3 1-бөлім. Жшс «Игілік – Фининвест» тің экномикалық ұйымдастыру сипаттамасы

Қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп баптарын жіктеу мен есепке алудың тәртібін заңды тұлғалардың ретімен әзірлеп, есеп беру мақсатына айқындау үшін бухгалтерлік есепке алудың 3 – стандарты «Қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп» негізделген.

Стандарт сондай – ақ әдеттегі қызметтен алынған табыс пен шығындардың, төтенше жағдайлардан, тоқтатылған операциялардан болған табыс пен залалдың әртүрлі баптарын, есептік бағалаулардағы, есеп жүргізу саясатындағы өзгерістерді есепке алу және қаржы есептеріндегі елеулі қателіктерді түзету кезінде ашып көрсету тәртібін айқындайды.

Айқындамалар:

Төтенше жағдайлар – заңды тұлғаның әдеттегі қызметінен өзгеше оқиғалар мен операциялар жиі немесе жүйелі түрде қайталанбайды деп болжам жасалады.

Елеулі қателіктер – есепті кезеңде дайқалған, өткен кезеңдердің қателіктері, ал олардың маңыздылығы соншалық, өткен кезеңдердің қаржы есептері олар жасалған уақытқа қатысты дұрыс деп есептелмейді.

Тоқтатылған операция – заңды тұлғалардың қызметінің жеке бір бағыты болып табылатын филиалды сату немесе тарату.

Бұрыңғы кезеңдердің қаржы есептерін жасау кезінде жіберілген қателіктерді түзету сомасы есепті кезеңнің табысына немесе залалына еңгізіледі. Осыдан бұрыңғы кезеңдерге қатысты елеулі қателіктерді түзету сомасы:

а/ бөлінбеген табыстың бастапқы сальдосын өзгерту арқылы есепте көрсетіледі;

б/ есепті кезеңнің таза табысын немесе залалын айқындау кезінде қосылады.

Бөлінбеген табыстың бастапқы сальдосын өзгеру арқылы елеулі қателіктерді түзету кезінде мыналарды:

а/ елеулі қателіктің сипатын;

б/ есепті кезеңдегі және осыдан бұрыңғы есеп берілген әрбір кезең үшін түзету сомасы;

в/ салыстырмалы мәліметтерге енгізілген кезеңдерден бұрыңғы кезеңдерге қатысты түзету сомасы;

г/ қайта саналған салыстырмалы мәліметтерді немесе оларды қайта санаудың мүмкін болмау себептерін ашып көрсету керек.

Осыдан бұрыңғы кезеңдердің елеулі қателіктерін есепті кезеңнің нәтижелеріне қосу арқылы түзету кезінде салыстырмалы мәлімет осыдан бұрыңғы кезеңеің қаржы есептерінде ол қалай көрсетілсе, сол күйінде ерілді. Алайда елеулі қателік ол жол берілген кезеңде қалай түзетілуі мүмкін болса, дәл солай түзетіліп, есепті кезеңнің және кез – келген осыдан бұрыңғы кезеңнің таза табысын немесе залалын көрсету үшін қосымша ақпарат жекелеген кестелер түрінде берілуі мүмкін.

Бұл кезде ұйым:

а/ елеулі қателіктің сипатын;

б/ есепті кезеңнің таза табысынанемесе залалына қосылған түзету сомасын;

в/ қосымша мәліметтер тапсырылған әрбір кезеңге еңгізілген түзеті сомасы мен қосымша мәліметтерге енгізіліп кезеңдердің алдындағы кезендерге қатысты түзету сомасын ашып көрсету керек. Қосымша мәліметтердің ашылымы мүмкін болмайтын жағдайда, бұл оқиға ашып көрсетілуі тиіс.

Есеп жүргізу саясатындағы өзгерістердің нәтижесінде пайда болатын түзетулер сомасы: есепте бөлінбеген табыстың бастапқы сальдосын өзгерту жолымен көрсетіледі немесе есепті кезеңеің таза табысын /залалын/ айқындау кезінде есепке алынады.

