зардаптардың болуы. Оларда матриалдық құрам болады. Мысалы, ҚК-тің 192-194, 196-198, 203-205, 215-222-баптарында көзделген қылмыстар.

ҚК-тің осы, қарастылырып отырған қылмыстардың бірқатар баптарында бланкеттік сипат бар. Мысалы, ҚК-тің 197, 205, 218-баптары.

Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың барлығы, субьективтік жағынан, өздерінің әдейі, қасақана жасалғандығымен сипатталады. Олардың кейбіреулерінің субьективтік жағының міндетті түрдегі нышаны, оларда себеп пен мақсаттың болуы (ҚК-тің 192, 193, 198, 204-баптары).

Экономикалық кызмет саласындағы қылмыстардың субьектісі қылмыс жасаған кезде 16 жасқа толған, есі дұрыс адам бола алады. Ал, мұндай қылмыстардың кейбіреулерінің субьектісі тек лауазымды адамдар (ҚК-тің баптары), банк қызметкерлері ғана (189,202 -баптары) болады.

Тікелей субьектісі бойынша экономикалық қызмет саласындағы қылмыстарды шартты түрде мынандай түрлерге бөлуге болады:

1) кәсіпкерлік саладағы және экономикалық қызметтің басқа да саласындағы қылмыстар: занды кәсіпкерлік қызметке кедергі жасау (ҚК-тің 189-бабы,) заңсыз кәсіпкерлік (190-бап), заңсыз банктік қызмет (191-бап), жалған кәсіпкерлік (192-бап), заңсыз жолмен алынған ақша қаражатын немесе өзге мүлікті заңдастыру (193-бап) , монополистік іс-әрекеттер және бәсекені шектеу (196-бап), көрінеу жалған жарнама беру (198-бап), тауарлық белгіні заңсыз пайдалану (199-бап), коммерциялық немесе банктік құпияны құрайтын мәліметтерді заңсыз алу мен жария ету (200-бап), кәсіптік спорт жарыстарының және ойын- сауықтық коммерциялық конкурстардың қатысушылары мен ұйымдастырушыларын сатып алу (201-бап), банкроттық жағдайындағы заңсыз іс-әрекеттер (215-бап), әдейі банкроттық (217-бап), бухгалтерлік есеп ережелерін бұзу (218-бап), табиғат пайдалану жөніндегі заңсыз мәліметтерді тіркеу (225-бап), мәліме жасауға немесе оны жасаудан бас тартуға тәжбүр ету (ҚК-тің 226-бабы);

2) ақша-несие саласындағы қылмыстар: несиені заңсыз алу және

3) қаржылық қызмет саласындағы қылмыстары: акциздік алым

4) сауда және халыққа қызмет көрсету саласындағы қылмыстар:

5) экономикалық қызмет саласындағы басқа да қылмыстар: компьютерлік ақпаратқа заңсыз кіру, ЭЕМ үшін зиянды бағдарламаларды жасау, пайдалану және тарату (ҚК-тің 227-бабы).

Экономикалық қылмыстарда қылмыстық әрекетпен экономикалық қызметке қарсы бағытталған қолсұғушылық меншiк құқығынан қауiптiрек болады да, қылмыстың объектiсi ретiнде танылады. Экономикалық қылмыстар мамандырылған қызметтiң болуы мiндеттi емес.

Жаңа қылмыстық кодекстiң қабылдануымен экономикалық қызметтегi қылмыстық құқықпен қорғалынатын мүдделер, сәйкесiнше олардан туындайтын қатынастардың қатары да (ҚР ҚК 189- 227 баптар) толықтырылды. Мемлекеттiң тиiстi дәрежеде ақша – несие жүйесiне, құнға, банктерге өз бақылауының төмендеуiне ақшамен есептесу, несие жүйесiнде түрлi криминалды нысандағы қылмыстар күшейдi.

• 
  пайдакүнем – тұрақты;
  
• 
  пайдакүнем – қарама – қайшы;
  
• 
  падакүнем – ситуацияны.
  

• 
  экономикалық және ұйымдастыру және басқару сипатындағы шаралар;
  
• 
  құқықтық сипаттағы;
  
• 
  әлеуметтік – психологиялық сипаттағы шаралар;
  

• 
  экономикалық күйзелісті зерттеу;
  
• 
  криминологиялық емес шараларды қолданумен байланысты емес шараларды қолданумен байланысты емес экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
  
• 
  азаматтар мен ұйымдардың қызметтеріне қойылатын жағдай жасау;
  
• 
  несие қатынастары мен банк жүйесіне қолсұғушылықтан қорғау, азаматтық құқықтық сипаттағы шараларды тиімді ету.
  

• 
  легалды банктік бизнесті жемқорлық және ұйымдасқан қылмыстардың әсерінен қорғауды құқықтық қамтамасыз ету;
  
• 
  банк қызметі саласында қылмыстың жасалынуы фактісі қозғалған қылмыстың істеуді және тергеу жүргізгенге дейін банктік қызметті тексерудің құқықтық негіздерін жетілдіру;
  
• 
  «банк құпиясы» мен «коммерциялық құпия» ұйымдарына нормативтік актілерінде нақты түсінік беру.
  

• 
  өндірістік кәсіпкерлікті дамытудың артықшылығы мемлекетте мойындаудың қажеттігі;
  
• 
  инвестициялық, жедел несие беру жеңілдіктер жасау арқылы мақсатты материалдық көмек көрсету, мұндай кәсіпкерліктің материалдық көмек көрсету, мұндай кәсіпкерліктің өндірістік бағдарламасын мемлекеттік тапсырысқа енгізу;
  
• 
  өндірістің алғашқы циклында өндірісті дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау;
  
• 
  қоғамда рухани байлықты дамыту үшін насихаттау және басқа шараларды кеңінен қоладану.