Есеп жүргізу саясатындағы өзгеріс есепті кезеңге және қаржы есептемелерін тапсырудың бұрыңғы кезеңіне елеулі түрде ықпал ететін және келесі есепті кезеңдерге әсер етуі мүмкін жағдайларда заңды тұлға түсініктеме жазбахатта мынадай ақпаратты: өзгеріс себептерін, есепті кезеңдегі және есептеме тапсырылған әрбір алдыңғы кезеңдеріне енгізілген түзету сомасын, салыстырмалы мәліметтерге еңгізілген есепті кезеңдердің алдындағы мәліметтер берілген. әрбір есепті кезеңгееңгізілген түзету сомасы және қаржы есептемесіне еңгізілген кезеңдердің алдындағы кезеңдермен байланысты түзету сомасын ашып көрсету керек, қайта есептелген салыстырмалы мәліметтерді немесе олрды қайта есептеудің қажет еместігінің себептерін ашып көрсету керек.

Жиынтық табыс /зиян/ есебін жүргізу үшін 571 жиынтық табыс /зиян/ шоты қолданылады.

Жыл бойындағы әр түрлі қызмет түрлерінен түскен табыстар 70 «негізгі қызметтен түскен табыс», 72 « негізгі емес қызметтен түскен табыс» бөлімшелерінде жиналады.

80. 
    «Сатып өткізілген /жұмыс, қызмет/ тауарлардың өзіндік құны»
    
81. 
    « Тауарларды /жұмыс, қызмет/ сатып - өткізу шығыстары»
    
82. 
    «Жалпыжәне әкімшілік шығыстар»
    
83. 
    «Негізгі емес қызмет бойынша шығыстар» бөлімше шоттарында жыл бойы табыс табуға кеткен шығындар жинақталады.
    

70 «Негізгі қызметтерден түскен табыс» және 72 «негізгі емес қызмет табыстары» дебиттеліп, 571 «жиынтық табыс /зиян/ шоты кредиттеледі.

Жыл аяғында 80, 81, 82, 84 бөлімшедегі шығындар кредиттеліп, 871 «жиынтық табыс /зиян/ шоты дебиттеледі.

«Жиынтық табыс /зиян/ 571 шот салыстырушы шот болып табылады. Мұнда /кредит571/ табыстар және /дебит571/ шығындар салыстырылады, яғни, ол таза табыстың немесе зиянның соммаларын анықтайды.

Егер шыққан нәтиже табысты болса, 571 шот дебиті және 561 бөлінбеген табыс /жабылмаған зиян/ шотының кредиті бойынша көрсетіледі.есепті жылда қолданылмаған бөліндеген табыс /зиян/ соммалары 562 «Өткен жылдардағы бөлінбеген табыс /зиян/ шотына жатқызылады.

Төменде кәсіпроынның қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелер отчетын қарастырамыз.

Есепті кезеңдегі таза табыс немесе залал әрқайсысы қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есепте ашып көрсетілуге тиіс мынадай бөлімдерге сүйене отырып айқындалады:

а) әдеттегі қызметтен алынған табыс немесе келген залал;

ә) төтенше жағдайлардан алынған табыс немесе келген залал.

Әрбір тоқтатылған операция бойынша:

а) тоқтатылған операция мәнісі;

ә) қаржы есептемесін әзірлеу мақсатында құрамына операция енгізілген салалық құрылымдар мен жағрапиялық аудандар;

б) есепке алу мақстында операцияның нақты тоқтатылу уақыты;

в) тоқтатылған операциядан алынған табыс немесе келген залалды өлшеу үшін қолданылатын есеп жүргізу саясаты;

г) өткізілген өнімнен /жұмыстардан, қызметтерден/ алынған табыс, есепті кезеңде құрылымдық бөлімшенің әдеттегі қызметінен алынған табыс немесе залал, осының алдыңдағы әрбір есепті кезеңдегі тиісті сомалармен бірге ашып көрсетілуі қажет.

Есептік бақылаулардағы өзгеріс нәтижесі:

- егер өзгеріс тек осы кезеңге әсер етсе, есепті кезеңде;

- өзгеріс болған есепті кезеңде және егер өзгеріс оларға да әсер ететін болса келесі есепті кезендерде алынған таза табысты немесе келген залалды айқындау кезінде есепке қосылады.

Бұрыңғы кезеңдердің қаржы есептерін жасау кезінде жіберілген қателіктерді түзету сомасы есепті кезеңнің табысына немесе залалына еңгізіледі.

Бұрыңғы кезеңдерге қатысты қателіктерді түзету сомасы: бөлінбеген табыстың бастапқы сальдосын өзгерту арқылы есепте көрсетіледі. Есептің кезеңнің табысын немесе залалын айқындау кезінде қосылады.

Бөлінбеген табыстың юастапқы сальдосын өзгерту арқылы қателіктерді түзету кезінде мыналарды ашып көрсету қажет:

а) елеулі қателіктің сипатын;

б) есепті кезеңдегі және осыдан бұрыңғы есеп берілген әрбір кезең үшін түзету сомасын;

в) салыстырмалы мәліметтерге енгізілген кезеңдерден бұрыңғы кезеңдерге қатысты түзету сомасын;

г) қайта саналған салыстырмалы мәліметтерді немесе оларды қайта санаудың мүмкін болмау себептерін ашып көрсету.

Осыдан бұрыңғы кезеңдердің елеулі қателіктерін есепті кезеңнің нәтижелеріне қосу арқылы түзету кезінде салыстырмалы мәлімет осыдан бұрыңғы кезеңнің қаржы есептерінде ол қалай көрсетілсе, сол күйінде көрсетіледі. Алайда, елеулі қателік ол жол берілген кезеңде қалай түзетілуі керек болса, дәл солай түзетіліп, есепті кезеңнің және кез – келген осыдан бұрыңғы кезеңнің таза табысын немесе залалық көрсету үшін қосымша ақпарат жекелеген кестелер түрін де берілуі мүмкін. Бұл кезде ұйым:

а/ елеулі қателіктің сипаты;

б/ есепті кезеңнің таза табысына немесе залалына қосылған түзету сомасын;

в/ қосымша мәліметтер тапсырылған әрбір кезеңдерге енгізілген түзету сомасы мен қосымша мәліметтерге енгізілген кезеңдердің алдынға кезеңдерге қатысты түзету сомасын ашып көрсету керек. Қосымша мәліметтердің ашылымы мүмкін болмайтын жағдайда, бұл оқиға ашып көрсетілуге тиіс.

Есеп жүргізу саясатын Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу жөніндегі ұлттық комиссиясының талап етуі бойынша немес мұндай өзгеріс қаржы есептерінде барынша сенімді ақпараттар беруге жағдай жасайтын болса, өзгертуге болады.

Есеп жүргізу саясатындағы өзгерістердің нәтижесінде пайда болатын түзетулер сомасы; есепте бөлінбеген табыстың бастапқы сальдосын өзгерту жолымен көрсетіледі немесе есепті кезеңнің таза табысын немесе залалын айқындау кезінде есепке алынады.

Заңды тұлға өзгерістер еңгізсе, тьүсініктеме жазбахатта мынадай ақпаратты:

• 
  өзгеріс себептерін;
  
• 
  есепті кезеңдегі және есептеме тапсырылған әрбір алдыңғы кезеңдеріне енгізілген түзету сомасы;
  
• 
  есепті кезеңнің таза табысын немесе залалын анықтау кезінде есепке алынған түзету сомасы;
  
• 
  салыстырмалы мәліметтерге енгізілген есепті кезеңдердің алдындағы кезеңдердегі түзету сомасына;
  
• 
  қосымша мәліметтер берілген әрбір есепті кезеңге енгізілген түзету сомасын және қаржы есептемеміне енгізілген кезеңдердің алдындағы кезеңдермен байланысты түзету сомасын ашып көрсету қажет;
  
• 
  қайта есептелген салыстырмалы мәліметтерді немесе оларды қайта есептуудің қадет еместігінің себептерін ашып көрсетк керек.
  

Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізгі болып алынады, сондықтан, салықты дұрыс шығару үшін табыстар мен шығындардың тізімін анықтау маңызды орын алады.

1. 
   Бухгалтерлік есепке алу стандарттарын /БЕС/ дамытып, оларды қайта қарауда бухгалтерлік есепке алу мен қаржы есептемелері жүйесін реттеуші Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп жөніндегі комиссиясына;
   
2. 
   БЕС – ті пайдалануда қаржы есептемелерін әзірлейтін адамдарға;
   
3. 
   Аудиториялардың қаржы есептемесінің БЕС – ке сәйкестігі жайында пікір түйіндеуіне;
   
4. 
   Қаржы есептемесіндегі ақпараттарды талдауда қаржы есептемесін пайдаланушыларға жәрдемдесу юолып табылады.
   

Ұлттық комиссия шектеулі жағдайларда тұжырымдамалық пайда болуы мүмкін екенін мойындайды. Мұндай жағдайда БЕС – тің талаптары тұжырымдамалық негіздеменің талаптарынан басым болады. Ұлттық комиссия БЕС – ті әзірлеген кезде және оларды қайта қарағанда осы тұжырымдамалық негіздемені басшылыққа алып отыратындықтан тұжырымдамалық негіздеме мен БЕС арасындағы қайшылықтар біртіндеп азая береді.

Тұжырымдамалық негіздеме Ұлттық комиссияның қызмет тәжірибесін есепке ала отырып, қайта қаралады:

1. 
   қаржы есептерінің мақсаттары;
   
2. 
   бухгалтерлік есепке алу мен қаржы есептемесінің негізгі қағидаттары;
   
3. 
   қаржы есептері элементтерінің айқындамасы, оларды танылуы мен өлшемі.
   

Қаржы есептемесі мезгіл – мезгіл әзірленіп тапсырылады және оны пайдаланушылардың қалың тобының ақпарат жөніндегі қажеттерін қанағаттандырып отырады. Пайдаланушылардың көпшілігі қаржы есептемесіне қаржыға байланысты ақпараттың негізгі қайнар көзі ретінде сенім артуы тиіс.

Қаржы есептері қаржы есептемесінің бір бөлігі болып табылады және бухгалтерлік есепке алу стандарттары арқылы айқындалады. Қаржы есептемесі осы есептерде негізделген немесе солардан алынған және солармен бірге оқылатын түсініктеме жазбахатты, қосымша кестелермен ақпаратты қамтиды. Мұндай кестелер мен қосымша ақпарат өнеркәсіптік және географиялық аймақтардың қызмет түрлері туралы қаржы тұрғысындағы ақпаратты және баға өзгерісінің әсері туралы түсіндірілмелерді көрсетеді. Сонымен бірге, тұжырымдамалық негіздемені барлық субъектілер қаржы есептемесін әзірлеп таныстыру кезінде басылықа алып отырады.

Қаржы есептемесін пайдаланушылар: инвесторлар, кредиторлар, өнім берушілер, сатып алушылар, министрліктердің, ведомстволардың қызметкерлері және жұртшылық пайдаланушылар болып табылады.

• 
  берілген инвестицияларға қатысты қауіпке байланысты инвесторларда оларға акцияларды сатып алу, оларды ұстау немесе сату қажет пе, жоқ па – осыны айқындауға көмектесетін ақпарат қажет. Субъектінің дивиденттер төлеу қабілетін өздерінің бағалауына мүмкіндік беретін ақпаратқа сондай – ақ акционерлер де мүдделі;
  
• 
  өздеріне тиесілі кредиттер мен проценттер уақытылы төленеме, жоқ па – осыны айқындауға мүмкіндік беретін ақпаратқа кредиторларда мүдделі;
  
• 
  өздеріне тиесілі сома уақытылы төлене ме, жоқ па - осыны айқындауға мүмкіндік беретін ақпаратқа мүдделі өнім берушілер мен басқа да суда – саттық кредиторлрында;
  
• 
  субъект қызметінің толассыздығы туралы ақпаратқа мүдделі сатып алушыларда, әсіресе оларда ұзақ мерзімді келісім барда немесе олар осы субъектіге тәуелді болып отырғанда;
  
• 
  субъект қызметінің тұрақтылығы мен рентабельділігі туралы ақпаратқа мүдделі қызметкелерде. Олар сондай – ақ субъек тінің өздерін жалақымен, зейнетақымен қамтамасыз ету қабілетін бағалауға мүмкіндік беретін ақпарат алуға және бұдан былайғы жалданып жұмыс істеу мүмкіндігіне де мүдделі;
  
• 
  ресурстарды бөлу және субъектілердің қызметі туралы ақпаратқа мүдделі үкіметте. Оларға да субъектілердің қызметін реттеу, салық салу саясатын айқындау үшін және ұлттық табыс пен өзге де статистикалық дерек терді анқтаудың негізі ретінде ақпарат қажет;
  
• 
  жұртшылықта, өйткені субъектілер толып жатқан әдістер арқылы, соның ішінде халықты жұмыспен қамту және жергілікті экономикаға елеулі үлес қоса алады. Қаржы есептемесі субъектілерді дамыту бағыттары және олардың әл – ауқатын жақсартуадғы соңғы жетістіктер туралы жұртшылықты ақпаратпен қамтамассыз ете отырып, оларға көмектесе алады.
  

• 
  инвестициялық шешімдер мен кредиттер беру жөніндегі шешімдер қабылдау;
  
• 
  субъектінің болашақ ақша тосқындарын бағалау;
  
• 
  субъектіге сеніп тапсырылған ресурстарға байланысты оның ресурстарын, міндеттемелерін бағалау;
  
• 
  басшы органдардың жұмысына баға беру үшін падалы ақпараттарды қамтиды.
  

Субъектінің өзі бақылап отырған экономикалық ресурстар, оның қаржы құрылымына, өтімділігі, төлем қабілеті және өзі жұмыс істейтін ортаның өзгерістерін сезіну қабілеті оның қаржы жағдайына әсер етеді. Қаржы құрылымы туралы ақпарат кредиттер жөніндегі болашақ қажеттіктерді айқындау үшін, сондай – ақ болашақ табыстар мен ақшаларын субъектігк мүдделі болып отырғандардың арасында бөлген кезде пайдалы. Сонымен бірге субъект өзінің қаржы жағдайын бұдан әрі қаншалықты жақсарта алатынын айқындаған кезде де пайдалы. Өтімділік және төлем қабілеті туралы ақпарат субъектінің қаржы міндеттемелерін өтегеннен кейін таяу болашақтағы қолда бар қаражатын білдіреді. Төлем қабілеті қаржы міндеттемелерін уақытылы өтеуге арналған қолдағы ақша қаражатын білдіреді.

Субъект қызметінің көрсеткіштрі, әсіресе оның рентабельділігі ықтимал өзгерістерге баға беру үшін қажет болады. Ол сондай – ақ субъектінің қосымша ресурстарының тиімді пайдаланылуы туралы шешімдер қабылданған кезде де пайдалы.

Ақша қаражатының қозғалысы туралы ақпарат субъектінің ақша қаражатын алу қабілетін бағалау кезінде пайдалы және пайдаланушыларға түрлі субъектілердің ақша қаражатының болашақтағы қозғалысын бағалау мен салыстыруға арналған жаңа үлгілерді жасауға мүмкіндік береді.